گروه جامعه ایرنا - در زمان‌های بسیار بسیار دور؛ زمانی که اجدادمان در غارها، بالای درختان و دل جنگل ها زندگی می کردند شاید تصور اینکه روزی با فشار دادن و یا لمس یک کلید تمام محل زندگیمان روشن شود دور از ذهن بود؛ تا قبل از اختراع آتش شاید اجدادمان در تاریکی می نشستند و یا چه می دانم شاید قبل از اینکه هوا تاریک شود می خوابیدند، بعد از اختراع آتش با برپا کردن آتش های بزرگ محل زندگی خود را روشن می کردند؛ کم کم جلو و جلوتر رفتند، مشعل، چراغ های پیه سوز، شمع، چراغ های نفتی و حالا هم که صنعت برق کاری کرده که شب مانند روز روشن شود، علاوه بر این تمام زندگی بشر به برق وابسته شده است به طوری که امروزه حتی طاقت یک لحظه قطع شدن برق را هم نداریم، پیش پا افتاده ترین نگرانی ما از آن شارژ نداشتن گوشی های همراه و خاموش شدن آن است که در این حالت گویی از دنیا جدا شده ایم، برخی افراد هم عادت دارند تا صبح با چراغ روشن بخوابند.
به هر حال امروزه تمام زندگی انسان با برق می چرخد و اگر نباشد گویی هیچ چیزی نیست، اما آیا هیچ فکر کرده‌ایم که این همه روشنایی چه بلایی بر سر طبیعت می‌آورد؟ چندی پیش تحقیقی درباره لاک پشت های دریایی انجام شد که نشان داد برق موجب می شود تا جوجه لاک پشت ها مسیرشان را به سمت دریا گم کنند، در واقع معمولا جوجه لاک پشت‌ها که شب سر از تخم در می آورند با توجه به نور ماه مسیر خود از ساحل به سمت دریا را در پیش می گیرند اما این روزها به علت روشنایی زیاد شهرها در حاشیه سواحل، این جوجه ها مسیر را گم کرده و به جای اینکه به سمت دریا بروند به سمت شهر و آبادی می روند و این موجب نابودی آنها می شود.
از سوی دیگر وجود نورهای زیاد در شهرها و حاشیه آن موجب آزار پرندگان نیز می شود، در واقع نور مصنوعی قوه جهت یابی پرندگان را ضعیف و موجب گم کردن لانه یا مسیرهای مهاجرتشان می شود، همچنین نورهای قرمز و آبی، پرندگان را جذب خود می کند که در نهایت باعث برخورد دسته های پرندگان با موانع حاشیه‌ای شده و کشته می شوند.
نورپردازی نامناسب خودروهایی که شب هنگام در کنار تالاب ها حرکت می کنند برای پرندگان به خصوص در هنگام پرواز یا در حال دور زدن موجب خیرگی یا کوری موقت شده و باعث برخورد با یکدیگر یا حرکت به سمت خودروها می شود، تحقیقات نشان می دهد که نورهای سفید و قرمز واکنش بیشتری را در پرندگان ایجاد می کند، این روند در بلند مدت موجب از بین رفتن قوه جهت یابی پرندگان می شود بنابراین برای پیدا کردن لانه هایشان با مشکل مواجه می شوند.
در واقع ما انسان‌ها بدون توجه به زیست دیگر موجودات کره زمین، با سرعت تمام در حال نابود کردن طبیعت و هرآنچه در اطرافمان است هستیم، با مصرف بی رویه سوخت های فسیلی و تولید دی اکسید کربن و انتشار گازهای گلخانه ای سال به سال کره زمین را گرم و گرمتر می کنیم؛ در حالیکه باید کمی آهسته تر حرکت کنیم، به فکر پرندگان، پستانداران، آبزیان، کرم ها، شب پره ها، درختان و سبزه ها باشیم.
بر این اساس چند سالیست رسم خوبی در میان مردم جهان رایج شده و آن رویداد ساعت زمین است، هر ساله در آخرین شنبه ماه مارس، میلیون ها نفر در سراسر کره زمین چراغ های منازلشان و همه وسایل الکترونیکی را خاموش می کنند تا برای دقایقی هر چند کوتاه به زمین دست دوستی بدهند، از آنجا که انسان تنها موجودی است که یک تنه، سرنوشت کره زمین را تحت تاثیر و تغییر خود قرار داده از این رو گاهی در صدد جبران این خودخواهی برمی آید که ترسیم روز ساعت زمین یکی از این لطف هایی است که انسان به زمین می کند.
ساعت زمین یک رویداد جهانی سازماندهی شده است که توسط صندوق جهانی طبیعت (World Wide Fund for Nature) تنظیم و به جهان معرفی شده، در این رویداد خانواده ها و کسب و کارهای مختلف یک ساعت چراغ ها و دستگاه‌های الکتریکی خود را خاموش می‌کنند تا شاید برای دقایقی به نفس کشیدن زمین کمک کنند.
تغییرات اقلیمی و آلودگی هوا می‌تواند منجر به اختلافات اجتماعی، مهاجرت‌های اجباری و تضادهای منابع آبی شده و امنیت اجتماعی را متزلزل کند.اهمیت این روز برای زمین این است که به بشر یادآوری می شود که دارد چه بلایی بر سر کره زمین و هر آنچه که در آن است می‌آورد، تولید گازهای گلخانه‌ای و دی اکسید کربن که به معضلی برای کره زمین تبدیل شده به دست انسان رقم می خورد که موجب گرمایش جهانی و به دنبال آن از بین رفتن یخچال ها، جنگل ها، آتش سوزی های فراوان، نابودی گونه های گیاهی و جانوری شده است.
بنابراین شکل گیری چنین روزی نشان می دهد که ساکنان کره زمین تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی و تبعات منفی آن‌را درک کرده اند و می‌خواهند این پیام را به جهانیان برسانند که هر اقدام ضد محیط زیستی در بخش کوچکی از کره زمین می‌تواند نه تنها سرنوشت خودشان بلکه سرنوشت کل زمین و ساکنان انسانی و غیر انسانیش را تحت تاثیر قرار دهد.
در ایران نیز روز ساعت زمین گرامی داشته می شود، نخستین بار در سال ۱۳۹۰ با خاموش کردن چراغ های برج میلاد در تهران به این رویداد پیوستیم، سال بعد یعنی در سال ۱۳۹۱ تعداد بیشتری از شهرهای کشور به وسیله خاموشی سازه های معروف ایران به این حرکت جهانی پیوستند و علاوه بر برج میلاد، برج آزادی تهران، سی و سه پل اصفهان، پل سفید اهواز و ساعت میدان شهرداری رشت نیز چراغ های خود را خاموش کردند، در سال های بعد شهرهای بیشتری به آن پیوستند.
یک کارشناس محیط زیست درباره رویداد روز جهانی ساعت زمین به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: سوخت های فسیلی مانند نفت، گاز طبیعی و زغال سنگ، منابع انرژی مهمی هستند که در تولید برق، حمل و نقل، صنایع و بسیاری از جنبه‌های زندگی روزمره انسان تأثیر مستقیم دارند. این سوخت ها دارای مزایایی از جمله راحتی دسترسی، استفاده ارزان و برخوردار بودن از تراکم انرژی بالا یعنی تولید انرژی زیاد هنگام سوخت هستند که بهره برداری از آنها را برای تامین انرژی افزایش می دهد. با این حال، مصرف بیش از حد این سوخت‌های فسیلی باعث افزایش گازهای گلخانه‌ای، گسترش انتشار دی‌اکسید کربن و در نتیجه تغییرات اقلیمی، تخریب لایه ازن، باران، برف و مه اسیدی در اثر تولید اسیدکربونیک به علت واکنش دی اکسید کربن با ذرات آب و اثرات مخرب بر تنوع زیستی می شود.
ژیلا مهدی آقایی افزود: سوزاندن سوخت‌های فسیلی سبب افزایش حجم گازهای گلخانه ای مانند دی اکسید کربن می‌شود که در کنار سایر گازهای گلخانه ای مانند متان، ترکیبات ناکس و... حاصل از انتشار از وسایل نقلیه، صنایع و سایر فعالیت های انسانی، دلیل اصلی افزایش تدریجی گرمای جو زمین است.
وی با اشاره به اینکه گرمایش جهانی تاثیرات مخرب قابل توجهی بر کره زمین دارد اظهار داشت: تشدید رویدادهای آب و هوایی که می توان پیامدهای آن را به شکل ثبت دماهای بسیار بالا یا بسیار پایین و همچنین باران های شدید و توفان های مهیب مشاهده کرد، تغییر الگوهای آب و هوایی که می تواند طیف گسترده تغییرات اقلیمی از الگوی وزش باد تا بارش های سالانه و نوسانات فصلی دمای هوا را شامل شود، ذوب شدن پوشش های یخی، بالا آمدن سطح آب دریاها، اسیدی شدن اقیانوس ها که زمینه مناسبی برای حل شدن کربنات کلسیم در آب دریاها ایجاد می کند و این شرایط می تواند زندگی موجودات دریایی مانند صدف ها، مرجان ها، پلانکتون ها و نرم تنانی را که پوشش بدن آنها از جنس کربنات کلسیم است به خطر اندازد که با ادامه پیدا کردن این روند جمعیت این گروه از موجودات دریایی به میزان قابل توجهی کاهش پیدا خواهد کرد، همچنین تاثیرات مخرب بر زندگی انسان ها و جمعیت جانوری و گیاهی زمین از دیگر تاثیرات این پدیده بر حیات روی زمین است.
آقایی افزود: علاوه بر این، استخراج سوخت های فسیلی نیز منجر به تخریب منابع طبیعی از جمله جنگل‌ها و زیستگاه‌های حیات وحش و کاهش تنوع زیستی می‌شود. برای مثال، حفاری نفت و گاز می تواند منجر به ریزش زمین، زلزله، نشت سموم و آتش سوزی شود، همچنین روند انتقال این سوخت ها نیز می تواند منجر به آسیب های جدی بر زیستمندان شود، به طور مثال نشت نفت، آسیب های محیط زیستی، آلودگی آب و خاک و طبیعتا به خطر افتادن سلامتی انسان و سایر موجودات را به دنبال دارد و البته در این میان نباید از تأثیرات اجتماعی این مسئله غافل شد، تغییرات اقلیمی و آلودگی هوا می‌تواند منجر به اختلافات اجتماعی، مهاجرت‌های اجباری و تضادهای منابع آبی شده و امنیت اجتماعی را متزلزل کند.
وی گفت: نتیجه اینکه مصرف بیش از حد سوخت‌های فسیلی باعث اثرات نامطلوب و گاهاً غیرقابل بازگشت بر زیستگاه‌های زمین و تعادل اکوسیستم می‌شود. بنابراین برای پیشگیری از این اثرات، باید سرمایه‌گذاری در توسعه منابع انرژی تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی، بادی، هیدروالکتریک و هسته‌ای، استفاده از تکنولوژی‌های جدید برای افزایش کارایی انرژی در بخش‌های مختلف اقتصادی، سیاست‌ها و برنامه‌های تشویقی برای کاهش استفاده از وسایل نقلیه حرارتی و افزایش استفاده از حمل و نقل عمومی و وسایل نقلیه پاک و سرمایه‌گذاری در تحقیقات و توسعه فناوری‌های جدید ، برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و تغییرات اقلیمی مدنظر قرارگیرد.
این فعال محیط زیست افزود: طبعا کاهش مصرف سوخت های فسیلی و روی آوردن به انرژی های پاک و تجدید پذیر برای داشتن محیط زیستی سالم، در ابتدا وظیفه سیاستگذاران و دولتمردان است که باید با عزمی جدی برنامه های توسعه ای در جهت حفظ منابع طبیعی، حق داشتن هوای سالم، آب سالم، خاک سالم و در یک کلام محیط زیست سالم برای انسان و سایر زیستمندان را به رسمیت شناخته و اراده ای واقعی برای تحقق توسعه پایدار را در راس برنامه های خود قرار دهند.
وی ادامه داد: البته در این میان وظیفه شهروندی نیز حکم می کند مردم از هر قشر و طبقه ای در حیطه کار و زندگی خود به الگوهای مصرف بهینه و امساک در مصرف انرژی توجه کنند چرا که مردم آگاه به وظیفه و حق شهروندی، مردمی مطالبه گر خواهند بود که حق بر محیط زیست را شناخته و آن را از دولتمردان طلب خواهند کرد، صد البته وظیفه کنشگران و فعالان حوزه محیط زیست را نیز نباید از نظر دور بداریم زیرا که ورود تشکل های مردمی محیط زیست آگاه، دانش محور و با مسلط بر مطالبه گری اصولی، به عنوان رابطین متخصص مردمی بین دولت و مردم، نقشی قابل توجه در ایجاد حساسیت جامعه و تصمیم سازان و تصمیم گیران نسبت به مسایل محیط زیستی دارند.
آقایی اظهار داشت: خوب است اشاره کنم که در سطح جهانی، برای جلب نظر به موضوع مهم حفظ سلامت زمین، رویدادهایی پایه گذاری شده اند، از جمله رویداد جهانی ساعت زمین که هر سال در آخرین شنبه ماه مارس برگزار می شود. در این رویداد، مردم و دولت ها از سراسر دنیا دعوت می شوند که برای یک ساعت، از ساعت ۸:۳۰ تا ۹:۳۰ شب به وقت محلی، چراغ ها و دستگاه های الکتریکی خود را خاموش کنند. هدف از این رویداد، افزایش آگاهی و توجه به موضوع حفاظت از زمین و کاهش تاثیرات تغییرات اقلیمی است .
وی گفت: ساعت زمین در سال ۲۰۰۷ میلادی توسط سازمان جهانی حفاظت از طبیعت (WWF) در شهر سیدنی استرالیا شروع شد. از آن زمان، این رویداد به یک حرکت جهانی تبدیل شده و هر سال کشورهای بسیاری از جمله ایران در آن شرکت می کنند. برخی از نمادهای معروف جهانی مانند برج ایفل، برج خلیفه و تاج محل در این رویداد خاموش می شوند و در کشور ما نیز برج میلاد و نمادهای دیگر در شهرهای ایران به این رویداد پیوسته اند، ساعت زمین می تواند تاثیر مثبتی بر توجه به موضوع حفاظت از زمین داشته باشد.
به گفته این فعال حوزه محیط زیست، این رویداد می تواند نشان دهد که چگونه با آگاهی، همکاری و هم پیمانی، می توان به مسئولیت پذیری محیطی دست یافت. همچنین، این رویداد می تواند مردم را تشویق کند که در زندگی روزمره خود، رفتارهای سبزتری داشته باشند و از منابع انرژی تجدیدپذیر و کارآمدتر استفاده کنند. و مهمتر از آن، این رویداد می تواند یک پیام محکم به سیاستمداران ، تصمیم سازان و تصمیم گیران ارسال کند که مردم از آنها خواستار اقدامات جدی تر و موثرتر برای حفاظت از زمین هستند.