گروه جامعه ایرنا - سیاست کاهش جمعیت کیفری در سال‌های اخیر همواره مورد تاکید قوه قضاییه بوده است و بهره‌مندی مددجویان از نهادهای ارفاقی و عفو نیز اعمال شده است.
بند چهاردهم سیاست‌های کلی قضایی مصوب رهبر معظم انقلاب نیز بر «بازنگری در قوانین در جهت کاهش عناوین جرایم و کاهش استفاده از مجازات زندان» تصریح دارد همچنین در ماده ۱۶ بخشنامه «ساماندهی زندانیان و کاهش جمعیت کیفری زندان ها» که در سال ۱۳۹۵ صادر شد، آمده است: « لازم است شورای طبقه‌بندی زندانیان با ریاست قاضی اجرای احکام کیفری و اخذ نظریه مددکاران اجتماعی معاونت اجرای احکام، به صورت مرتب و مستمر تشکیل جلسه داده و در خصوص اعطای مرخصیها و درخواست‌های آزادی مشروط، نظام آزادی و نیمه آزادی تحت نظارت سامانه‌های الکترونیکی، عفو زندانیان واجد شرایط و سایر مواردی که در قانون آیین دادرسی کیفری به‌ویژه ماده ۵۵۳ آن و آیین نامه اجرایی سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور برای این شورا مقرر شده است، تصمیم مقتضی اتخاذ نماید.».
مطابق ماده ۲۰ این بخشنامه، «قضات اجرای احکام کیفری مطابق مفاد مواد ۴۸۹، ۵۰۲، ۵۵۲ و ۵۵۳ قانون آیین دادرسی کیفری، مصوب ۱۳۹۲ وظایفی از قبیل نظارت بر امور زندانیان، اعلام نظر درباره زندانیان واجد شرایط عفو و آزادی مشروط، پیشنهاد اجرای نظام نیمه آزادی و آزادی تحت نظارت سامانه‌های الکترونیکی، اتخاذ تصمیم درباره محکومان سالمند، مبتلایان به بیماری‌های جسمی و روانی و سایر افراد محکوم نیازمند به مراقبت و توجه ویژه و پیشنهاد کاهش مدت تعلیق اجرای مجازات محکومین را بر عهده داشته و مکلفند با بررسی پرونده ها در اسرع وقت اقدام مقتضی را معمول دارند.»
مرخصی و عفو در سال ۱۴۰۲
در دوره تحول و تعالی قوه قضاییه نیز اعطای تسهیلات ارفاقی به زندانیان و محکومان واجد شرایط با قوت بیشتری در دستور کار عدلیه قرار دارد؛ نهادهای ارفاقی در قالب مرخصی، اعطای آزادی مشروط، بررسی درخواست‌های عفو و تخفیف مجازات، تعلیق‌مجازات و تحت نظارت‌های الکترونیکی (پابند) قرار دادن زندانی، از جمله مواردی است که میتواند توسط عدلیه برای فرد زندانی در فرآیند اجرای حکم اعمال شود البته همانطور که رئیس قوه قضاییه بارها تاکید کرده است، این ارفاقات شامل حال محکومان جرایم خشن و سارقین سابقه‌دار و تهدیدکنندگان امنیت فیزیکی و روانی مردم نمی‌شود.
زندانیان و محکومانی که واجدِ شرایطِ بهره‌مندی از ارفاقات قانونی هستند، برای اینکه در شمول این قبیل ارفاقات قرار بگیرند باید چند نکته را مدنظر داشته باشند؛ نخست آنکه در ظواهر امر به اثبات برسانند که از کرده خود پشیمان و نادم هستند و قصد جبران دارند؛ دوم آنکه، ضوابط زندان را رعایت کنند و در داخل زندان منضبط باشند و با سایر زندانیان و زندانبانان و مراجعان به زندان، رفتار صحیحی داشته باشند؛ سوم آنکه، در هنگام عزیمت به مرخصی، از مبادرت به هرگونه تخلف و جرم پرهیز کنند و در موعد مقرر از مرخصی به زندان بازگردند و در در طول دوران مرخصی، در اجتماع و خانواده رفتار خوب و پسندیده‌ای داشته باشند.
عفو و تخفیف مجازات بیش از ۲ هزار زندانی در میلاد پیامبر (ص)
همزمان با میلاد با حضرت محمد (ص) پیامبر مهربانی و رئیس مذهب تشیع حضرت امام جعفر صادق(ع) در مهر ماه سال ۱۴۰۲، پس از بررسی پرونده‌های زندانیان در کمیسیون‌های عفو و بخشودگی، اسامی افراد واجد شرایط پس از تایید و ارسال ریاست قوه قضاییه به محضر رهبر معظم انقلاب، مورد موافقت ایشان قرار گرفت که از مجموع ۲ هزارو ۲۸۴ نفر مشمول عفو و تخفیف مجازات در این مرحله هزار و ۱۷ نفر منتهی به آزادی و مختومه شدن پرونده آنان و هزارو ۲۶۷ نفر باقیمانده مشمول تخفیف مجازات شدند.
۵۲ نفر از افرادی که در این دوره مشمول عفو شدند، مجازات قطعی آن اعدام بود که با تخفیف مجازات آنان به حبس تغییر کرده است، ۴۱ نفر از محکومان اتباع بیگانه از کشورهای مختلف، ۱۳ نفر محکومان پرونده‌های امنیتی و ۲۳۷ نفر زن بودند همچنین در این ایام مبارک، ۴۶ نفر از زندانیان ندامتگاه زنان استان تهران آزاد شدند.
آزادی ۴۲۲۴ زندانی جرایم غیرعمد در نیمه نخست سال
سید اسداله جولایی رئیس هیات امنای ستاد دیه کشور با اعلام آزادی چهار هزار و ۲۲۴ زندانی جرایم غیرعمد در نیمه نخست ۱۴۰۲، گفت: خیران خداجو در سراسر کشور با حمایت از زندانیان جرایم غیرعمد در ۶ ماهه نخست امسال، زمینه آزادی ۱۹۲ محبوس زن و ۴۰۳۲ مرد بدهکار مالی یا محکوم به پرداخت دیات ناشی از سوانح رانندگی و حوادث کارگاهی را با مبلغ بدهی نزدیک به ۵۶ هزار میلیارد ریال فراهم کردند.
جزئیات بیشتر از آزادی زندانیان جرایم غیرعمد را اینجا بخوانید.
آزادی ۲۵۴۸ زندانی همزمان با چهارمین سالگرد شهادت سردار سلیمانی
در دی ماه ۱۴۰۲، آزادسازی زندانیان جرایم غیرعمد و محکومان مالی همزمان با چهارمین سالگرد شهادت سردار سپهبد حاج قاسم سلیمانی و در پی دستور رئیس قوه قضاییه با موضوع برگزاری آیین‌های آزادسازی زندانیان جرایم غیرعمد و دستور رئیس سازمان زندان‌ها، از طریق دریافت رضایت شکات، کمک‌های خیران و استفاده از ارفاقات قانونی برگزار و در مجموع ۲۵۴۸ از زندان‌های سراسر کشور آزاد شدند.
اعطای مرخصی به محکومان مسیحی واجد شرایط
رئیس قوه قضاییه به مناسبت فرا رسیدن سال نو میلادی ۲۰۲۴ و میلاد حضرت عیسی مسیح (ع)، با صدور بخشنامه‌ای خطاب به واحدهای قضایی و دادستان‌های سراسر کشور دستور اعطای مرخصی به مدت ۱۰ روز برای محکومان مسیحی واجد شرایط را صادر کرد.
براساس مفاد این بخشنامه، «به مناسبت فرا رسیدن سال نو میلادی ۲۰٢٤ و میلاد حضرت عیسی مسیح (ع) و آثار مثبت و سازنده حضور زندانیان در کنار خانواده و در اجرای ماده ۱۹۷ از آئین‌نامه اجرایی سازمان زندان‌ها، کلیه محکومان مسیحی که واجد شرایط قانونی مرخصی بوده و در زندان به سر می‌برند یا در حال مرخصی هستند غیر از جرائم جاسوسی، اقدام علیه امنیت کشور که محکومیت آنان بیش از ۳ سال باشد، محکومین به قصاص، اعدام، جرائم باندی و سازمان یافته، اخلال در نظام اقتصادی، کلیه جرائم مرتبط با سرقت و آدم‌ربایی، به مدت ۱۰ روز مرخصی اعطاء می‌شود.»
اعطای مرخصی به ۳۳۵۰ محکوم به مناسبت مبعث پیامبر اکرم (ص)
همزمان با عید مبارک مبعث پیامبر اکرم (ص) و چهل و پنجمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی نیز به سه هزار و ۳۵۰ نفر از محکومان واجد شرایط در ندامتگاههای تهران مرخصی اعطا شد همچنین به ۴۵ نفر از زندانیان جرایم غیر سرقت و غیر خشن که توانایی تامین ضمانت لازم جهت مرخصی را نداشتند و مستحق اعطاء مرخصی تشخیص داده شده بودند، در راستای ماده ۲۰۰ آیین‌نامه سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور مرخصی منجر به آزادی اعطا شد و سه محکوم به قصاص هم با گذشت اولیای دم به زندگی بازگشتند.
مطابق ماده ۲۰۰ آیین‌نامه سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور«چنانچه زندانی در طول دوره محکومیت و به شرط دارا بودن شرایط لازم برای اعطای مرخصی، از مرخصی مواد ۱۹۴و ۱۹۵ این آیین نامه بهرهمند نشده باشد، این مرخصیها ذخیره می‌شود و در طول دوران محکومیت قابل استفاده است. چنانچه با احتساب مرخصی‌های ذخیره و مدت باقیمانده از حبس، محکومیت خاتمه یافته تلقی شود، زندانی میتواند با لحاظ درجه اعتباری مکتسبه و چنانچه به علت قانونی دیگری بازداشت نباشد، بدون تودیع تأمین از مرخصی پایان حبس استفاده کند.»
همچنین دادستان تهران به مناسبت سالروز ولادت حضرت فاطمه زهرا(س) و با کمک خیران و ارفاقات قانونی از آزادی ۶۳ نفر از محکومان واجد شرایط زندان های این استان خبر داد.
آزادی ۵۳۴ زندانی جرایم غیرعمد با اجرای پویش «به‌نام پدر»
ستاد دیه کشور هم در آستانه میلاد حضرت علی علیه‌السلام با اجرای پویش مردمی «به‌نام پدر» از آزادی ۵۳۴ زندانی جرایم غیرعمد خبر داد و اعلام کرد: به برکت نام نامی علی علیه‌السلام و در آستانه روز مرد به همت نمایندگی‌های ستاد دیه سراسر کشور از ۱۳ دی تا چهارم بهمن ۱۴۰۲، زمینه آزادی ۳۷ زندانی زن و ۴۹۷ بدهکار مرد گرفتار در جرایم غیرعمد با رقم بدهی بالغ بر ۶ هزار و ۶۶۵ میلیارد ریال فراهم شد.
عفو و تخفیف مجازات بیش از ۲۸۰۰ زندانی به مناسبت اعیاد شعبانیه
رهبر انقلاب در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی و اعیاد شعبانیه با عفو و تخفیف مجازات ۲ هزار و ۸۲۷ نفر موافقت فرمودند پرونده این افراد در کمیسیون عفو و بخشودگی بررسی شده بود و شرایط استحقاق عفو را داشتند و پس از تایید و ارسال توسط ریاست قوه قضاییه به محضر مقام معظم رهبری، مورد موافقت ایشان قرار گرفت.
از مجموع ۲ هزارو ۸۲۷ نفر مشمول عفو و تخفیف مجازات، ۹۹۶ نفر مشمول عفو منتهی به آزادی و مختومه شدن پرونده و هزار و ۸۳۱ نفر باقیمانده مشمول تخفیف مجازات شدند همچنین ۵۳ نفر از افرادی که در این دوره مشمول عفو شدند، مجازات قطعی آنها اعدام بود که با تخفیف، مجازات آنها به حبس تغییر کرد.
از میان محکومان مشمول عفو، ۱۹۶ نفر زن، ۳۵ نفر اتباع بیگانه، ۳۴ نفر محکومان امنیتی و سه نفر زیر ۱۸ سال بودند.
عفو ۱۱۶۸ زندانی/بیش از ۳۳ هزار مورد مرخصی
البته در اسفند، سید حشمت الله حیات الغیب مدیرکل زندان‌های استان تهران با اشاره به جمعیت ۳۵ هزار و ۴۱۵ نفری زندانیان در این استان، گفت: هزار و ۱۶۸ مددجو از ابتدای سال ۱۴۰۲ تا ۱۲ اسفند مشمول عفو و آزاد شدند همچنین ۳۳ هزار و ۴۴۶ مورد از مرخصی بهرهمند شدند.
وی افزود: ظرفیت اسمی زندان‌های استان ۲۲ هزار نفر و اکنون موجودی کل زندانیان استان ۳۵ هزار و ۴۱۵ نفر است که از این تعداد ۳۲ هزارو ۴۴۰ نفر حاضر به خواب هستند.
چهار هزارو ۵۸۸ مورد درخواست آزادی مشروط به مراجع قضایی ارسال شده که از این تعداد با یکهزارو ۲۲۱ مورد با این ارفاق قانونی موافقت شده است
حیات الغیب درباره فراوانی گروه جرایم زندان‌های استان تهران، افزود: زندانیان مربوط به جرایم مواد مخدر ۳۳ درصد، سرقت ۳۱ درصد، جرایم علیه اشخاص ۱۰ درصد و سایر جرایم ۲۶ درصد است.
مدیرکل زندان‌های استان تهران افزود: چهار هزارو ۵۸۸ مورد درخواست آزادی مشروط به مراجع قضایی ارسال شده بود که از این تعداد با یکهزار و ۲۲۱ مورد با این ارفاق قانونی موافقت شد همچنین از ابتدای سال ۱۴۰۲ تا اسفند، یکهزار و ۷۰۸ مورد درخواست انتقال به وطن خویش به مراجع قضایی ارسال شده بود که از این تعداد با یکهزارو ۳۴۰ نفر موافقت شد.
اعطای مرخصی و عفو به محکومان اگرچه اقدامی مبارک و فرصتی برای بازگشت محکومان به زندگی عادی است اما همانگونه که در شرایط بهره‌مندی برای نهادهای ارفاقی تاکید شده است، اظهار پشیمانی و ندامت برای محکومان بسیار حائز اهمیت است در همین راستا، رئیس سازمان زندان‌ها در هفته قوه قضاییه اعلام کرد در چند سال اخیر نرخ بازگشت مجدد به زندان کاهش یافته است.
غلامعی محمدی گفت: در سال ۱۳۹۹ از هر هزار زندانی ۶۶ نفر بازگشت به زندان داشتند، در سال ۱۴۰۰ از هر هزار زندانی ۵۵ نفر بازگشت به زندان داشتند و در سال ۱۴۰۱ که تسهیلات برای اشتغال افزایش یافت، از هر هزار زندانی تنها ۴۵ نفر بازگشت مجدد به زندان داشتند که حاکی از این است «هرقدر به اشتغال زندانیان بها داده شود، از چرخه وقوع جرم و بازگشت به زندان کاسته خواهد شد.»