به گزارش ایرنا، اگر از شهرهای خراسان رضوی راهی بجنورد هستید، پس از ورود به شهر به میدان امام رضا (ع) بروید؛ سپس به سمت راست یا همان بلوار شهدا حرکت کنید، بعد از حدود ۲ کیلومتر به خیابان شریعتی شمالی خواهید رسید و عمارت مفخم را به راحتی خواهید دید؛ جایی که در برگیرنده بخشی از تاریخ مردمان ایران زمین است و هر گوشه ای از تاریخ، معماری، فرهنگ و تحولات سیاسی عصر قاجار را بازگو می کند.
این عمارت دیدنی سه موزه مردم‌شناسی، باستانشناسی و اسناد و نسخ خطی دارد و در بازدید از آن نه تنها با تاریخ عصر قاجار و آداب و رسوم مردم این منطقه آشنا می شوید، بی تردید سری به بانوی چهار هزار ساله جاجرمی نیز که چند سالی به این عمارت پناه آورده، خواهید زد.
بنابراین درنگ نکنید و برای این سفر کافی است کوله بار را ببندید و خود را به عمارت مفخم که روایتگر تاریخی فرهنگ و آداب و رسوم گذشتگان است، برسانید تا ایام پر تلاطم گذشتگان و فرهنگ مورد علاقه برای شما به تصویر کشیده شود.
در ابتدا بد نیست با تاریخچه این بنای تاریخی و معماری بی نظیر آن که روایتگر آداب حکومتداری قاجارها است، آشنا شویم.
تاریخچه و معماری عمارت
بنای عمارت در دهه ۱۳۰۰ هجری قمری، همزمان با دوره حکومت ناصرالدین شاه به دستور یارمحمدخان شادلو معروف به سردار مفخم ساخته شده و محل سکونت خانواده وی و پذیرایی از میهمانان دولتی و رجال سیاسی بوده است.
معروف است که نقشه ساختمانی عمارت به دست میرزا مهدی خان شقاقی، نخستین استاد معماران ایرانی تعلیم یافته در فرنگ که معماری مدرسه سپهسالار تهران از جمله کارهای او است، طراحی شده است.
بنای عمارت در دو طبقه و به ابعاد تقریبی ۵۰ در ۲۳ متر و به ارتفاع حدود ۹ متر ساخته شده و در مجموع ۳۴ اتاق و دو تالار بزرگ دارد که زمانی با آیینه‌کاری، کاشی کاری و گچبری تزیین شده بود.
کلنل ادوارد ییت انگلیسی که حدود یک قرن پیش در این بنا با سردار مفخم دیدار داشته در توصیف یکی از اتاق های آن می‌نویسد: دیوارها با تعدادی نقشه تزیین شده بود، اتاق پذیرایی با شمعدان ها و آیینه‌های زیبا پوشیده شده و کف آن نیز با قالی های قالب دوزی شده ابریشمی فرش شده بود، در پشت این اتاق نارنجستانی بود که سقف آن با ورق آهنی پوشیده شده بود و بر روی دیوارها نیز پوست پلنگ، ببر، خرس و پوست دو گربه وحشی و چند حیوان دیگر که در جنگل های شمال این ناحیه یافت می‌شود آویزان کرده بودند.
پس از سقوط سلسله قاجار بخش اعظم املاک خانواده شادلو از جمله ساختمان عمارت که در آن زمان محل سکونت سردار معزز، نوه سردار مفخم بود، به تصرف رضاشاه درآمد و سرهنگ رخشا، فرماندار و رییس کل املاک پهلوی بجنورد در آن اقامت گزید.
در سال ۱۳۱۶ در طبقه فوقانی بنا آتش‌سوزی رخ داد و سقف عمارت از جنس تیر ارس و پوشش سفالی نابود شد و سقف شیروانی کنونی با پوشش ورق گالوانیزه جای آن را گرفت.
عمارت سردار مفخم بجنورد در سال ۱۳۷۶ خریداری و پس از مرمت در مهرماه سال ۱۳۷۹ افتتاح شد.
این سازه تاریخی در ۱۸ آذر سال ۱۳۵۴ به شماره ۱۱۶۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. در حال حاضر، مجموعه سردار مفخم محل موزه‌های مردم‌شناسی، باستانشناسی و اسناد و نسخ تاریخی بجنورد است.
آیینه خانه مفخم
بنای آیینه خانه رو به روی عمارت مفخم قرار گرفته است در واقع این ساختمان از مجموعه افخم بود که فضایی اداری داشت و امورات نظامی و رایزنی های سیاسی در آن انجام می شد.
در واقع مهمان های رسمی که بدین جا می آمدند در آیینه خانه پذیرایی می شدند، ساختمان آن دو طبقه دارد که ابعاد آن ۱۱ در ۱۸ متر است و نزدیک به ۱۰ متر ارتفاع دارد، این ساختمان در مجموع ۹ اتاق دارد که سقف و دیوارهای یکی از اتاق های طبقه بالا کاملا آیینه کاری شده است و به همین دلیل این نام را برای آن انتخاب کرده اند.
از نکات قابل توجه بنای آینه خانه، وجود تصاویر ۱۳۴ تن از شخصیت های مهم و تاثیرگذار دوران صفوی تا دوره قاجار از جمله تصویر شاه طهماسب، شاه عباس، آقا محمد خان، فتحعلی شاه و کریم خان زند و همچنین سران حکومتی کشورهای همسایه است.
تالار آیینه را می توان محور اصلی ساختمان دانست که از طریق دو راه پله دسترسی به آن امکان پذیر است برای ورود به اتاق سه در قرار داده شده که در ساخت آن ها از چوب صندل استفاده شده و با استخوان آن ها را تزیین کرده اند.
در آیینه های تالار ۱۷ طرح متفاوت و زیبای هندسی به کار رفته است، چلچراغ هایی که در اتاق آویخته شده اند نیز بسیار تماشایی هستند علاوه بر این که نمای بیرونی اتاق نیز بسیار چشم گیر و زیبا است.
موزه های عمارت
موزه اسناد و نسخ خطی
موزه اسناد و نسخ خطی آیینه خانه مفخم علاوه بر اسناد خطی که شامل فرمان‌ها، صلح‌نامه‌ها، مبایعه‌نامه‌ها، اسناد دیوانی، مکاتبات و نامه‌های شخصی است، عکس‌های تاریخی نیز نگهداری می‌شود که قدمت برخی از آن‌ها به دوره صفویه می‌رسد.
در کنار کتاب‌ها و دست‌نوشته‌های تاریخی، از اجساد چندهزارساله تا کوزه‌ها و ظروف قدیمی در این موزه در معرض نمایش قرار گرفته است. موزه در زلزله سال ۱۳۹۶ بجنورد آسیب دید؛ اما در ادامه مرمت و ویترین‌های جدیدی به آن اضافه شد.
موزه مردم‌شناسی
موزه مردم‌شناسی به فرهنگ اقوام شمال خراسان می‌پردازد. علاوه بر معرفی مشاغل سنتی و نمایش صنایع دستی، در موزه می‌توان با آداب و رسوم مردم این منطقه آشنا شد.
موزه باستانشناسی
از دیگر موزه های بجنورد در عمارت مفخم، موزه باستانشناسی است. این موزه به معرفی و نمایش آثار تاریخی اسلامی، مهر و سکه و اشیای سفال می‌پردازد.
پنج بخش اصلی موزه طبق ادوار فرهنگی و گاهنگاری معیار باستان شناختی شامل پیش از تاریخ، تاریخی، اسلامی، سکه و مهر و مرکز سفال می‌شود.
دیدار با بانوی چهار هزار ساله
حدود ۱۰ سال پیش بقایای یک جسد تاریخی کشف شده در کاوشهای باستانشناسی «تپه تاریخی چلو» واقع در مجاورت شهر سنخواست، در محل آیینه خانه مفخم شهر بجنورد به نمایش گذاشته شد.
این جسد که متعلق به یک زن میانسال است توسط هیات کاوش باستانشناسی مشترک ایران و ایتالیا به همراه شماری دیگر از اجساد در این تپه تاریخی کشف شده بود.
هدف از انتقال یک نمونه از اجساد کشف شده در تپه تاریخی چلو به محوطه آیینه خانه عمارت مفخم بجنورد معرفی این اثر تاریخی چهار هزار ساله به گردشگران داخلی و خارجی بوده است.
تاکنون ۷۱۳ اثر تاریخی خراسان شمالی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده که از این تعداد ۵۲۵ اثر تاریخی، ۵۳ اثر طبیعی، ۱۰۹ اثر ناملموس و ۲۶ اثر منقول تاریخی است.
خراسان شمالی با یک میلیون نفر جمعیت و ۱۰ شهرستان واقع در شمال شرق کشور است.