به گزارش ایرنا، اگرچه طلاق می تواند تاثیرات مخرب و سازنده توامی برروی زوجین داشته باشد، اما تاثیر طلاق والدین اغلب برروی کودکان مخرب است، بسیاری از والدین از ویژگی‌های تحولی دوره سنی که فرزندشان در آن قرار دارد، آگاه نبوده و نمی‌دانند این ویژگی‌ها چگونه فرزندشان را نسبت به برخی از وجوه طلاق آسیب پذیرتر می‌سازد و از رفتارهای مناسب کاهش دهنده آسیب‌ها نیز اطلاعی ندارند.
در این مطلب فاطمه نوری، روانشناس مرکز مداخله در بحران اداره بهزیستی استان درباره روش‌هایی صحبت می‌کند که می‌تواند آسیب‌های ناشی از طلاق را برای فرزندان کاهش دهد.
ایرنا. در ابتدا توضیح دهید چرا باید به مساله طلاق و اثر آن روی فرزندان بپردازیم؟
اهمیت این مساله اینجاست که برخی از والدین نمی‌توانند درک کنند که نگرش فرزندشان نسبت به طلاق چگونه است و این تجربه برای او چه معنایی دارد و ممکن است، واکنش‌های نامناسبی نسبت به رفتار و احساسات شایع فرزندشان در این بحران نشان دهند، آنها اغلب این احساسات و رفتارهای ناشی از آن را نافرمانی یا بدرفتاری تلقی می‌کنند و به جای اینکه این رفتارها را واکنش‌هایی طبیعی به شرایط سخت و غیرطبیعی در نظر بگیرند و فرزندان را درک کنند و بپذیرند و با صبوری و راهنمایی دلسوزانه به سمت سازگاری سوقشان دهند، به دنبال روش هایی هستند که به وسیله آن، این رفتارها را نادیده بگیرند یا با آنها مقابله کنند و یا سریعا آن را حل و فصل کنند.
ایرنا. به طور کلی طلاق چه تاثیری بر فرزندان برجای می گذارد؟
درباره تاثیر طلاق بر فرزندان یک خبر خوب و یک خبر بد وجود دارد، خبر بد این است که تمام فرزندان درد و فقدان را تجربه می کنند و خبر خوب اینکه کنترل آسیب های طلاق تا حد زیادی در دست والدین است.
بسیاری از والدین تصور می‌کنند که طلاق تاثیرات غیرقابل تصوری بر فرزندشان دارد که به هیچ وجه نمی‌توانند از آنها پیشگیری کنند، بسیاری هم تاثیر طلاق را دست کم می‌گیرند و وقتی با آنان در مورد تاثیر طلاق بر فرزندشان صحبت می‌شود مقاومت می کنند.
هر یک از این ۲ نگاه تاثیر مخربی بر والدین و فرزندان می گذارد، برای مثال والدین گروه اول احساس گناه و ناتوانی می‌کنند و کمتر به انجام مداخله اعتقاد دارند، گروه دوم هم چون تاثیرات طلاق را دست کم گرفته اند، فکر می کنند بدون رعایت نکات لازم نیز اوضاع به خوبی پیش خواهد رفت، اما واقعیت این است که طلاق والدین به طور جدی زندگی فرزندان را تحت تاثیر قرار می دهد و آنان را آسیب پذیرتر می‌کند.
در حقیقت تمام کودکان و نوجوانان درد و فقدان را در طلاق والدین تجربه می کنند، اما نکته مهم این است که کنترل آسیب‌های طلاق تا حد زیادی در دست والدین است و شیوه مدیریت مشکلات پس از طلاق و کیفیت فرزند پروری والدین می تواند به مراتب تاثیر گذارتر از خود طلاق باشد.
ایرنا. نادیده گرفتن واکنش فرزندان نسبت به طلاق چه پیامدهایی می‌تواند داشته باشد؟
در واقع والدین با جلوگیری از ابراز احساسات فرزندان، باعث می شوند که این احساسات و رفتارهای مرتبط با آنها یک عمر گریبانگیر خود و فرزندشان شود و نیز از این موضوع بی‌اطلاع هستند که عاقبت مجبور خواهند شد، وقت و هزینه‌ای برای بهبود آن صرف کنند که بسیار بیشتر از وقت و هزینه‌ای خواهد بود که اگر به موقع به آن توجه می‌کردند از اثرات مخرب آن کاسته می شد، حتی بعضی از والدین اغلب نمی‌دانند که فرزندشان پس از طلاق به سوگ می‌نشینند و رفتارهایی در خور یک فرد سوگوار را می‌طلبد.
این ها همه متاثر از این است که بسیاری از والدین به درستی نمی دانند که چگونه باید در نقش یک والد و نه در نقش یک همسر با همسر سابقشان، برای انجام وظایف مرتبط با فرزندشان همکاری کنند.
ایرنا. برای شفافتر شدن این مساله اگر ممکن است یک مثال بزنید.
بله، مثلا بسیاری از والدین بر لزوم و نحوه در میان گذاشتن تصمیم طلاق با فرزندشان واقف نیستند و راه افراط و تفریط را می‌پیمایند، یعنی اینکه یا فرزندشان را در بی‌خبری نگه می‌دارند و یا اطلاعات اضافی و نامتناسب با سنش را در اختیار وی قرار می دهند، برخی از والدین هم ممکن است در مدیریت روز جدایی و نیز دیدارهای پس از متارکه، راه خطا بروند، برخی دیگر تصور می کنند که همراه با اتمام رابطه زناشویی‌شان، رابطه والد - فرزندی‌شان نیز خاتمه می‌یابد و آنها دیگر نسبت به فرزندشان مسوولیتی ندارند یا برخی ها هم تصور می کنند که اجازه دارند به خاطر خشم خودشان از همسر سابقشان، فرزند خود را از دیدار با او محروم کرده و یا رابطه فرزندشان را با او تخریب کنند.
اینها همه متاثر از این است که بسیاری از والدین به درستی نمی دانند که چگونه باید در نقش یک پدر یا مادر و نه در نقش یک همسر با همسر سابقشان، برای انجام وظایف مرتبط با فرزندشان همکاری کنند. متاسفانه فرزندان بسیاری شاهد رفتارهای خشونت آمیز والدینشان نسبت به یکدیگر هستند و سخنانی را از آنها می شنوند که امید آنان به آینده و داشتن یک خانواده شاد را از آنها می‌گیرد.
ایرنا. شما برای این والدین چه پیشنهادی دارید؟
بسیاری از والدین از روش‌های درست فرزندپروری پس از طلاق ناآگاهند برای مثال، خشم بعضی از آنان از همسر سابقشان تا آنجا پیش می‌رود که بر عشق و احساس مسوولیتشان نسبت به فرزندان خود پیشی گرفته و دست به تشویق فرزند خود برای شکستن قوانین پدر یا مادر دیگر خود می زنند و یا به بهانه دشوار بودن شرایط فرزندشان، به طور کلی از منضبط کردن او چشم می پوشند یا برعکس از ترس ناسازگار شدن فرزندشان روش های سخت گیرانه‌ای برای والدگری در پیش می‌گیرند.
عده‌ای از والدین نیز از اهمیت و روش‌های خودمراقبتی پس از طلاق بی‌اطلاعند و روش‌های مقابله‌ای ناسالمی را برای کنار آمدن با احساسات ناخوشایند خود به کار می‌گیرند که به فرزندانشان صدمه جدی وارد می کند.
برخی از والدین هم با مدیریت مسایل شایعی که پس از طلاق به وجود می‌آید، مانند مدیریت زندگی فرزندشان در ۲ خانه و یا مدیریت روابط فرزندشان در خانواده جدیدی که تشکیل می دهند، به مشکل بر می‌خورند.
والدین با گرفتن تصمیم طلاق به ناچار احتمال این که فرزندانشان در آینده مشکلاتی را تجربه کنند، افزایش می دهند. اما این که این احتمال چه قدر به واقعیت تبدیل شود، بستگی به عوامل زیادی دارد.
ایرنا. طلاق تاثیرات منفی بر خود زوجین هم دارد، در این باره هم توضیح دهید.
بله معمولا طلاق برای زوجین دارای سه مرحله است، ناخشنودی، تغییر در سبک زندگی و رسیدن به ثبات.
مرحله اول طلاق، دردناک ترین بخش آن است، این مرحله شامل افزایش تنش و درگیری و ناخوشنودی از زندگی و تصمیم برای طلاق است، گاهی زوج ها هیجانات شدیدی در این دوره را تجربه می کنند که باعث می شود تصمیمات نادرستی بگیرند یا رفتارهایی از خود نشان دهند که بعدا پشیمان شوند، این دوره برای فرزندان نیز اضطراب زاست، والدین در این دوره کنترل خود را از دست می دهند و نشان دادن رفتارهای ناگهانی از خود، بسیاری از فرزندان شاهد این هستند که والدینشان سر هم داد می زنند یا اشیایی را می شکنند و پرت می کنند، برای همین مهم است که در این مرحله والدین تا جایی که ممکن است برای حفظ آرامش تلاش کنند.
بعد از آشفتگی های مرحله نخست، والدین وارد مرحله جدیدی می شوند، در این مرحله سعی می شود تا سبک زندگی جدید خود را پیدا کنند، تغییرات زیادی برای والدین و فرزندان در طول این مرحله گذار رخ می دهد که ممکن است از یک ماه تا یک یا ۲ سال طول بکشد.
تغییر شغل یا خانه و ایجاد روابط اجتماعی جدید معمولا پیش می آید و بر این اساس، فرزندان ممکن است که به محله جدیدی نقل مکان کنند، مدرسه و دوستانشان عوض شود و یا در ۲ خانه با مقررات متفاوت به سر ببرند، این تغییرات کلی ناخوشایند هستند چون والدین و فرزندتان را مجبور می کند تا با تغییرات زیادی سازگار شوند و این خود باعث ایجاد اضطراب در فرزند می شود.
فرزندان در صورتی بهتر با این مرحله سازگار می شوند که ثبات بیشتری در زندگی شان وجود داشته باشد و تغییرات کمتری برایشان ایجاد شود، والدین باید با فراهم کردن فضایی آشنا و قابل پیش بینی به فرزندان کمک کنند تا با موقعیت سازگار شوند، به عبارت دیگر اگر شرایط زندگی از قبیل مدرسه، دوستان و سایر موارد ثابت نگه داشته شود فرزندان بهتر با موقعیت سازگار می شوند.
مرحله سوم به ثبات رسیدن نام دارد، در این مرحله تجدید احساس ثبات صورت می گیرد، این مرحله برای بعضی خانواده ها زودتر از بقیه اتفاق می افتد و البته برای فرزند احساس ثبات و امنیت به ارمغان خواهد آورد، چرا که الگوی زندگی او هم مشخص شده و کنار آمدن با تغییرات زیادی که طلاق در زندگی ایجاد می کند، معمولا ۲ تا سه سال طول می کشد.
ایرنا. نحوه گفت و گو با فرزندان درباره طلاق باید چطور باشد؟
گاهی والدین واقعا خواهان گفت و گو با فرزند خود درباره طلاق هستند، اما نمی دانند چه بگویند یا چگونه بگویند، والدین همچنین ممکن است نگران باشند که با بیان مسایل اشتباه، وضعیت را برای فرزندان سخت تر کنند، این نوع نگرانی ها باعث می شود که گفت و گو به تعویق بیفتد و به طور کلی در این مورد حرفی زده نشود و یا حقیقت بازگو نشود.
صحبت نکردن در مورد طلاق و جدایی، مشکلی شایع در بسیاری از خانواده ها است اما باید بدانید گفت و گو با فرزندان درباره طلاق و توضیح صحیح در مورد این که چرا اتفاق افتاده است بسیار اهمیت دارد.
ایرنا. چه زمانی برای این گفت و گو مناسب است؟
البته یک تاکید در این مورد وجود دارد که والدین تا وقتی تصمیم قطعی در مورد طلاق نگرفته اند، با فرزندانشان در این باره گفت و گو نکنند ولی وقتی به تصمیم قطعی رسیدند در اولین فرصت مناسب با فرزندشان صحبت کنند، بسیار مهم است که زمان گفت و گو پیش از هر تغییر اساسی که در اثر طلاق در خانواده ایجاد خواهد شد، مثل ترک پدر یا مادر، یا فروختن خانه، باشد.
همچنین مکان این گفت و گو نیز دارای اهمیت است و بهتر است در جای راحتی با فرزند صحبت شود، حتی المقدور مکانی از نظر عاطفی خنثی انتخاب شود مثل هال، آشپزخانه، کتابخانه و برای مثال اتاق خواب کودک و اتاق خواب والدین مکان های مناسبی برای گفت و گو با فرزند درباره طلاق نیستند.
چه افرادی می توانند در این مورد با فرزند صحبت کنند؟
به صورت ایده آل، بهتر است که در اولین گفت و گو با فرزندان، پدر و مادر مشارکت داشته باشند، با این کار به فرزند این پیغام داده می شود که با وجود اینکه زندگی مشترک شما رو به پایان است اما هنوز پدر و مادر او هستید و به عنوان پدر و مادر او با هم همکاری می کنید.
ایرنا. در این گفت و گو چه مطالبی باید عنوان شود؟
بهتر است پیش از گفت و گو با فرزند، والدین درباره محتوای این گفت و گو با هم تبادل نظر کنند و مطمئن باشند که فرزند پیام های یک دستی دریافت خواهد کرد، در این حالت این گفت و گو باعث کاهش سردرگمی او می شود و احتمال سازگار شدن سالم و موفق را امکان پذیر می کند.
همچنین صحبت درباره بسیاری از موضوعات مثل این که از همسر سابقتان متنفرید یا از او خشمگین هستید یا این که دلیل طلاق تان خیانت اوست، تنها به فرزندتان آسیب می رساند، این درست که ممکن است از همسر سابقتان واقعا خشمگین و یا مورد خیانت واقع شده باشید، اما بهتر است راه های بهتری برای تسکین خود پیدا کنید ولی با فرزند خود در این باره صحبت نکنید، بهتر است پیش از در اختیار قرار دادن هر اطلاعاتی به فرزندتان فکر کنید که این اطلاعات قرار است چه کمکی به او بکند و اینکه آیا به نفع او هست یا خیر و تنها در صورتی که اطلاعات کمک کننده بود، با او درباره آن ها صحبت کنید.
ایرنا. با توجه به اهمیت این گفت و گو ممکن است جملاتی مصداقی درباره این گفت و گو بفرمایید.
بله من جملاتی را از کتاب "پیشگیری از آسیب‌های طلاق در کودکان" که راهنمایی است برای والدین نقل می کنم که توسط سازمان بهزیستی کشور منتشر شده است، این جملات مثل: تو از این به بعد دو خانه داری یک خانه با مامان و یک خانه با بابا، خانواده ما تغییر کرده، مامان و بابا توی خانه های متفاوت زندگی می کنند، مامان و بابا از هم طلاق گرفته اند، یعنی مامان و بابا دیگر زن و شوهر نیستند ولی همیشه مامان و بابای تو خواهند ماند، طلاق یعنی اینکه شکل خانواده تغییر می کند ولی تو همیشه عضوی از خانواده خودت خواهی ماند، این مشکل مامان و باباست که دیگر نمی توانند با هم زندگی کنند و تو مقصر نیستی، پدر و مادرت عاشق تو هستند با وجود آنکه همه در یک خانه زندگی نمی کنیم اما پدر و مادرت همیشه مراقب تو خواهند بود، تو هم بابا و هم مامان را خواهی دید، اشکالی ندارد که غمگین یا عصبانی باشی، هر احساسی که داری باید به پدر و مادرت بگویی، پدر و مادرت همیشه به حرف های تو گوش می دهند و سعی می کنند به تو کمک کنند و بسیاری جملات دیگر از این دست که به کودکان اطمینان و آرامش می دهد و در کتاب به طور کامل آمده است.
ایرنا. چه اشتباهاتی از طرف والدین ممکن است بعد از طلاق به کودکان آسیب برساند؟
مراقبت رفتار والدین بعد از طلاق هم بسیار مهم است مواردی مثل بحث و مجادله در حضور فرزندان، پرخاشگری کلامی در غیاب والد دیگر، انتقاد کردن از والد دیگر در حضور فرزند، متحد کردن فرزند با خود بر علیه والد دیگر، استفاده از فرزند به عنوان محرم اسرار و سنگ صبور، جا به جایی نقش ها پس از طلاق و واگداری برخی از نقش های والد به کودک، استفاده از فرزند به عنوان پیام رسان و همچنین استفاده از فرزند به عنوان جاسوس.
ایرنا. چطور می شود پس از طلاق برای کمک به فرزندان با همسر سابق ارتباط موثری برقرار کرد؟
از مهمترین مسایل پس از جدایی، برقراری رابطه درست با همسر سابق است. والدین به دلیل خشم و هیجان های منفی ای که نسبت به همسر سابق خود دارند، نمی توانند روابط خود را با او به صورت منطقی مدیریت نمایند و این همان چیزی است که بیش از خود طلاق به فرزندان آسیب وارد می کند. اگر چه خود طلاق برای فرزندان پیامدها و آسیب های غیرقابل انکاری به همراه دارد اما روابطی که والدین با هم پس از جدایی برقرار می کنند، این آسیب ها را تشدید یا تعدیل می کند.
ایرنا. بسیاری از والدین به خاطر زندگی آینده فرزندان، خود را قربانی می‌کنند، به نظر شما آیا فرزندان پس از طلاق می توانند زندگی خوبی داشته باشند؟
بله بدون تردید، فرزندان می‌توانند پس از طلاق نیز خوشبخت زندگی کنند، طلاق مسیر زندگی را تغییر می‌دهد، الزامی است که والدین قواعد جدید این مسیر را بشناسند و احتمال موفقیت خود و فرزندان را بالا ببرند، اگر سعی کنید این قواعد را به درستی اجرا کنید، روزی خواهد رسید که فرزند شما از گذشته و دوران کودکی خود به عنوان یک دوره پر از مهر و پرنشاط یاد کند که طلاق هم جزیی از آن بوده و نه دوره‌ای که به علت طلاق والدینش تیره و تار شده است، همچنین حالت ایده آل این است که پس از طلاق هم پدر و هم مادر در زندگی فرزندان حضور داشته باشند، چراکه حتی بعد از جدایی هم فرزند می تواند بهترین بهره را از پدر و مادرش ببرد.
در این راستا سبک فرزندپروری مشارکتی بهترین نوع رابطه پس از طلاق است، هر یک از والدین باید دیگری را در جریان مسایل مربوط به فرزند قرار دهد.
ایرنا. والدین درباره کدام مسایل فرزندان باید با یکدیگر مشورت و هم فکری کنند؟
برنامه روزانه فرزند، نیازهای فرزند مثل خوراک، پوشاک و غیره، مسایل تحصیلی، کلاس ها و آموزش های فوق برنامه،- مسایل پزشکی و روانشناختی، نگرانی های رفتاری و انضباطی که هر یک از شما نسبت به فرزندتان دارید ، خواسته های فرزند مثل رفتن به اردو، خرید حیوان خانگی، خرید تبلت، روابط اجتماعی و دوستان او از مهمترین مسایلی هستند که والدین باید در رابطه با آن با یکدیگر همفکری کنند.
ایرنا. برنامه ریزی برای ملاقات با والد غایب چطور باید صورت بگیرد؟
برنامه دیدار و ملاقات با والد غایب یکی از مهترین و چالش برانگیزترین مسایل پس از جدایی والدین است، متاسفانه بسیاری از والدینی که با فرزند خود زندگی نمی کنند، نمی توانند ارتباط خود را با فرزندشان به میزانی که لازم است، حفظ کنند و هر چه زمان بیشتری از طلاق می گذرد، والد غایب زمان کمتری را با فرزند خود می‌گذراند، در حالی که حفظ رابطه فرزند و والد دیگر بسیار ضروری است، حداقل ۲ دلیل برای حفظ این ارتباط وجود دارد، دلیل اول این که سازگاری فرزندان بعد از طلاق به ارتباط آن ها با والد غایب وابسته است و دلیل دوم این که هر چه این ارتباط بیشتر باشد فرزند شما حمایت های عاطفی و مالی بیشتری از والد دیگرش دریافت می‌کند، حمایت مالی مساله کم اهمیتی نیست و می‌تواند نقش مهمی در سلامت روانی فرزند داشته باشد، بنابراین همسر سابقتان باید بداند که همچنان نقش مهمی در زندگی فرزندتان دارد.
ایرنا. سخن آخر
والدین باید توجه داشته باشند که طلاق به رابطه زناشویی پایان می‌دهد و نه به رابطه والد و فرزندی! بسیار اهمیت دارد که والد غایب نه فقط مدت کوتاهی پس از جدایی بلکه در تمام عمر با فرزندش در ارتباط باشد، والدی که با فرزند زندگی می‌کند هرچه قدر هم که با همسر سابقش دچار تعارض باشد، باز هم نباید ارتباط فرزند با والد دیگر را قطع کند.
همچنین مراجعه به مرکز مداخله در بحران اداره بهزیستی و استفاده از رهنمودهای کارشناسان و متخصصان این حوزه و یا مطالعه کتاب منتشر شده توسط سازمان بهزیستی کشور به نام "پیشگیری از آسیب‌های طلاق در کودکان" نیز می‌تواند در کاهش آسیب‌های گذر از این دوره برای والدین و فرزندان کمک کننده باشد.