ممکن است در هر خانواده‌ای افراد معلول یا توانخواه وجود داشته باشند که به دلیل نقص عضو حسی و فیزیکی، کهولت سن، بیماری و یا کندذهنی و... نیاز به توجه ویژه داشته باشند. هیچ کس دوست ندارد که کم‌توانی و ناتوانی‌اش در یک زمینه و به ویژه مشکلات جسمی مانع از مسافرت رفتنش بشود. خوشبختانه شرایط سفر کردن معلولان و افراد توانخواه به ویژه با هواپیما میسر است و هنگام خرید بلیط پروازهای داخلی و بلیط هواپیما خارجی باید موضوع معلولیت افراد را مد نظر قرار داد. زیرا برای این افراد شرایط و قوانین خاصی وجود دارد که باید هنگام خرید بلیط هواپیما برای افراد معلول، رزرو اقامتگاه در داخل کشور، رزرو هتل خارجی و چیدن مقدمات سفر به آنها توجه کرد تا امکان یک سفر بدون دغدغه را برایشان فراهم نمود.
امکانات فرودگاه برای معلولان
سفر هوایی افراد توانخواه و معلولان نیازمند وجود امکاناتی در فرودگاه‌ها است. معلولان با توجه به شرایط جسمی‌شان به کمک‌های متفاوتی نیاز دارند. در واقع امروزه شرایطی فراهم شده که خرید بلیط هواپیما برای معلولین با تخفیف‌های ویژه‌ای انجام می‌شود و قیمت بلیط هواپیما برای معلولان در هواپیمایی ایران ایر تا پنجاه درصد تخفیف دارد. به همین دلیل هنگام خرید بلیط، نوع ناتوانی جسمی فرد معلول مشخص می‌شود تا هنگام رفتن به فرودگاه از خدمات مورد نیاز بهره بگیرد.
بیشترین نیاز افراد معلول به کمک برای جابجایی و نقل و انتقال به داخل هواپیما است. اگر بلیط هواپیما برای افراد معلول با ویلچر خریداری شده باشد، فرودگاه موظف است که همکاری‌های لازم برای جابجایی این افراد را بنماید. برای کسانی که خودشان از ویلچر استفاده می‌کنند، کمک و همیاری در جابجایی انجام می‌شود. در تمامی فرودگاه‌ها رمپ یا شیبراهه‌ها برای حرکت راحت ویلچر وجود دارد. اگر افراد معلول برای جابجا شدن نیاز به ویلچر داشته باشند نیز، می‌توانند از ویلچرهای موجود در فرودگاه‌ها استفاده نمایند. گاهی اوقات نیز برای افراد معلول تجهیزات پزشکی ویژه‌ای نیاز است که فرودگاه باید امکانات آن را در نظر داشته باشد.
قوانین و مقررات حمل و نقل هوایی برای معلولان
یکی از قوانین مهم در زمینه حمل و نقل هوایی برای معلولان اعمال تخفیف بلیط هواپیما برای معلولان است. امروزه با توجه به امکان انجام الکترونیکی کارها، مسافران معلول می‌توانند با وارد کردن کد ملی خود به سامانه ایران ایر، بلیط خود را به صورت نیم بها دریافت نمایند. زیرا سازمان بهزیستی با فرستادن لینکی از اطلاعات معلولان را به سامانه ایران ایر امکان خرید بلیط را برای ایشان فراهم نموده است. معلولان عزیز در صورت داشتن هر مشکلی می‌توانند با شماره تلفن ۰۲۱۸۸۵۱۸۰۰۸ تماس گرفته و برای خرید بلیط راهنمایی‌های لازم را دریافت نمایند.
علاوه بر این فرودگاه‌ها و شرکت‌های مسافربری هوایی موظف هستند که خدمات خاصی را به معلولان و افراد توانخواه ارائه دهند. در صورتی که فرد معلول نیاز به همراه و کمک در زمینه جابجایی داشته باشد، بر طبق قانون فردی آموزش دیده باید به کمک او بیاید. علاوه بر این، باید شرایط استفاده از تجهیزات فرودگاهی و هواپیمایی به گونه‌ای باشد که مسافران معلول و توانخواه به راحت‌ترین شکل ممکن بتوانند از آن استفاده نمایند. به عنوان مثال وجود سرویس‌های بهداشتی برای معلولان، وجود تلفن‌های همگانی و باجه‌های پرداخت برای این افراد و نزدیک بودن صندلی‌های آنها به سرویس‌های بهداشتی در داخل هواپیما.
خدمات ویژه برای معلولان در هواپیما
چنان که می‌توان انتظار داشت، به دلیل این که این عزیزان قادر به سفر بوده و امکان مسافرت از آنها گرفته نشود، در داخل هواپیما هم برای سفرهای داخلی و هم برای پروازهای خارجی، خدمات ویژه‌ای برای افراد معلول در نظر گرفته می‌شود. بنابراین ایرلاین‌ها در خصوص افراد معلول، توانخواه و کم‌توان وظایف خاصی دارند. نخست در هنگام ارائه کارت پرواز به ایشان و محل صندلی آنها در هواپیما باید توجه ویژه‌ای انجام بگیرد و حتی الامکان صندلی آنها نزدیک به درهای ورودی و سرویس‌های بهداشتی باشد تا جابجایی آنها به راحتی انجام گیرد. به منظور سهولت در سوار شدن افراد معلول به هواپیما، بالابرهایی وجود دارد که مسافران معلول بتوانند به همراه ویلچر خود وارد هواپیما شوند و با کمک مهمانداران بر روی صندلی خود بنشینند. از همین بالابرها برای پیاده شدن معلولین نیز استفاده می‌شود. بدیهی است که اگر امکان حرکت دادن این افراد به وسیله ویلچر در داخل هواپیما نباشد، پرسنل و مهمانداران در جابجا کردن افراد معلول کمک و یاری می‌رسانند.
علاوه بر این اگر فردی دارای دیابت، ناراحتی معده یا بیماری خاصی باشد که امکان خوردن غذای معمولی برایش وجود نداشته باشد، با اعلام به هواپیمایی مربوطه امکان دریافت غذای مخصوص را خواهد داشت. از سایر خدمات ویژه برای معلولان ارائه تجهیزات حیاتی مانند ماسک اکسیژن در صورت لزوم است. پرسنل ایرلاین در صورت نیاز به راهنمایی و ارائه صندلی چرخدار فرد معلول از لحظه ورود به فرودگاه می‌پردازند. اگر مقصد پرواز دارای ترانزیت و جابجایی هواپیما باشد، ایرلاین مربوطه به انتقال فرد معلول و توانخواه اقدام خواهد نمود.
اگر قصد سفر به خارج از ایران را دارید، پیش از خرید بلیط هواپیما برای افراد معلول، بهتر است از مدارک لازم برای رزرو هتل خارجی نیز مطلع شوید.
صندلی مخصوص معلولان در هواپیما
معمولا در ایرلاین‌ها صندلی مخصوص معلولان وجود ندارد اما انتقال آنها به صندلی‌شان به راحتی انجام می‌گیرد و در صورت نیاز، امکاناتی نظیر بالش، پتو، ماسک اکسیژن و... برای صندلی افراد معلول تعبیه می‌شود تا بتوانند به راحتی در جای خود مستقر شوند.
در پروازهای داخلی ایران ایر و هما شرایط مسافران معلول با تفکیک با افراد نابینا، ناشنوا، کم بینا، کم شنوا و معلول حرکتی صورت می‌گیرد. برای این که افراد معلول بتوانند به راحتی سوار هواپیما شوند، از ابتدای امر یعنی خدمات پذیرش فردی به یاری فرد توانخواه و معلول خواهد آمد. در این حالت این فرد همانند مهمانداران پرواز به خدمت رسانی و کمک به فرد می‌پردازد. در پرواز ماهان نیز افراد معلول با طبقه‌بندی کدهای مختلف به افراد توانخواه کمک می‌رساند.
این کدها شامل:
- دبلیوسی‌اچ‌آر (WCHR): افرادی که توان سوار شدن به هواپیما و راه رفتن در راهروی آن را دارند اما امکان راه رفتن در مسیرهای طولانی را ندارند، مانند سالمندان.
- دبلیوسی‌اچ‌اس (WCHS): افرادی که تنها توان بالارفتن و پایین آمدن از پله را ندارند.
- کد دبلیوسی‌اچ‌سی (WCHC ): افرادی که نه می‌توانند سوار هواپیما شده و نه مسیر رسیدن به هواپیما را طی کنند و نیاز به ویلچر دارند.