گروه جامعه ایرنا - گردوغبار دیگر واژه غریبی نیست؛ تقریبا در سراسر کشور همه با این واژه آشنا هستند. به ویژه مردمان استان‌های غرب و جنوب کشور که مشکلات آن را با تمام وجود خود درک کرده‌اند؛ البته این پدیده به حدی وسعت یافته که حتی خود را به شمال کشور هم رسانده و مردمان شمال نشین را هم بی نصیب نگذاشته است. این زنگ خطری برای کشور و مسوولان بود مبنی بر اینکه باید هرچه زودتر فکری به حال این روند کنند چون اگر به همین روال ادامه یابد قطعا بسیاری از سکونتگاه ها و شهرها خالی از سکنه خواهد شد و این موضوع بر مهاجرت اقلیمی دامن خواهد زد.
البته باید به این مساله توجه داشته باشیم که مشکل اصلی ما غبارهای کشورهای اطراف است. در مجموع هشت کانون گرد و غبار در خاورمیانه شناسایی شده که با وزش باد به سمت کشور ما هدایت می‌شوند. کانون اول در عربستان، دوم در امارات، سوم شمال عربستان، چهارم جنوب عراق، پنجم شمال عراق، کانون ششم ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان و کانون هفتم و هشتم هم افغانستان و پاکستان و بخشی نیز در ایران است. این کانون‌ها بخش های مختلف کشور را تحت تاثیر پدیده گرد و غبار قرار می‌دهند.
بر اساس مطالعات صورت گرفته حدود ۳۰۰ میلیون هکتار منشاء گرد و غبار در اطراف کشور ما وجود دارد که قسمت عمده گرد و غبار آن با توجه به جریانات جوی به سمت کشور ما گسیل می شود، از شمال شرق کشورهای ترکمنستان، ازبکستان، افغانستان، پاکستان و از سمت جنوب، جنوب غرب و غرب کشورهای عراق، سوریه، عربستان و اردن هستند که با توجه به فصل های مختلف گرد و غبار آنها به سمت کشور ما می آید، البته در این میان کانونی در منطقه ای میان سوریه و عراق منشاء اصلی گرد و غبار است که بیشترین میزان گرد و غبار از آنجا به سمت کشور ما روانه می شود.
عراق با چهار کانون گرد و غباری با مساحت کل ۲۳.۸ میلیون هکتار و مجموع غبارخیزی ۵.۵ میلیون تن در سال مناطقی از غرب شامل استان های کردستان، همدان، کرمانشاه، ایلام و لرستان، در جنوب غربی استان های خوزستان، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد و بوشهر، در جنوب استان های فارس، کرمان و هرمزگان، در شمال غربی استان های اردبیل، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و زنجان را تحت تاثیر قرار می دهد.
البته در این میان نباید از کانون های داخلی هم غافل شد، حدود ۳۴.۶ میلیون هکتار کانون غبارخیز داخلی شناسایی شده که برای مقابله با آنها یک برنامه ۱۰ ساله تدوین و برای اجرا به دستگاه های مرتبط مانند وزارت نیرو ، جهاد کشاورزی، نفت، صمت و کشور داده شد تا عملیات میدانی آغاز شود، بر اساس آن کانون ها، نوع عملیات اجرایی مقابله با گرد و غبار در آنها و دستگاه های متولی مشخص شده است.
ستاد مقابله با پدیده گرد و غبار سازمان حفاظت محیط زیست در سال جاری اقدامات گسترده ای را انجام داده که برگزاری اجلاس بین المللی مقابله با توفان های ماسه و گرد و غبار، تهیه شیوه نامه های مدیریت شرایط اضطرار وقوع پدیده گرد و غبار، ملاحظات زیست محیطی توسعه و بهره برداری از معادن از حیث میزان آلایندگی و حساسیت مناطق نسبت به تولید گردوغبار و ابلاغ آن به استان ها و دستگاه های مرتبط اجرایی، اعزام گروهی از همکاران دستگاه های عضو ستاد ملی سیاست گذاری و هماهنگی مدیریت پدیده گرد و غبار به عراق، ثبت دوازدهم جولای ( ۲۱ تیر ماه) به عنوان روز بین المللی مقابله با توفان های گرد و غبار برخی از این اقدامات است، همچنین امسال مبلغی حدود ۲۷۰۵ میلیارد ریال اعتبار مربوط به عملیات اجرایی بین دستگاه‌های ذیربط توزیع شده است.
اجرای برنامه های تدوین شده مقابله با گرد و غبار در ۲۹ استان کشور و از طریق ابلاغ به دستگاه های ملی مانند سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری، سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت جهادکشاورزی، سازمان زمین شناسی و اکتشفات معدنی هم از دیگر اقدامات ستاد مقابله با گرد و غبار است که شامل اجرای بیش از ۲۰۹ هزار هکتار حفاظت، قرق و مدیریت چرا، ۱۰۰ کیلومتر تله رسوبگیر، بیش از ۴۰ هزار هکتار مراقبت و آبیاری، ۴۵۰ هکتار بوته کاری، بیش از ۶ هزار هکتار مدیریت رواناب ها همراه بذرکاری، ۱۳ هزار و ۷۰۰ متر مکعب عملیات لایروبی، راهبری و تعمیر قطعات ۴۳ ایستگاه پایش گرد و غبار و ۶۵ نمونه برای انجام آنالیز ترکیبات ذرات گرد و غبار است.
ثبت ۲۱ تیرماه ( ۱۲ جولای) به عنوان روز بین المللی مقابله با توفان های گرد و غبار
در ۱۸ شهریورماه امسال اجلاس بین المللی مقابله با توفان های ماسه و گرد و غبار با حضور نمایندگانی از ۵۰ کشور دنیا در ایران برگزار شد که نتایج خوبی در زمینه نگاه دنیا به پدیده گرد و غبار حاصل شد به طوری که تمام دنیا به این نتیجه رسیدند که گرد و غبار یک پدیده جهانی است و باید همه کشورها در کنار هم با آن مقابله کنند و همچنین ایران به عنوان مرجع این موضوع در دنیا شناخته شد.
همچنین در این اجلاس ایران پیشنهاد داد که ۲۱ تیرماه ( روز برگزاری نشست منطقه ای گرد و غبار در ایران ) به عنوان روز بین المللی مقابله با توفان های گرد و غبار تعیین شود که این پیشنهاد به مورد تایید و تصویب سازمان ملل متحد قرار گرفت که اقدامی در راستای توسعه دیپلماسی محیط زیستی ایران است.
علاوه بر این پیشنهاد دیگر ایران که قطعنامه مقابله با گرد و غبار بود در ششمین نشست مجمع محیط زیست ملل متحد که ۷ تا ۱۱ اسفندماه در نایروبی برگزار شد به تصویب رسید که این نمونه ای از تلاش‌های دولت سیزدهم برای جلب توجه جامعه جهانی نسبت به اهمیت این چالش مشترک است که بر اساس تصویب این قطعنامه، دیگر کشورها و دستگاه‌های بین‌المللی موظف شدند که در بحث گرد و غبار تکالیف خودشان را انجام دهند.
طراحی و ساخت بیش از ۱۰۰ دستگاه اندازه گیری غبار با کمک دانش بنیان ها
طراحی و ساخت بیش از ۱۰۰ دستگاه اندازه گیری غبار ریزشی (پسیو و اکتیو) به منظور تکمیل شبکه پایش گرد و غبار کشور شامل اجزاء درشت گرد و غبار و بررسی و آزمون از نظر مقدار و نوع ترکیبات (فیزیکی و شیمیایی ) آلاینده ای که با خود حمل می کنند، انجام شده که ۲ نمونه آن برای نخستین بار توسط علی سلاجقه، معاون رییس جمهور و رییس سازمان حفاظت محیط زیست در سازمان محیط‌زیست رونمایی شد.
مزیت این دستگاه نسبت به نمونه خارجی آن این است که هزینه ساخت آن یک‌سوم نمونه خارجی است، مورد دیگر این است که در ساخت آن آیتم‌هایی از جمله تراز آنلاین دستگاه در نظر گرفته شده که نصب آن را در محیط‌های بیابانی و صحرایی آسان‌تر می‌کند. مورد دیگر این است که نصب این دستگاه در ناهمواری‌ها نیز ممکن است و می‌توانیم نصب عمودی داشته باشیم، در واقع در ساخت این دستگاه تسهیل نصب آن نیز در نظر گرفته شد و اشخاص می‌توانند بدون هیچ آچار و هیچ دستگاهی آن را نصب و تنظیم کرده و ارتفاع آن را کم و زیاد کنند.
اعزام کارشناسان گرد و غبار به عراق
به منظور پیگیری تفاهم نامه ها و توافق های صورت گرفته در سفر سال گذشته رییس سازمان حفاظت محیط زیست به عراق، گروهی از کارشناسان و اعضای دستگاه های عضو ستاد ملی سیاست گذاری و هماهنگی مدیریت پدیده گرد و غبار به عراق اعزام شدند.
در این سفر بعد از دیدار با معاون وزارت کشاورزی عراق مقرر شد نسبت به انتقال تجربیات و اقدامات مشترک، تبادل اطلاعات و داده‌ها، فناوری، آموزش و ظرفیت‌سازی و همکاری منطقه‌ای اقدام شود، همچنین تعیین پایلوت عملیاتی و اجرایی در محدوده های غبارخیز استان‌های میسان، واسط، ذی‌قار و المثنی در کشور عراق و استان‌های خوزستان و ایلام در کشور ایران به منظور اجرای عملیات مشترک توسط دو کشور اقدامات لازم صورت گیرد.
دیگر اقدامات
مشارکت در طرح پیشگیری، مدیریت و سازگاری با پدیده گردوغبار درون و برون مرزی با همکاری دفتر برنامه توسعه سازمان ملل در ایران (UNDP) ، بازدید کانی ویگناراجا دستیار دبیرکل سازمان ملل و رئیس دفتر توسعه ملل متحد در آسیا و اقیانوسیه از تالاب صالحیه البرز با هدف مشارکت در رفع مشکل این تالاب به عنوان یکی از کانون های گرد و غبار و آغاز اقدامات اجرایی مقابله با پدیده گردوغبار در این تالاب با همکاری معاونت دریایی و تالاب ها سازمان حفاظت محیط زیست در قالب "طرح پیشگیری، مدیریت و سازگاری با پدیده گرد و غبار درون و برون مرزی با همکاری UNDP ، تدوین، بازنگری و اجرای برنامه های عمل زیرمنطقه ای، منطقه ای و جهانی مقابله با توفان های گردوغبار با حضور و کمک سازمان های مالی چندجانبه و سازمان ملل متحد برای کمک بیشتر به کشورهای آسیب دیده در زمینه های مختلف کاری از جمله تأمین مالی پروژه های زیر منطقه ای و منطقه ای و برنامه های اقدام، حمایت از ایجاد صندوق مالی منطقه ای برای منطقه غرب آسیا برای مقابله با توفان های گرد و غبار از دیگر اقدامات صورت گرفته در سالجاری است.