به گزارش ایرنا آداب و رسوم ماه مبارک رمضان، ماه میهمانی خدا یکی از مباحث مهم فرهنگ مردم ایران از جمله خراسان جنوبی است که ریشه در فرهنگ دیرینه این منطقه دارد.
در این ماه که یک فرصت ناب بندگی است آیین‌های مذهبی به اوج خود می‌رسند و علاوه بر عبادات شخصی، مردم در اجتماعات گرد هم می‌آیند و به هر شکلی، در راه خوشنودی حق گام بر می‌دارند.
گاهی ۱۱ روز اختلاف بین تقویم شمسی و میلادی، موجب می‌شود با گردش ایام شاهد تقارن مناسبات مذهبی و سنتی شویم مانند امسال که بهار قرآن با بهار طبیعت همزمان شده است.
زمان تحویل سال ۱۴۰۳ با نهم ماه مبارک رمضان متقارن می‌شود لذا لحظه تحویل با این تقارن، رنگ الهی به خود می‌گیرد و در زمزمه یا مقلب القلوب‌مان، احسن الحال را با حال و هوای رمضان از دادار بی‌همتا خواهیم خواست.
غبارروبی مساجد برای استقبال از ماه خدا
از آنجایی‌که مردم متدین و خونگرم خراسان جنوبی از دیرباز تاکنون مساجد را مکانی برای کسب معرفت جمعی و عبادت خویش می‌دانند، برای پیشواز رمضان به سراغ مساجد رفته و این مکان مقدس را از گرد و خاک و آلودگی‌ها پاکیزه می‌کنند.
مردم خراسان جنوبی به صورت کاملا خودجوش به سراغ مساجد رفته و با غبارروبی و گردگیری و حتی شستن برخی بخش‌ها با گلاب، مساجد را برای ۳۰ شب و روز پذیرایی از مهمانان خدا آماده می‌کنند.
همچنین با بررسی قرآن‌ها، مفاتیح و کتاب‌های دعا در صورت پارگی آنها را تعمیر و صحافی کرده و مهرهای نو را جایگزین مهرهای شکسته می‌کنند، علاوه بر این فرش‌های مسجد شسته می‌شود و مساجد برای تلاوت قرآن و جزء خوانی، پهن کردن سفره‌های نذری افطاری و شب‌های احیا مهیا می‌شود.
اعزام مبلغان مذهبی به شهرها و آبادی‌ها از دیگر مقدمات ماه مبارک رمضان است. از طرف مراجع تقلید، مبلغان و مروجان به شهرها و آبادی‌ها اعزام می‌شوند تا اصول عقاید و احکام شرعی را برای مردم در ماه رمضان بازگو کنند.
مردم این استان طبق رسمی دیرین آخرین روز ماه شعبان را روزه می‌گیرند و به آن پیشواز می‌گویند، برخی هم برای کسب ثوابی بیشتر، سه روز آخر شعبان را روزه می‌گیرند.
مراسم شوخوانی از نخستین شب رمضان
مناجات و شب‌خوانی (شوخانی) از جمله رسم‌های دیرین خراسان جنوبی در این ماه میهمانی خدا بوده است که از نخستین شب رمضان آغاز می‌شود. به این صورت که برخی افراد ریش سفید و بزرگ هر نیمه‌شب در سه نوبت بالای بام خانه می‌رفتند و با صدای بلند به خواندن ادعیه و نیایش می‌پرداختند، مردم هم با شنیدن صدای آنان از خواب بیدار می‌شدند و سحری را تدارک می‌دیدند، این آیین هنوز در برخی روستاها از جمله شهرستان بیرجند رواج دارد.
هر کدام از شهرستان‌های خراسان جنوبی نیز آیین خاص خودشان را دارند از جمله مراسم طبل‌زنی که یکی از آیین‌های سنتی در طبس است.
طبل‌زنی در ۲ نوبت سحر و افطار اجرا می‌شود و هر بار اجرا به مدت ۱۰ دقیقه تا یک ربع و هر نوبت شامل سه بار به فاصله یک ساعت از مرتبه قبل، نواخته خواهد شد این مراسم که بیش از ۱۰۰ سال قدمت دارد از ابتدا تا پایان ماه رمضان ادامه دارد.
این موسیقی با ضربات هماهنگ زمان باقیمانده به اذان را اعلام می‌کند و در پایان یک بخش کوتاه دارد که ریتم آن به هم ریخته و مردم با شنیدن آن متوجه می‌شوند که زمان کوتاهی به اذان مانده است.
در قدیم پس از اجرای این موسیقی، توپ خاصی به نام زنبورک (شمخال) به صدا در می‌آمد و به برگزارکنندگان این عمل زنبورک زن و نقاره‌زن می‌گفتند و تمامی این کارها در اکثر مناطق به طور موروثی بود و به ندرت غریبه‌ای وارد می‌شد.
صدای پر طنین این طبل‌ها با ترتیب موزون و دلنشین خاطره نقاره‌زنی بارگاه امام رضا (ع) را زنده می‌کند و مراسم طبل‌زنی با شماره ۱۸۹ در فهرست میراث معنوی کشور (ناملموس) به ثبت رسیده است.
رمضوخوانی (الله رمضو) در خراسان جنوبی
رمضان‌خوانی یکی دیگر از مراسم قدیمی ماه مبارک رمضان در مرکز و برخی شهرستان‌های خراسان جنوبی است که بعد از اقامه نماز و صرف افطاری، جمعی از پسران و نوجوانان در دسته‌های چند نفری به راه می‌افتادند و به در خانه‌های همسایگان به‌ویژه سرشناسان و توانگران می‌روند و به قصد گرفتن انعام برنامه ویژه‌ای اجرا می‌کنند.
در این گروه‌ها یک نفر شعر معروف «روزه می‌گیروم لاغر می‌شوم/ گر نمی‌گیروم کافر می‌شوم/ رمضو آمد خود سیصد سوار / چوبی وردشته بیا روزه بدار/ رمضو آمد، مهمانش کنید / بز و بزغاله قربانش کنید/ بز و بزغاله که چیزی نمشو/ گاو و گوساله رو قربانش کنید/ این سرا از کیه رو ور باده/ دو پسر داره که نو داماده/ این سرا از کیه رو ور روزه/ دو دختر داره که مخمل دوزه/ این سرا از کیه رو ور قبرستو / پدر مو گفته برو پنج تومه بستو...» را با صدای بلند تک‌خوانی می‌کند و بعد از هر بیت همه در پاسخ می‌گویند «های رمضو آمد ماه رمضو/ رمضو آمد خوش نام خدا» و سپس از صاحب‌خانه طلب انعام می‌کنند.
رمضانی‌خوانی با خواندن دعایی ازسوی شخصی که به او «استاد» می‌گویند، اجرا می‌شود و با آمین گفتن جمع که به «شاگردان» شهرت دارند؛ ادامه پیدا می‌کند. همچنین اشعاری در مدح حضرت محمد(ص)، حضرت علی(ع) و ائمه اطهار(ع) در مراسم «رمضانی‌خوانی» خوانده می‌شود. این گروه همچنین با خواندن اشعاری مبنی بر تشکر و آرزوی توفیق برای صاحب‌خانه به خانه بعدی می‌روند. رمضانی‌خوانی هنوز در برخی نقاط بیرجند و برخی روستاهای استان از جمله سیوجان با مقداری تغییرات انجام می‌شود و امروزه صاحب‌خانه مبالغ نقدی و شیرینی یا شکلات را برای مسجد محله تقدیم گروه می‌کنند.
افطارکردن بر سر مزار درگذشتگان
مردم خراسان جنوبی اغلب پنجشنبه‌های هر هفته بر مزار درگذشتگان خود می‌روند و برای شادی روح آنها فاتحه می‌خوانند و خیرات می‌دهند. اما در ماه رمضان این رسم کمی فرق دارد. زیرا آنها بعد از خواندن نماز مغرب و عشاء سفره افطاری خود را در جوار مزار درگذشتگان پهن و روزه خود را همانجا باز می‌کنند.
جزء خوانی و آش «قل هوالله»
جزء خوانی قرآن کریم که گاهی به آن «دوره قرآن» هم می‌گویند به ۲ شیوه خانگی یا عمومی برگزار می‌شود و ماه رمضان دوره‌های خانگی ختم قرآن در خراسان جنوبی رونق خاصی دارد و بیشتر روزه‌داران سعی می‌کنند با حضور در این مجالس معنوی از فضیلت و ثواب آن بهره ببرند.
دوره‌های قرآن در طول روز برگزار می‌شود و یک نفر به نام «ملا یا آخوند» حضور دارد که در روخوانی قرآن کریم مسلط است و زمانی که کسی کلمه‌ای از قرآن را اشتباه بخواند فقط او می‌تواند آن اشتباه را تصحیح کند.
در پایان ماه مبارک رمضان دوره قرآن هم تمام می‌شود و معمولا کسی که در این دوره سوره «الرحمن» یا «یس» به او رسیده باشد از بقیه با خرما یا شیرینی پذیرایی می‌کند و کسی که به او سوره «توحید» رسیده باشد روز عید فطر باید آش بپزد و بین مردم توزیع کند که به آن آش «قل هوالله» می‌گویند.
جمع‌آوری خیرات برای یتیمان
جمع‌آوری خیرات و کمک‌های نقدی مردم هر منطقه برای کمک به یتیمان و بی‌سرپرستان و تعمیر و توسعه مساجد از دیگر برنامه‌های ماه مبارک رمضان در استان خراسان جنوبی است که علیرغم تشدید مشکلات اقتصادی این سنت دیرینه هر سال پررونق‌تر از گذشته در حال انجام است.
توزیع سبدهای غذایی توسط مردم، مراکز خیریه و ادارات و نهادها بین خانواده‌های نیازمند در ماه مبارک رمضان نیز از جمله برنامه‌هایی است که هر سال همزمان به ماه مبارک رمضان در این استان اجرا می‌شود.
پختن غذاهای نذری شامل آش رشته، نان، پنیر و سبزی، حلوا، خرما، فرنی، شله زرد، زولبیا و بامیه برای افطار کردن و توزیع آن در مناطق محروم و بین نیامندان، دوستان و خویشاوندان از دیگر رسومی است که در ماه رمضان رونق دارد.
«بیست و هفتمو یا کفچلزی» آیینی برای بانوان
آیین ملاقه‌زنی، کفچلزی یا بیست و هفتمو از دیگر مراسم ماه رمضان در خراسان جنوبی است که ازسوی بانوان اجرا می‌شود. این مراسم به روایتی شادمانی برای مرگ ابن ملجم مرادی در روز ۲۷ ماه مبارک رمضان است.
در این شب بانوان به صورت فردی یا ۲ نفری با هم یک سبد یا قلبیر برمی‌دارند که پارچه‌ای درون آن انداخته و در داخل قلبیر قرآن، آینه، شانه و یک سرمه‌دان گذاشته و یک کفچلز (کفگیر) یا قاشق به دست دیگر می‌گیرند و به در خانه‌هایی که از پیش در نظر گرفته‌اند می‌روند در حالی که صورت خود را چنان در چادر پنهان می‌کنند که دیده و شناخته نمی‌شوند.
آنان به در هر خانه‌ای که می‌رسند با کفچلز چند بار با فواصل کوتاه به در خانه می‌کوبند و به این وسیله حضور خود را اعلام می‌کنند. بانوی خانه به دم درآمده سبد آنها را گرفته ابتدا برای تیمن شانه را بر می‌دارد و به موهای خود می‌کشد بعد سرمه‌دان را به دست گرفته و چشم‌هایش را با سرمه سیاه می‌کند آنگاه آینه را برداشته و چهره خود را در آینه نگاه می‌کند و مبلغی پول داخل سبد می‌گذارد و به صاحبش می‌دهد.
سال‌هاست که این آیین در برخی مناطق روستایی اجرا می‌شود و علاوه بر پول اقلامی نظیر آرد، خرما و سایر نیز می‌گذارند. زن کفچلز با مبلغ جمع‌آوری شده، پارچه‌ای گرفته و ظهر روز بیست و هفتم در محل مسجد یا منزل مسکونی خودش در فاصله زمانی بین نماز ظهر و عصر پارچه را برش می‌دهد و همان روز می‌دوزد و می‌پوشد و بر این باورند که تمامی سال را به شادی خواهند گذراند و از بلایا و مشکلات مصون خواهند بود.
آیین ملاقه‌زنی (کفچلزی) نیز با شماره ۸۱۶ در فهرست آثار معنوی کشور (ناملموس) به ثبت رسیده است.
زنده‌داری شب‌های قدر
در شب‌های قدر هم مردم با شرکت گسترده در آیین‌های این شب و برگزاری مراسم سوگواری ایام شهادت مولای متقیان حضرت علی (ع)، سینه‌زنی و تعزیه‌خوانی و شب زنده داری، همزمان با سراسر کشور به سوگ نخستین امام شیعیان می‌نشینند.
نماز قیام
بین اهل سنت خراسان جنوبی نیز مراسم خاصی رواج دارد که یکی از آنها اقامه «نماز قیام» است. این رسم از شب بیستم ماه رمضان آغاز می‌شود و تا پایان ماه رمضان ادامه می‌یابد. طی آن هر شب نمازگزار از ساعت ۱۲ شب تا پیش از سحر به خواندن نماز و سه جزء قرآن می‌پردازد یا این‌که این سه جزء قرآن را وقتی امام جماعت تلاوت می‌کند باید گوش فرا دهد.
وداع با ماه رمضان
سرانجام هنگام وداع با ماه رمضان فرا می‌رسد و شب آخر، وداع در شب‌خوانی همراه با مناجات است و روزه‌داران پس از یک ماه عبادت روی به مساجد جامع و محل خود می‌آورند و به اقامه نماز عید فطر می‌پردازند و توفیق یک ماه عبادت و بندگی خداوند را عید می‌گیرند و با پرداخت فطریه، زکات سلامت تن خود را نیز به افراد نیازمند ادا می‌کنند.
برخی از مردم منطقه بر این باورند که باید افطاری آخرین شب ماه رمضان را در خانه خود افطار کنند تا فطریه بر گردن صاحب‌خانه یا فرد دیگری نیفتد از این رو در این شب کمتر به میهمانی می‌روند.
با اعلام عید فطر، مردم در نخستین روز ماه شوال با حضور در مساجد، نماز عید فطر را با شادمانی و سرور برگزار می‌کنند، عید سعید فطر همچنین یکی از اعیاد مهم اهل تسنن استان است. دید و بازدید فامیل، خرید رخت و لباس نو و تمیزکاری منزل جزو رسوم آنها برای عید فطر است.