به گزارش پژوهشگر ایرنا، نظام سلامت ایران در سال ۱۴۰۲ شاهد اتفاقات زیادی بود. ادامه کمبودهای دارو و شیرخشک که از سال ۱۴۰۱ به ارث رسیده بود. آلودگی هوا و فوت بیش از ۲۶ هزار نفر با خسارت ۱۰ میلیارد دلاری آن و افزایش آمار سوء تغذیه با گرانی گوشت و لبنیات در این سال تاثیر زیادی در زندگی و سلامت مردم داشت.
مهمترین اخبار وزارت بهداشت نیز ادامه اجرای طرح سلامت خانواده بود که به گفته وزیر بهداشت به ۱۹۲ شهر گسترش یافت و البته هنوز در شهرهای بزرگ اجرا نشده است. وزیر بهداشت در این سال همچنین از ممنوعیت لاک زدن و ناخن مصنوعی برای کادر درمان بیمارستان‌ها سخن گفت. استخدام ۱۲ هزار نفر در وزارت بهداشت نیز از نیمه دوم سال شروع شد و مراحل آن تا پایان سال ادامه داشت.
اما در میان این اخبار خوب و بد، افزایش مهاجرت پزشکان و پرستاران که از سالهای پیش روند آن افزایشی شده بود، بیش از همیشه جلب نظر کرد. مهاجرت پزشکان نام آوری مانند«دکتر محمد مهدوی» رئیس بخش پیوند قلب کودکان بیمارستان شهید رجایی و «دکتر مازیار غلامپور دهکی» فوق تخصص جراحی قلب و رکورددار جراحی قلب نوزادان در ایران، بنیان‌گذار و رئیس بخش جراحی بیماری‌های مادرزادی قلب همین بیمارستان دل هر ایرانی را به درد آورد.
آمار دقیقی از تعداد پزشکانی که از ایران مهاجرت می‌کنند از سوی هیچ یک از دستگاه‌های مسئول اعلام نشده است. معاون درمان وزارت بهداشت به طور رسمی اعلام کرد آماری ندارد و گفت شاید وزارت خارجه آماری داشته باشد.
آمار مهاجرت پزشکان و پرستاران
سازمان نظام پزشکی نیز اعلام کرد فقط آماری که می‌توان به آن استناد کرد، آمار تعداد پزشکان و کادر پزشکی است که برای خروج از کشور از این سازمان گواهی «گوداستندینگ» می‌گیرند. گر چه ممکن است همه این افراد الزاما مهاجرت نکرده باشند و یا برخی از آنان بعد از سفر دوباره به کشور برگردند.
آماری که البته به صورت رسمی اعلام نشد اما آمار غیر رسمی و درز کرده از بررسی‌های این سازمان نشان می‌دهد تعداد اعضای سازمان نظام پزشکی که برای مهاجرت از این سازمان گواهی گوداستندینگ گرفته‌اند از حدود ۷۵۰ نفر در سال ۱۳۹۷ به بیش از ۶ هزار نفر در سال ۱۴۰۱ افزایش یافته است که افزایش بیش از ۸ برابری را نشان می‌دهد.
آمار مهاجرت پرستاران نیز در سالهای اخیر رو به افزایش بوده است. مسئولان سازمان نظام پرستاری اعلام کرده‌اند که هر سال حدود ۳ هزار پرستار برای مهاجرت از کشور از این سازمان گواهی گوداستندینگ می‌گیرند، در حالی که تعداد کل دانشجویان این رشته حدود ۱۰ هزار نفر است و به گفته «ابوالقاسم طالبی» نایب رئیس شورای عالی این سازمان، مهاجرت این نیروها به مرحله بحرانی رسیده است.
مهاجرت پزشکان و پرستاران در سالهای اخیر روند افزایشی داشته به حدود ۳ هزار پرستار و ۶ هزار پزشک در سال رسیده است
اگرچه مهاجرت یک امر شخصی است و هر کس حق دارد محل زندگی خود را انتخاب کند اما موج گسترده مهاجرت کادر سلامت با توجه به کمبود این نیروها در کشور آینده نگران کننده‌ای را برای خدمات بهداشتی و درمانی در ایران ترسیم می‌کند. به خصوص اینکه تعداد پزشکان و پرستاران کشور با توجه به استانداردهای جهانی و نسبت این نیروها به تخت بیمارستانی یا جمعیت حدود یک سوم است.
آمارهای موجود نشان می‌دهد نسبت پرستار به تخت بیمارستانی در ایران حدود ۹ دهم پرستار به ازای هر تخت است، در حالی که استاندارد حداقلی آن ۳ پرستار به ازای هر تخت بیمارستانی است.
در مورد پزشکان نیز نسبت پزشک به هزار نفر جمعیت در ایران حدود ۱.۵ است در حالی که متوسط آن در دنیا حدود ۳.۵ است. این نسبت در مورد پزشکان متخصص بدتر است و در حالی که متوسط نسبت پزشک متخصص به هزار نفر جمعیت در دنیا ۱.۵ نفر است، این میزان در ایران حدود نیم پزشک متخصص به ازای هر هزار نفر است.
علت مهاجرت پزشکان و پرستاران چیست
سوال این است که چرا با وجود نیاز کشور و هزینه‌های میلیاردی برای تربیت پزشک و پرستار این نیروها بعد از فارغ التحصیلی و چندین سال کار و کسب تجربه در ایران راه خروج از کشور را در پیش می‌گیرند و مهاجرت می‌کنند؟ تا کشورهای مقصد رایگان این نیروهای ماهر را در اختیار بگیرند.
تحقیقات زیادی در مورد علل مهاجرت پزشکان و پرستاران در کشور انجام نشده است، اما یکی از تحقیقات برجسته در این زمینه کاری است که دکتر علی اکبر حق دوست و همکاران وی در سال ۱۴۰۱ انجام دادند.
نتایج این پژوهش علمی نشان داد که عواملی مانند فقدان خدمات اولیه، بیکاری بالا، مسکن بد، دستمزد پایین، آینده شغلی کم، خشونت در محل کار، تبعیض‌های حرفه‌ای، نبود ثبات اقتصادی، فساد اداری، بی‌ثباتی سیاسی و خطر جنگ به عنوان عوامل موثر در مهاجرت نیروهای بهداشتی و درمانی مطرح است. همچنین خدمات خوب برای زندگی، بیکاری کم، دستمزد بهتر، آینده شغلی خوب، شرایط کاری بهتر و رضایت شغلی از عوامل مهم جذب این نیروها در کشورهای مقصد است.
بر اساس نتایج این تحقیق وضعیت معیشتی، درآمد نامناسب، نبود شایسته سالاری، شیوه حکمرانی، نابرابری افراد در برابر قانون و آینده بهتر برای فرزندان از مهمترین عوامل مهاجرت پزشکان و پرستاران از کشور است.
نارضایتی این نیروها فقط به صورت مهاجرت از کشور نمود پیدا نمی‌کند و علاوه بر مهاجرت در مواردی به صورت بی انگیزگی در کار طبابت و کم توجهی به بیماران، خروج از حرفه در داخل یا خارج کشور یا در مواردی پایان دادن به زندگی بروز پیدا می‌کند.
آمار بالای خودکشی در بین رزیدنت‌ها در ایران گویای مشکلات جدی در بین پزشکان است. آماری که بر اساس یک تحقیق میدانی حدود ۱۰ برابر میزان خودکشی در جامعه عمومی است. نیروهایی که پس از دیپلم بین ۷ تا ۱۵ سال از عمر خود را صرف درس خواندن می‌کنند و با بالا رفتن سن هنگام ورود به بازار کار می‌بینند که حقوق و درآمد آنها در شأن و جایگاه آنها نیست زیرا انتظار دارند به عنوان نخبگان جامعه که سالهای زیادی از عمر خود را صرف علم آموزی کرده و درآمدی نداشته‌اند، به عنوان افراد متخصص درآمدی بالاتر از متوسط جامعه داشته باشند.
بی انگیزگی، تغییر شغل، مهاجرت و خودکشی پزشکان
«ایرج خسرو نیا» رئیس جامعه متخصصان داخلی ایران در سالی که گذشت اعلام کرد که در سه سال گذشته بین ۱۰ تا ۱۲ هزار پزشک از ایران خارج شده‌اند. به گفته او بسیاری از پزشکان جوانی که در کشور هستند توان مالی برای ازدواج و تامین مسکن ندارند و حتی برخی از آنها این حرفه را رها کرده و به مشاغلی مانند مسافرکشی و دلارفروشی رو آورده‌اند.
به گفته او حتی برخی پزشکان متخصص نیز مطب خود را تعطیل کرده و آن را به کارهای دیگر از جمله آرایشگاه تبدیل کرده‌اند.
مشکلات معیشتی، ناامیدی از آینده، تبعیض، نبود شایسته سالاری و فساد از جمله مهمترین عوامل مهاجرت پزشکان و پرستاران از ایران است
کمبود دارو و لوازم پزشکی و ضعف بیمه‌ها برای تامین حداقل‌های هزینه بیماران نیز باعث شده بسیاری از پزشکانی که دل در گروه خدمت به مردم دارند، نتوانند خدمت مناسبی به بیماران ارائه کنند و سرخورده و نا امید می‌شوند، به خصوص که چشم انداز امیدوار کننده‌ای را هم در پیش روی خود نمی‌بینند.
در چنین شرایطی برخی از بزرگان نظام سلامت مانند «دکتر علی جعفریان» رئیس سابق دانشگاه علوم پزشکی تهران به جد هشدار دهند که با ادامه این وضعیت به شرایطی می‌رسیم که بیماران برای درمان به جای سفر به تهران و شهرهای بزرگ باید به کشورهای دیگر سفر کنند یا شاید مسئولان کشور مجبور شوند مانند ۵۰ سال پیش پزشکانی از هند و بنگلادش یا کشورهای دیگر وارد کنند، مساله‌ای که به احتمال زیاد به افت بیش از پیش کیفیت خدمات درمانی در ایران و سرگردانی و گرفتاری بیشتر مردم و ادامه روند افزایشی بیماری‌ها در کشور منجر می‌شود.
در این شرایط از مسئولان وزارت بهداشت و دولت انتظار می‌رود تا هر چه زودتر با اصلاح ساختار و توجه به مطالبات و خواسته‌های پزشکان و بیماران جلوی این روند گرفته شود، دردی که به گفته کارشناسان نظام سلامت باید سریع درمان شود.