به گزارش خبرنگار تئاتر ایرنا، هفتم فروردین مطابق با ۲۷ مارس، روز جهانی تئاتر، از سال ۱۳۹۶ به عنوان روز ملی هنرهای نمایشی در تقویم رسمی کشور به ثبت رسیده است، تقارن این روز با ایام نوروز ایرانی و ماه مبارک رمضان در چرخش ایام را به فال نیک می‌گیریم و رویدادهای تئاتری سال ۱۴۰۲ را بررسی می‌کنیم تا ببینیم اهالی تئاتر مسیر یک سال گذشته را چگونه طی کرده اند.
هنر نمایش و تئاتر در سال ۱۴۰۲ روزهای پررونقی را سپری کرد و بسیاری از نمایش‌ها با استقبال خوب مخاطبان مواجه شد. صحنه و سالن های تئاتر شاهد حضور بازیگران چهره‌ای بود که برای اولین بار طعم ارتباط نفس به نفس با مخاطب را می‌چشیدند. در این گزارش علاوه بر مرور رویدادها و جشنواره‌های برگزار شده و در حوزه تئاتر و اجراهای مهم سال نگاهی به مهم‌ترین اتفاقات و اخبار این حوزه انداخته‌ایم.
کلنگ احداث حریم مجموعه تئاتر شهر بر زمین خورد
شنبه ۲ دی ماه بعد از گذشت سال‌ها انتظار، خواسته و مطالبه قدیمی تئاتری‌ها محقق شد و کلنگ احداث حریم مجموعه تئاتر شهر بر زمین خورد. پروژه‌ای که نویدبخش آرامش و امنیت برای شهروندانی است که می‌خواهند در فضایی امن و مطمئن هنرنمایی تئاتری‌ها را بر روی صحنه تماشا کنند.
از چندین سال پیش هنرمندان شاخص عرصه تئاتر ضمن انتقاد از وضعیت فعلی حریم مجموعه تئاترشهر خواستار رسیدگی فوری مدیران و نهادهای مختلف در این زمینه شدند.
حضور معتادان و کارتن‌خواب‌ها و افراد خلافکار در اطراف این مجموعه کام دوستداران تئاتر را تلخ کرده بود. دستفروشان نیز بعضا با ازدحام‌شان مانع آرامش و آسایش هنرمندان و تماشاچیان تئاتر می‌شدند.
بعد از گذشت سال‌ها انتظار، خواسته و مطالبه قدیمی تئاتری‌ها محقق شد و کلنگ احداث حریم مجموعه تئاتر شهر بر زمین خورددر یکی از روزهای تیرماه سال جاری هنرمندان تئاتر و مدیران فرهنگی و شهری کنار هم ایستادند و گردهمایی حمایتی هنرمندان در استمرار و اجرای طرح پاک‌سازی محیط پیرامون مجموعه تئاتر شهر با حضور جمع بسیاری از هنرمندان، علاقه‌مندان عرصه تئاتر و مدیران فرهنگی و شهری در این مجموعه برگزار شد.
سکانس پایانی این ماجرا در اولین روز هفته جاری یعنی ۲ دی‌ماه اجرا شد و در نهایت مراسم احداث حریم تئاتر شهر با حضور جمعی از هنرمندان و پیشکسوتان تئاتر و مدیران وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سالن مشاهیر مجموعه تئاتر شهر برگزار شد.
نامزدی ۱۶۰ نفر در جشنواره تئاتر فجر
با وجود این که در طول سال جشنواره‌های متعددی در حوزه تئاتر برگزار می‌شود؛ اما همچنان جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به عنوان مهم‌ترین رویداد تئاتری سال بستری را برای رقابت و تولید آثار جدید فراهم می‌کند.
چهل‌ودومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر با دبیری مهدی حامدسقایان، از ۲۷ دی تا ۱۲ بهمن ۱۴۰۲ در تهران برگزار شد.
بخش‌های دانشجویی، تئاتر تلویزیونی، هویت ملی غزه و فراگیر برای نخستین بار در جشنواره چهل و دوم تئاتر فجر برگزار شدند. از بین این بخش‌ها تله‌تئاتر چند سال تعطیل بود و سال ۱۴۰۲ به جشنواره بازگشت.
تالار وحدت، مجموعه تئاتر شهر، تماشاخانه سنگلج، تئاتر مولوی، تالار حافظ، تالار هنر، مجموعه تئاتر محراب و تماشاخانه ایرانشهر میزبان نمایش‌های صحنه‌ای چهل و دومین جشنواره تئاتر فجر بودند.
ظرفیت کل این سالن‌ها بر اساس تعداد دفعات اجرا ۴۱ هزار و ۶۰۷ نفر بود. با توجه به استقبال ۳۵ هزار و ۷۴ نفری از اجراها می‌توان گفت که درصد حضور تماشاگر در سالن‌های اجرا رقم ۸۳.۴ بوده است.
در مراسم اختتامیه جشنواره تعداد ۱۶۰ نامزد منتخب بخش‌های مختلف حضور داشتند که ۹۰ هنرمند برگزیده روی صحنه رفتند.
امسال بازیگران چهره تمایل بیشتری برای بازی روی صحنه تئاتر از خود نشان دادند
در چهل‌ودومین جشنواره بین‌المللی فجر، ۱۱ تله‌تئاتر و ۱۱ نمایش رادیویی، با هم رقابت کردند. در این رویداد ۳۴ نمایش در مسابقه تئاتر ایران و ۲۵ نمایش نیز در بخش دانشجویی رقابت کردند. ۳۳ نمایش در بخش خیابانی اجرا شد. در بخش بین‌المللی نیز کشورهای ارمنستان، یونان، تاجیکستان، عراق و ایتالیا حضور داشتند.
هوشنگ توکلی، اکبر عبدی، پرویز فلاحی‌پور، اتابک نادری، حمید ابراهیمی، اسماعیل خلج، آتش تقی‌پور، قاسم زارع، حمید نیلی، ناصر آقایی، ناصر آویژه، محمد ساربان، جهانگیر الماسی، سیروس کهوری‌نژاد و مریم معترف از جمله هنرمندان حاضر در مراسم اختتامیه این جشنواره بودند.
تمایل بازیگران مشهور به صحنه
بازیگران مشهور با حضور در صحنه تئاتر ورزیده می‌شوند و توانایی خودشان را بروزرسانی می‌کنند. امسال بازیگران چهره تمایل بیشتری برای بازی روی صحنه تئاتر از خود نشان دادند. رضا کیانیان، مجید مظفری، محمود بصیری، رسول نجفیان، فرزاد حسنی، الناز شاکردوست، امیر مهدی ژوله، امیر کربلایی‌زاده و الیکا عبدالرزاقی از جمله بازیگران بودند که امسال حضور در تئاتر را تجربه کردند.
رضا کیانیان با نمایش «پدر» نوشته فلوریان زلر و کار آروند دشت آرای در کنار بازیگران جوان‌تر روی صحنه رفت.
الناز شاکردوست بازی در نمایش «آواز عاشقانه دختر دیوانه» نوشته طلا معتضدی و کارگردانی مشترک آروند دشت‌آرای و مارین ون‌هولک را برگزید.
امیر مهدی ژوله و الیکا عبدالرزاقی نیز با نمایش «این دنیا یه کنسرت به من بدهکاره» روی صحنه رفتند.
اعتراض به حضور شاخ‌های اینستا در تئاتر
حضور دو چهره اینستاگرامی یعنی شادی کاتب یا کاتبی و علی کوچولو در نمایش به اسم «آدم خوارها» اعتراض بازیگران را برانگیخت.
این دو نفر که به عنوان بلاگر اینستاگرامی یا شاخ اینستا فعال هستند تصمیم گرفتند در نمایش «آدم خوارها» به کارگردانی رضا حماطی در عمارت نوفل لوشاتو به عنوان بازیگر روی صحنه بروند.
شبنم مقدمی بازیگر تئاتر، سینما و تلویزیون در صفحه اینستاگرامش نوشت: «صحنه، حتما ارث ِ پدر ِ هیچکس نیست! اما پر واضح است جای هرکس و ناکسی روی صحنه نیست! و نام هر لاطائلاتی که بر سکویی اجرا می‌شود نمایش نیست»!
نیوشا ضیغمی هم با انتشار یک استوری نوشت: «دارید با هنر و فرهنگ این کشور چه می‌کنید؟ صحنه تاتر و خاک تاتر حرمت داره و جای هرکسی نیست».
شهره سلطانی نیز که حسابی از حضور شاخ‌های مجازی روی صحنه تئاتر حسابی عصبانی بود، ویدئویی در انتقاد از این ماجرا منتشر کرد.
جشن عروسک‌ها و مضامین دینی صاحبدلان
امسال بازار رقابت بین نمایش‌ها داغ بود و در سراسر کشور شاهد برگزاری جشنواره‌های تئاتری در قالب‌ها و موضوعات متنوع بودیم.
نوزدهمین جشنواره بین‌المللی نمایش عروسکی تهران-مبارک از جمله اتفاقات مهم سال بود که باعث تزریق شادی و نشاط به جامعه شد.
این رویداد پس از دو سال وقفه، از هشتم تا هفدهم تیرماه سال جاری به دبیری هادی حجازی‌فر و در سه بخش برگزار شد.
دبیر نوزدهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر عروسکی تهران- مبارک در یک نشست خبری درباره این رویداد گفت: قول می دهم ده کار خیلی خوب از این جشنواره بیرون بیاید که قابلیت اجرای عموم را داشته باشد.
وی رویکرد جشنواره را بسترسازی برای اشتغال هنرمندان عروسکی خواند و افزود: در دنیا این رشته درآمدزا است ولی در ایران اینگونه نیست. به همین خاطر به سراغ شرکت‌ها و اسپانسرهای خصوصی رفتیم تا جشنواره خروجی در این رابطه داشته باشد.
عمان و عراق در صاحبدلان
دوازدهمین دوره سراسری و اولین دوره بین‌المللی تئاتر صاحبدلان شامل بخش‌های صحنه‌ای، مسابقه نمایشنامه‌نویسی، تولید متون نمایشی، نمایشنامه‌خوانی، بخش پژوهش، آیین‌های نمایشی، تعزیه، نقالی، پرده‌خوانی، حیدری خوانی، علی‌نامه‌خوانی، نمایش‌های میدانی و نمایش رادیویی می‌شد.
این رویداد فرهنگی که به مضامین دینی می‌پرداخت، با مشارکت پررنگ و نقش آفرینی هنرمندان قزوینی و حضور چهار گروه از کشورهای عمان و عراق، چهار نمایش صحنه‌ای بین‌المللی، چهار مجلس تعزیه، پنج رادیو نمایش و چهار نقالی در سه سالن نمایش و اماکن و بقاع متبرکه استان قزوین برگزار شد.
همچنین ۲۰ نمایش خیابانی، نقالی و تعزیه هم در قالب این رویداد فرهنگی توسط هنرمندان قزوینی به روی صحنه رفت و در حاشیه این رویداد، کارگاه های آموزشی هم برگزار شد.
تقویت اعتماد به نفس فرزندان ایران زمین از طریق نمایش
در روزهای پایانی سال شاهد برگزاری بیست‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر کودک و نوجوان در اردکان بودیم. در طول برگزاری جشنواره، ۱۷۰ نمایش در ۱۰ سالن اجرا شد و شادی و نشاط را به مردم شهرستانهای اردکان، میبد و یزد هدیه کرد.
آغاز گر این رویداد شادپیمایی عروسک‌ها، حرکت خودروی موزیکال و تریلی سیار تئاتر و اجرای برنامه توسط هنرمندان سرشناس تلویزیون بود. شخصیت‌های مشهور برنامه‌های کودک و نوجوان تلویزیون از جمله عمو قناد، خانواده زی‌زی گولو و آقای حکایتی، با حضور روی صحنه، خاطرات خود از حضور در میان کودکان را ارائه کردند.
بیست و هشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر کودک و نوجوان با شعار «تئاتر، تمرین ناب زندگی» و با هدف تقویت همدلی و همراهی، رشد آگاهی و اعتماد به نفس فرزندان ایران زمین از طریق نمایش، به دبیری امیر مشهدی عباس، اسفند سال ۱۴۰۲ در شهر تاریخی اردکان یزد برگزار شد.
نمایش‌های آیینی و سنتی
بیست‌ویکمین جشنواره بین‌المللی نمایش‌های آیینی و سنتی از یکم تا یازدهم مهر در گوشه و کنار کشور برگزار شد. این رویداد در بخش‌های «رادیو تئاتر» و «نمایشگاه هنرهای نمایشی» به میزبانی تهران، «صحنه‌ای» (ویژه-آزاد) و «بین‌الملل» به میزبانی استان گلستان (گرگان و کردکوی)، «شبیه‌خوانی» به میزبانی استان مرکزی (تفرش)، «نمایش‌های فردی، نقالی، روایت‌های ملی و کارآواها» و «معرکه‌ها، آیین‌ها و بازی‌های نمایشی» به میزبانی استان چهارمحال و بختیاری (شهرکرد)، «عروسکی» و «دانشجویی» به میزبانی خراسان شمالی (بجنورد) و «سمینارهای پژوهشی» و «نمایشنامه‌نویسی» به میزبانی آذربایجان شرقی (تبریز) با مخاطبان همراه شد.
در سال ۱۴۰۲ چندین جشنواره بین‌المللی، منطقه‌ای وسراسری دیگر نیز برگزار شد که فهرست آن در ادامه آمده است.
فهرست جشنواره‌های بین‌المللی سال ۱۴۰۲:
نوزدهمین جشنواره بین‌المللی نمایش عروسکی تهران-مبارک با اجرای ۵۹ نمایش صحنه‌ای و فضای‌باز با حضور بیش از ۷۰۰ هنرمند
دوازدهمین دوره سراسری و اولین رویداد بین‌المللی تئاتر صاحبدلان از ۲۸ خرداد تا یکم تیر در استان قزوین با حضور ۲۴ اثر نمایشی
هجدهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر کردی سقزبا حضور ۸ گروه نمایشی داخلی و ۴ گروه از اقلیم کردستان عراق، از ۲۹ بهمن تا سوم اسفند
دومین جشنواره بین المللی پانتومیم با حضور ۱۸ گروه داخلی و پنج گروه خارجی در زنجان از ۱۷ مهر
شانزدهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر خیابانی مریوان از بیست‌ونهم مهر
بیست‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر کودک و نوجوان در اردکان
اولین جشنواره بین‌المللی «فیلم-تئاتر اهواز» با (شعار ایران، تئاتر، صلح و دوستی) در اسفند به مدت یک هفته در شهر اهواز و هم‌زمان در چهار شهر استان خوزستان
فهرست جشنواره‌های منطقه‌ای و ملی:
بیست‌وهشتمین جشنواره تئاتر منطقه‌ای، در چهار بخش استان فارس (پارس)، خراسان رضوی (خاوران)، سمنان (راه ابریشم) و آذربایجان شرقی (سهند)، دی ۱۴۰۲
نخستین دوره جشنواره نمایشنامه خوانی با عنوان «نقش نقره ای خیال» در تماشاخانه استاد انتظامی خانه هنرمندان با داوری فرشته صدر عرفایی، مصطفی کوشکی و بهرنگ علوی
اولین جشنواره ملی تئاتر خیابانی قدمگاه با محوریت موضوع تاریخی مباهله از ۲۰ تیرماه در شهر جهانی یزد
شانزدهمین جشنواره ملی تئاتر رضوی در تئاتر شهر تبریز از یک خرداد
دومین جشنواره سراسری تئاتر کودک و نوجوان «باغچه‌بان» در شهرستان مرند از ۲۷ آبان
جشنواره سراسری تئاتر خیابانی تبریزیم با هنرنمایی هنرمندان ۱۷ استان کشور از پنجم تا هفتم آبان
دوازدهمین جشنواره تئاتر خیابانی شهروند در شهر لاهیجان از نوزدهم تا بیست و دوم مهر
شانزدهمین جشنواره سراسری تئاتر کوتاه ارسباران در شهرستان اهر در دو بخش صحنه‌ای و خیابانی
اولین جشنواره استانی تئاتر طنز ساوه با محوریت ایجاد شادی و نشاط به مدت سه روز در تیرماه
دومین دوره جشنواره منطقه‌ای تئاتر مرزداران با اجرای ۷ نمایش صحنه‌ای و ۵ نمایش خیابانی در شهر مرزی بیله سوار
اولین جشنواره بومی محلی نوجوان مازنی در شهرستان محمودآباد در هفته اول اردیبهشت با هدف قرار گرفتن فرهنگ و زبان مازندرانی در سبک زندگی مردم و شناخت استعدادهای نو در قالب شعر، نقالی، سرود، مجریگری، بازیگری و دکلمه‌خوانی در رده سنی نوجوانان استان مازندران
چهارمین جشنواره افرا از ۲۴ تا ۳۰ بهمن در سالن اصلی عمارت نوفل‌لوشاتو
در کنار اجراهای عمومی و رقابت‌های جشنواره‌ای بخشی از این گزارش را به نکوداشت‌ها، برگزاری دوره‌های آموزشی، سمینارها و رونمایی‌ها اختصاص دادیم. از آنجا که حجم اینگونه برنامه‌های جانبی زیاد بود، عناوین آنها به صورت فهرست‌وار در ادامه آمده است:
دوره‌های آموزش تابستانه هنرهای نمایشی با سه پروژه «مکتبخانه سنگلج»، «تئاتر و تجربه پیشکسوتان» و «خانه هنر خلاق»
بزرگداشت ثمینه باغچه‌بان در ۹۴ سالگی با حضور ایرج راد، داوود کیانیان، رضا کیانیان، منصور خلج و...
اولین دوره توانمندسازی مربیان تئاتر آموزش و پرورش با حضور بیش از ۳۵۰ معلم و مربی در رودهن
اجرای تعزیه «شبیه نور» شب گذشته با حضور سفرای چین، ترکیه، استرالیا و مهمانان خارجی در پردیس تئاتر تهران
هفته جهانی دراماتراپی هم‌زمان با برگزاری در ۱۰۸ کشور با تجلیل از قطب‌الدین صادقی
تجلیل از اسماعیل محرابی، در سالروز تأسیس تماشاخانه سنگلج (یکی از پرکارترین بازیگران سال‌های آغاز به کار این تماشاخانه)
رونمایی از دفاتر اول و دوم مجموعه نمایشنامه‌های «مونودراما» در تئاتر شهر
سمینار پژوهشی چهل‌ودومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر، با حضور جمعی از پژوهشگران، هنرمندان و دانشجویان علاقه‌مند به حوزه پژوهش در تالار مشاهیر
ویژه‌برنامه «سوگواره یاس کبود» به مناسبت ایام فاطمیه و شهادت حضرت زهرا(س) در هفته آخر ماه
(شامل شبیه‌خوانی و مجلس تعزیه) در محوطه تئاتر
«هفتمین همایش بین‌المللی تئاتر مردمی پیاده‌روی اربعین» با اجراهای تعزیه به زبان‌های عربی، فارسی و ترکی
ویژه‌برنامه «نوای عرشیان و مشق فرشیان» در پاسداشت حماسه فرهنگ‌ساز عاشورا از ۲۸ تیر تا ۶ مرداد در محوطه تئاتر شهردر سه بخش تعزیه، نقالی و پرده‌خوانی
نکوداشت علی نصیریان و رونمایی از کتاب «نگاهی به زندگی و آثار علی نصیریان» در پردیس سینما گالری ملت روز ۱۷ اسفند
«ششمین همایش ملی تئاتر خیابانی راهیان نور» از ۱۵ لغایت ۲۰ اسفند ۱۴۰۲در محل یادمان‌های دفاع مقدس خوزستان (اجرای تئاتر برای زائرین مناطق عملیاتی و کاروان‌های راهیان نور)
تالار فرهنگ پس از چهل و چهار سال بازگشایی و میزبان نمایش «جنون محض» نوشته نویسنده آلمانی مایکل فرین و ترجمه و کارگردانی علیرضا کوشک‌جلالی شد.
اجرای سیار نمایش در مناطق کم‌برخوردار در بیست و هشتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر کودک و نوجوان اردکان