حضرت رسول(ص) در بیستمین روز از ماه مبارک رمضان اینگونه دعا کردند: اَللّهُمَّ افْتَحْ لِی فِیهِ أَبْوَابَ الْجِنَانِ وَ أَغْلِقْ عَنِّی فِیهِ أَبْوَابَ النِّیرَانِ وَ وَفِّقْنِی فِیهِ لِتِلاوَةِ الْقُرْآنِ یا مُنْزِلَ السَّکینَةِ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ. خدایا در این ماه درهای بهشت‌هایت را به رویم باز کن و درهای آتش دوزخ را به رویم ببند و به تلاوت قرآن موفقم بدار، ای فرو فرستنده آرامش در دل مؤمنان.
پیامبر اکرم(ص) قبل از ورود به ماه مبارک رمضان در خطبه شعبانیه به مسلمانان مژده دادند که پاداش تلاوت هر آیه ای در ماه مهمانی خدا همچون تلاوت تمام قرآن در ماه های دیگر است و همین روایت باعث شده تا مردم در هر شرایطی تلاش کنند تا از این ثواب بی بهره نمانند و حداقل روزی یک جزء تلاوت کنند و یا در برنامه های جزءخوانی قرآن کریم شرکت کرده و همراه با قاریان و حافظان قرآن به تلاوت قرآن بپردازند.
از طرف دیگر ائمه معصومین سفارش کرده اند که کلام الهی را همراه با توجه و تدبر تلاوت کنیم و حداقل معنای آیات را بفهمیم. رهبر معظم انقلاب در اولین روز از ماه مبارک رمضان به قاریان سفارش کردند تا تلاوتی با تذکر، خشوع و با توجه عمیق به معنا داشته باشند. ایشان تاکید کردند: اگر مثلاً یک بخشی از قرآن را در یک محفلی می خواهید تلاوت کنید، این را در ذهنتان قبلاً آماده کنید؛ اگر مراجعه به ترجمه یا تفسیر لازم دارد، مراجعه کنید.
بسیاری از کارشناسان قرآنی سفارش می کنند تا در ماه مبارک رمضان به دنبال قرائت و ترتیل، به دنبال تفکر و تعقل و تدبر در آیات باشیم.
حجت الاسلام محمدعلی رضایی اصفهانی به خبرنگار معارف ایرنا گفت: ماه مبارک رمضان طبق روایات بهار قرآن است و به همین دلیل باید در این ماه به قرائت قرآن اهمیت دهیم و به مطالعه و کارهای قرآنی مانند ترجمه، تفسیر و تدبر بپردازیم.
وی با اشاره به روایتی از امیرمومنان علی (ع) اظهار کرد: در قرائتی که تدبر در آن نباشد، خیری نیست و لذا تلاش کنیم تا قرائت قرآن ما با همراه تدبر و تفکر باشد. چون واژه قرائت به معنای مطالعه یعنی خواندن همراه با فهم و درک است.
این استاد حوزه علمیه قم ادامه داد: در فرهنگ عرب وقتی نامه ای به دوست خود می دهید، می گوید نامه تو را خواندم. یعنی خواندن همراه با فهمیدن است و لذا قرائت غیر از روخوانی است. البته روخوانی و حتی نگاه به قرآن نیز عبادت است ولی قرائت، یک مرحله بالاتر و به معنای خواندن همراه با فهم است.
وی افزود: ترتیل به معنای خواندن قرآن به آرامی است و همانگونه که در روایات آمده است انسان هنگام تلاوت قرآن وقتی به آیات مربوط به بهشت می رسد، باید به یاد خدا بیافتد و از خدا بخواهد که بهشت را نصیب او کند و هنگامی که آیات مربوط به دوزخ را می خواند، به خدا پناه ببرد و از خدا بخواهد که او را نجات دهد.
مراحل قرائت قرآن
این خادم قرآنی ادامه داد: قرائت قرآن مراحلی دارد که معمولا همره با فهم و درک است. ممکن است انسان همراه با خواندن قرآن به ترجمه نیز توجه کند یا به تفسیر مراجعه نماید و در این زمینه برای مطالعه تفسیر مختصر آیات می توان به تفسیرهای یک جلدی مانند قرآن حکیم تالیف آیت الله مکارم شیرازی یا تفسیر قرآن مهر یا نمونه مراجعه کرد.
تفاوت تفکر و تعقل و تدبر در قرآن
این پژوهشگر و مترجم قرآن اضافه کرد: قرآن را می توان همراه با تفکر و تعقل و تدبر تلاوت کرد و این سه واژه در آیات قرآن آمده است. مثلا در آیه دوم سوره یوسف به تعقل اشاره شده و در آیه ۴۴ سوره نحل موضوع تبیین و تفسیر پرداخته شده و می فرماید ما قرآن را فرستادیم تا تو ای پیامبر برای مردم تبیین و تفسیر کنی و آنها نیز تفکر کنند. همچنین در آیه ۸۲ سوره نساء خدا سرزنش می کند که چرا در قرآن تدبر نمی کنید.
وی افزود: مفسران و قرآن پژوهان درباره تفاوت مفهوم واژه های تفکر، تعقل و تدبر نکاتی را یبان کرده اند و این سه مرحله را مقدمه آشنایی و انس با قرآن دانسته اند. بر این اساس واژه تفکر زمانی استفاده می شود که دقت در مقدمات صورت گیرد، تعقل مربوط به اصول و کلیات است و تدبر درباره پیامدها و نتایج است.
نویسنده کتاب درسنامه روش ها و گرایش های تفسیری قرآن ادامه داد: مثلا هنگامی که آیات سوره یوسف را تلاوت می کنیم در یک مرحله می توان به تفکر پرداخت. یعنی در مقدمات بحث دقت می کنیم که چرا حضرت یوسف به مصر رفت یا چرا برادرانش برای نابودی یوسف نقشه کشیدند.
وی افزود: بنابراین اندیشه در مقدمات و جزییات را تفکر می گویند ولی گاهی در کلیات فکر می کنیم. مثلا می گوییم قرآن درباره یوسف فرمود که ما به یوسف امکانات دادیم. چون نیکوکار و پاکدامن بود. به همین دلیل برخی اصول کلی را بررسی می کنیم و می گوییم هر کسی که پاکدامن باشد و نیکوکاری کند، به امکانات الهی می رسد و می تواند خدمت بیشتری کند.
رضایی اصفهانی ادامه داد: بر همین اساس می توان گفت پاکدامنی در برابر شهوات موجب سرافرازی آینده می شود و حیله گری مانند آنچه برادران یوسف کردند، موجب سرافکندگی و شرمسارری نهایی می شود. با این دیدگاه می توان قواعد کلی را به دست آورد و تعقل در واقع اندیشه در قرآن برای بدست آوردن قواعد و اصول کلی است.
این پژوهشگر قرآنی افزود: گاهی در پیامدها و نتایج توجه می کنیم. مثلا در داستان یوسف می بینیم که نهایت کار یوسف و برادرانش به کجا رسیدند. یوسف از چاه نجات پیدا کرد و برادرانش ذلیل شدند و بر او کرنش کردند. یعنی نتایج و پیامدهای نهایی آیات را بررسی می کنیم که به آن تدبر می گویند. چون تدبر به معنای پشت، دنبال و پیامد است.
وی افزود: با توجه به نکات مطرح شده باید توجه کنیم که ماه مبارک رمضان فقط برای روخوانی نیست بلکه به ترجمه و تفسیر نیز توجه کنیم و مراحل بعدی همچون ترتیل، تلاوت و همچنین مراحل بالاتر مانند تفکر، تعقل و تدبر در آیات داشته باشیم.
این استاد حوزه تاکید کرد: امام رضا(ع) هر سه روز یک بار و امام خمینی (ره) در هر ۱۰ روز یک بار ختم قران داشتند با این که بنیانگذار انقلاب اسلامی کارهای فراوانی داشتند و ما نیز باید حداقل روزی یک جزء تلاوت داشته باشیم ولی این تلاوت همراه با تقکر و تعقل و تدبر باشد.
نور قرآن را با تلاوت و تدبر دریافت کنیم
سیدمحسن میرباقری استاد دانشگاه گفت: برخی از بزرگان معتقدند قرآن هر سال در ماه رمضان بر قلب مطهر امام زمان (عج) نازل می شود، بنابراین فضای ماه رمضان یک فضای قرآنی و شب قدر مانند لامپی است که در مرکز روشنایی قرار دارد و ماه رمضان مثل محیط اطراف است که این روشنی به همه آن محیط می رسد. اگر کسی در ماه رمضان یک بار قرآن را بخواند و به ویژه معانی را درک کند، امید است نور قرآن بر قلب او وارد شود و هر کسی بر اساس ظرفیت خود می تواند بهره ببرد.
وی افزود: کثرت تلاوت قرآن در ماه رمضان مطلوب است و گفته شده یک ختم قرآن در این ماه داشته باشیم و یک بار مفاهیم عالی قرآن را از قلب خود عبور دهیم ولی از طرف دیگر قرآن برای تدبر است و حضرت علی (ع) فرمود در قرائتی که همراه با تدبر نباشد، خیری نیست. بنابراین اگرچه تلاوت قرآن قطعا ثواب دارد و در دل کسانی که حتی ترجمه آیات را متوجه نمی شوند، نورانیتی ایجاد می شود. چون کلام قرآن و عبارات آن نور است.
میرباقری با اشاره به داستان حافظ شدن کربلایی کاظم ساروقی گفت: شاید داستان این مرد بزرگ با تقوا را همه شنیده باشند. این مساله که قرآن به صورت یک جا در قلب او قرار داده شده نشانه خلوص و پاکی این مرد است.
وی به نقل از یکی از اساتید همکار خود اظهار کرد: مرحوم کربلایی کاظم دو ماه در حجره ما بود و من شنیده بودم که خط قرآن را می شناسد و برای اطمینان روی برگه ای ۱۳ بار کلمه قال را به صورت ستونی نوشتم که اولین بار به نیت آیه ای از قرآن کلمه قال را نوشتم و کلمه دوم را به نیت یک شعر دوره جاهلی نوشتم. در مجموع چهار یا پنج مورد را به نیت قرآن نوشتم و در مقابل کربلایی کاظم قرار دادم و از او خواستم تا آیات قرآن را مشخص کند.
این خادم قرآنی افزود: کربلایی کاظم روی اولین قال دست گذاشت و گفت این کلمه، قرآن است و دومین کلمه یعنی مربوط به شعر جاهلیت را کثیف دانست و تمام موارد قرآن را تشخیص داد و زمانی که پرسیدم چگونه متوجه آیات می شوی، گفت که قرآن نور دارد. بنابر این خط قرآن، همراه داشتن قرآن و خواندن و نگاه به کلام الهی باعث القای نور به قلب ما می شود ولی فهمیدن قرآن نور دیگری دارد.
وی با اشاره به آیه ۲۹ سوره صاد افزود: خدا خطاب به پیامبر می فرماید این قرآن کتاب مبارکی است که بر تو نازل کردیم تا مردم در آیات آن تدبر کنند و اولوالالباب یعنی صاحبان خرد آن را بفهمند. در آیات پایانی سوره آل عمران ویژگی های اولوالالباب بیان شده که یکی از این ویژگی های یاد خداست و چون ممکن است کسی تدبر کند و متوجه نشود، باید ذاکر باشیم تا خدا در فهم قرآن به ما کمک کند.
این استاد دانشگاه ادامه داد: معمولا خلوص انسان در ماه رمضان بیشتر است و اگر قرآن را بخوانیم، آثار بسیاری در قلب ما بوجود خواهد آمد و اگر تدبر کنیم، آثار فراوانی خواهد داشت و تلاوت قرآن باید همراه با فهم باشد.
نکات جالب را هنگام تلاوت یادداشت کنید
میرباقری افزود: برخی در کار تفسیر و مراحل دیگر فعالیت دارند که اینها نیز تدبر است ولی بهتر است هنگام ختم قرآن به ترجمه آن نیز توجه کنند و حداقل ترجمه را متوجه شوند و در برخی موارد که دارای نکته ای است به آن نکته توجه کنیم. بر همین اساس بهتر است دفتر یادداشتی کنارمان بگذاریم و نکات جالب مانند اوامر و نواهی الهی را بنویسیم و اگر سوالی پیش آمد آن را یادداشت کنیم. اگر کسی فرصت بیشتری داشت، برای رسیدن به پاسخ سوالات خود می تواند از دیگران کمک بگیرد یا به تفاسیر مراجعه کند. بنا بر این یک بار قرآن را با تامل و فهم عبارات بخوانیم و ببینیم چه آثاری را در پی خواهد داشت.