به گزارش ایرنا، نقطه حائز اهمیت در خصوص جایگاه آذربایجان شرقی در عرصه میراث فرهنگی وجود بیش از چهار هزار آثار تاریخی و باستانی در این استان است که ۲ هزار و ۷۵ مورد آن به ثبت ملی رسیده و تعدادی نیز در سطح جهانی مطرح و ثبت شده‌اند و سال گذشته سه کاروانسرای تاریخی و روستای صخره ای کندوان در مجامع جهانی و یونسکو ثبت جهانی شدند.
هر چند که ثبت جهانی آثار تاریخی امروزه به یک رویه کاری طولانی در سطح سازمان‌های جهانی تبدیل شده است اما سال ۱۴۰۲ را می‌توان یکی از سال‌های پربار از نظر ثبت جهانی میراث فرهنگی برای آذربایجان شرقی دانست که آثار گرانقدری در همین یک سال به ثبت جهانی رسیده‌اند.
آثار تاریخی استان در سال‌های گذشته نیز بر قله‌های جهانی ایستاده و افتخاری دیگر را برای این استان به همراه داشته‌اند که در ادامه نمونه‌ای از این آثار تاریخی ثبت جهانی شده آذربایجان شرقی در سال‌های اخیر و به خصوص ۱۴۰۲ آمده است.
ثبت جهانی تبریز به عنوان شهر صنایع دستی و فرش
کیف و کفش و فرش‌های دستبافت تبریز چه بسا یکی از ظرفیت‌های عظیم تاریخ و فرهنگی این خطه محسوب می‌شوند که در سال ۱۳۹۴ طبق اعلام رسمی شورای جهانی صنایع دستی (wcc)، پس از بررسی‌های تخصصی کارشناسان بین‌المللی در ایران، این شهر را به همراه اصفهان به عنوان شهرهای جهانی صنایع دستی و فرش معرفی کردند.
شهر تبریز در این سال به عنوان پایتخت جهانی فرش دستبافت در یونسکو به ثبت رسید و خانه کلکته‌چی نیز به عنوان دبیرخانه آن انتخاب شد.
بزرگترین بازار مسقف جهان در تبریز
بازار معروف تبریز، بزرگترین بازار سرپوشیده آجری جهان و یکی از شاهکارهای معماری ایرانی بوده که با مساحت هفت کیلومتر مربع و طول یک کیلومتر، بزرگترین مجموعه به هم پیوسته و مسقف دنیا محسوب می‌شود.
این ظرفیت عظیم تاریخ فرهنگ و هنر خطه آذربایجان که نمود جایگاه عالی تبریز در عرصه تجارت در جاده ابریشم است، سال 1389 به عنوان یازدهمین اثر ثبت جهانی ایران در یونسکو به ثبت رسیده است.
این اثر دوره سلجوقی دارای پنج هزار و ۵۰۰ باب حجره و مغازه، ۳۵ باب سرا، ۲۵ باب تیمچه، ۳۰ باب مسجد، ۲۰ باب راسته، یازده باب دالان، ۹ باب مدرسه دینی، پنج باب حمام و افزون بر ۵۰ گونه شغل است، بزرگترین مرکز تجارت و داد و ستد شمال غرب کشور محسوب می شود.
مسجد کبود تبریز، فیروزه جهان اسلام
مسجد کبود از جمله برجسته ترین نقاط دیدنی تبریز محسوب می‌شود که با معماری منحصربه‌فرد، متعلق به قرن نهم هجری قمری و باقیمانده از دوران پادشاهی قراقویونلوها است. این مسجد تاریخی، تنها اثر باقیمانده از دوران پایتختی تبریز در سلسله فرمانروایی قراقویونلوها است.
این بنا به دستور سلطان جهانشاه، فرمانروای مقتدر قراقویونلوها ساخته شده و نمودی از هویت، تاریخ و تمدن اسلام در تبریز کهن، در نگاره‌های آن قابل رویت است، مسجد کبود یکی از چهار مسجد تزیین شده با کاشی‌کاری‌های آبی در جهان به شمار می‌رود.
این مسجد تاریخی از سال ۱۳۸۶ در فهرست میراث فرهنگی در انتظار ثبت جهانی یونسکو قرار گرفته است و تا به امروز خود بنا به تنهایی به ثبت جهانی نرسیده اما جزو مجموعه بازار تبریز در فهرست یونسکو قرار دارد.
۳ کاروانسرای جهانی
در ۲۶ شهریورماه سال ۱۴۰۲ که به عنوان یک از سال‌های پربار استان از نظر ثبت جهانی آثار تاریخی به شمار می‌رود، سه کاروانسرای تاریخی آذربایجان شرقی از سوی سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) در چهل و پنجمین نشست کمیته میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
کاروانسرای خواجه نظر یکی از این کاروانسراهای جهانی شده استان است که مربوط به دوره صفوی بوده و در شهرستان جلفا وجوار رود ارس واقع شده است. این اثر در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۸۱به ثبت ملی رسیده است.
کاروانسرای جمال آباد نیز دیگر کاروانسرای جهانی شده استان و مربوط به دوره ایلخانی است. جمال آباد توسط شاه عباس ثانی در دوره صفوی مرمت شده و در روستای جمال آباد بخش کاغذکنان از توابع شهرستان میانه قرار دارد.
ساخت این بنای زیبای تاریخی به دوره مغول‌ها نسبت داده شده و کتیبه سنگی نصب شده در بالای دروازه ورودی کاروانسرا، حکایت از این دارد که این بنا در سال ۱۰۶۵ قمری و به دستور شاه عباس دوم صفوی ساخته شده است، این اثر در تاریخ هفتم مهر ۱۳۸۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
و در نهایت سومین کاروانسرای جهانی شده استان، کاروانسرای عظیم شاه عباسی گویجه بل است که با توجه به شواهد، متعلق به دوره صفویه بوده و از آن به عنوان کاروانسرای کوهستانی یاد می‌شود، خصوصیت بارز آن نیز بسته بودن بنا و طراحی بی نظیر آن مختص مناطق کوهستانی، سردسیر و زمستان‌های سخت و پربرف است.
ثبت جهانی ژئوپارک ارس
پس از ۱۰ سال پیگیری‌های مداوم و کار کارشناسی چندین نفر بر روی پرونده ژئوپارک ارس، بالاخره این اثر فاخر در سوم خردادماه ۱۴۰۲ به عنوان دومین ژئوپارک ایران بعد از قشم در فهرست آثار جهانی یونسکو قرار گرفت.
این اثر که منتهی الیه شمالی آن در محدوده منطقه آزاد ارس واقع شده و محدوده آن بر گستره شهرستان جلفا منطبق است، دارای یکهزار و ۶۷۰ کیلومتر مربع مساحت و ۳۱ سایت متنوع و اصلی است.
پدیده «پرمین ـ تریاس» که گذر ۲۵۰ میلیون ساله زمین را در یک سنگ نشان می‌دهد مهمترین ویژگی ژئوپارک ارس است که جزو آثار کم نظیر در جهان محسوب می‌شود.
روستای صخره‌ای کندوان
روستای بی نظیر کندوان یکی از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی آذربایجان شرقی محسوب می شود که در ۶۲ کیلومتری تبریز واقع شده و دارای معماری منحصر به فرد است که تنها ۲ نمونه شبیه آن در ترکیه و آمریکا قرار دارد.
تنها وجه قابل تمایز این روستای هفت هزار ساله با ۲ روستای دیگر نیز این است که زندگی اهالی بومی روستا همچنان در کندوان جریان داشته و رنگ و بوی حیات بر سر خانه‌های کله قندی موج می‌زند.
خانه‌های این روستا که از دل صخره‌های کله قندی و کندویی شکل دامنه کوه سهند کنده شده است، نماد سخت کوشی مردم است که با دست‌های خود خانه‌ها را ساخته‌اند.
این روستا در تاریخ ۲۷ مهرماه ۱۴۰۲ در فهرست بهترین دهکده‌های جهانی گردشگی در سازمان جهانی گردشگری به عنوان نخستین روستای ایران ثبت شد.
کلیسای سنت استپانوس
کلیسای سنت استپانوس مقدس به همراه مجموعه کلیسا آندروورتی(چوپان) و کلیسا و روستای دره شام در ۶ کیلومتری روستای دره شام به فاصله ۱۵ کیلومتری غرب شهر جلفا در سال ۱۳۸۶ در فهرست آثار جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. کلیسای سنت استپانوس بعد از قره کلیسا در آذربایجان غربی، مهم ترین کلیسای ارامنه کشور بوده و مربوط به قرون ۱۰ تا ۱۲ میلادی است که در کنار رودخانه ارس جای گرفته است.
بنا به منابع ارمنی، استپانوس(استفان) اولین شهید راه مسیحیت که در قرن اول میلادی به دست مخالفان به شهادت رسید و هر سال، ارامنه بسیاری از گوشه و کنار ایران به زیارت این مکان می‌روند.
کلیسای چوپان نیز در غرب شهر مرزی جلفا در ساحل رود ارس در قرن ۱۶ میلادی ساخته شده و گفته می‌شود محل عبادت چوپانان ارمنی ساکن روستاهای اطراف دره شام بوده است.
وجود یکهزار تپه و محوطه تاریخی در آذربایجان شرقی
معاون میراث فرهنگی مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی در گفت‌وگو با ایرنا، با بیان این‌که طبق آخرین یافته‌های باستان شناسی هم اکنون یکهزار تپه و محوطه تاریخی دارای ارزش پژوهشی در این استان وجود دارد، وجود این تعداد محوطه تاریخی را نشانه‌ای آشکار از اهمیت تمدنی و تاریخی آذربایجان دانست.
وحید نواداد اظهار کرد: تاکنون اطلاع رسانی عمومی به منظور آگاهی دهی به مردم و حتی پژوهشگران و محققان باستان شناسی در این خصوص به انجام نرسیده است.
وی ادامه داد: این موضوع قابل نقد بوده و باید اذعان کرد که در این رابطه حتی نتوانسته‌ایم جوامع محلی را نسبت به وجود، اهمیت و ارزش تپه‌ها و محوطه‌های تاریخی که در سراسر استان پراکنده هستند، آگاه کنیم که چنین موضوعی در کوتاه مدت و دراز مدت به ضرر مجموعه‌های تاریخی و میراثی کشور است.
وی افزود: باید توجه داشت که شناسایی، مرمت، بازسازی و نگهداشت و حفاظت از آثار و ابنیه‌های تاریخی از جمله تپه‌ها و محوطه‌های با اهمیت تاریخی نیازمند وجود نیروی انسانی و تزریق منابع مالی است که در این رابطه با مشکلات جدی مواجه هستیم و در کنار این۲ مشکل محدودیت زمانی برای سرعت بخشیدن به عملیات‌های مرمتی نیز در حوزه میراث فرهنگی وجود دارد.
نواداد، تپه الله قلی شهرستان ملکان، محوطه دوبرادران کهن شهر مراغه، تپه اوجان در ملکان، منطقه باستانی کاغذکنان مراغه، محوطه روستای حیله ور اسکو، صخره‌های سیلدیریم در بخش زنوز شهرستان مرند، تپه های آجرخانه نقدوز، تپه آذغان، تپه اجاقلار، تپه توپچی باغی، تپه رواسجان، تپه روستای دوغان در شهرستان اهر، تپه های بایقوت، جمشید، چمن و حاج فتح‌الله در ملکان، تیکان تپه در عجب شیر، ایده لیق در کلیبر، تپه های آغبلاغ، اورتا یولی، مهترلو و قلعه داغی در ورزقان را از جمله صدها تپه تاریخی دارای ارزش باستانی آذربایجان شرقی برشمرد.
وی، محوطه تاریخی ربع رشیدی را از زیباترین و مهمترین محوطه های تاریخی آذربایجان شرقی اعلام و اظهار کرد: محوطه باستانی و کاوشگاه ربع رشیدی با شماره ۹۴۳ در سال ۱۳۵۴ شمسی در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده و آنچه که امروز از این اثر ملی مشاهده می‌شود، بخشی از بازمانده‌های مجموعه ابواب البرّ ایلخانی خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی مربوط به قرن هشتم و نیز بقایایی از یک قلعه متعلق به اواخر قرن دهم و اوایل قرن یازدهم هجری است.
وی بر مسئولیت بسیار سنگین مدیران، مسئولان و مردم در انتقال ذخیره‌های بسیار گران سنگ تاریخی به نسل‌های آینده تاکید کرد و گفت: اکنون تمام همت و تلاش میراث فرهنگی بر این است تا محوطه‌های باستان شناسی آذربایجان شرقیدر وضعیت موجود به خوبی نگهداری شده و آسیبی به آن‌ها وارد نشود.
ارسباران در انتظار ثبت جهانی
به گزارش ایرنا، یکی از پرونده‌های ثبت جهانی آذربایجان شرقی که از سال‌های گذشته پیگیری شده و هنوز به نتیجه نرسیده است، جنگل‌های ارسباران و دیزمار است که کارهای مقدماتی آن در سطح بین المللی انجام شده است.
ارسباران با طبیعت بکر و گونه‌های ناب و حیات وحش مخصوص به خود در انتظار همکاری کشور همسایه، جمهوری آذربایجان برای ثبت مشترک است و دیزمار نیز که ۱۴۰۲ ثبت آن در سازمان یونسکو رد شده، بنا به پیشنهاد این سازمان به دلیل نزدیکی گونه‌های آن با گونه‌های جنگل‌های ارسباران به پرونده این جنگل الحاق خواهد شد.
ثبت جهانی بقعه تاریخی شیخ شهاب الدین اهری، مجموعه‌ای مشتمل بر خانقاه، مسجد، ایوانی بلند، مناره‌ها و تعدادی غرفه که از سال ۱۳۷۴ به تنها موزه ادب و عرفان کشور تبدیل شده است نیز در حال پیگیری است.
این بقعه در دوره صفویه و به احتمال زیاد در روزگار شاه عباس اول بر مزار شیخ شهاب‌الدین اهری در شهر اهر ساخته شده اما آثاری از دوره ایلخانی نیز در آن وجود دارد،شیخ شهاب الدین اهری در سال ۶۶۵ قمری چشم از جهان فروبست و در صحن خانقاه خود به خاک سپرده شد.