حجت الاسلام علیرضا قائمی نیا یکی از ۱۵ خادم برگزیده قرآنی است که به عنوان پژوهشگر و محقق قرآن کریم و عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی از سوی آیت الله سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور کشورمان در بیست و نهمین دوره تجلیل از خادمان قرآن کریم جمهوری اسلامی ایران همزمان با برگزاری سی و یکمین نمایشگاه بین المللی قرآن کریم در مصلای امام خمینی (ره) تکریم شد.
قائمی نیا متولد سال ۱۳۴۳ اهل ارومیه است که تحصیلات حوزوی را از سال ۶۰ آغاز کرد. آیت‌الله حسین وحید خراسانی، آیت‌الله شیخ جواد تبریزی و آیت‌الله محمدفاضل لنکرانی، اساتید وی در خارج فقه و اصول بودند و در فلسفه نیز نزد آیت‌الله عبدالله جوادی آملی، آیت‌الله حسن حسن‌زاده آملی و آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی تلمذ کرده است.
وی در سال ۷۹ موفق به گذراندن دوره کارشناسی ارشد در فلسفه از موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) شد و در سال ۸۶ دکتری خود را در رشته حکمت متعالیه و کلام از دانشگاه تربیت مدرس تهران گرفت.
قائمی نیا تاکنون کتاب هایی در حوزه دین و قرآن تالیف کرده که کتاب درآمدی بر منشا دین در سال ۷۹ باعث شد تا به دریافت جایزه تحقیق برتر از کنگره دین‌پژوهان نائل آید. کتاب های تجربه دینی و گوهر دین، وحی و افعال گفتاری، متن از نگاه متن (دور هرمنوتیکی)، خاستگاه دین، نظریه معرفت (ترجمه کتاب لررLehrer)، دین، عقل، پساتجددگرایی (ترجمه کتاب Gelner ) و بیولوژی نصّ (نشانه‌شناسی و تفسیر قرآن) از دیگر آثار اوست که کتاب اخیر حائز رتبه نخست در علوم قرآنی در نمایشگاه بین المللی قرآن در سال ۸۹ شد.
معناشناسی شناختی قرآن (زبان‌شناسی شناختی و تفسیر قرآن) و استعاره‌های مفهومی و فضاهای قرآن نیز دو اثر مهم این پژوهشگر قرآنی است. وی در سال ۸۹ جایزه نظریه‌پرداز برتر از جشنواره فارابی را گرفت؛ در سال ۹۰ به خاطر کتاب بیولوژی نص موفق به دریافت جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی شد و در سال ۹۷ جایزه کتاب فرهنگی سال را برای کتاب استعاره‌ها و فضاهای قرآن گرفت.
این استاد حوزه و دانشگاه، مسئولیت های اجرایی نیز داشته است. وی از سال ۸۲ سردبیری مجله ذهن را در حوزه معرفت‌شناسی و دانش‌های وابسته به عهده داشته است؛ از سال ۸۷ سردبیر مجله انگلیسی حکمت بوده؛ سال های ۸۵ تا ۸۷ مدیریت پژوهش دانشگاه باقرالعلوم (ع) در قم را به عهده داشته؛ سال های ۹۰ تا ۹۲ رئیس پژوهشکده حکمت اسلامی بوده؛ از سال ۹۴ تا ۹۷ به عنوان مدیر گروه تفسیر دانشگاه قرآن و حدیث فعالیت داشته؛ در سال ۹۰ عضو کمیته تخصصی گسترش علوم در وزارت علوم بوده؛ از سال ۹۳ تا ۹۷ مدیریت گروه روش‌شناسی پژوهشکده کلام دانشگاه قرآن و حدیث را به عهده داشته و اکنون نیز دانشیار هیت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی است.
قائمی نیا درباره علت معرفی به عنوان خادم قرآنی در حوزه پژوهش به خبرنگار معارف ایرنا گفت: از اوایل دهه ۸۰ تاکنون کارهای قرآنی متعددی داشته ام ولی شاید از میان آنها بتوان کتاب استعاره های مفهومی و فضاهای مفهومی قرآن را مهمترین کار در این حوزه دانست. چون آخرین نظریات در علوم شناختی ارائه شده است و بر اساس آن به تحقیق آیات قرآن پرداخته ام.
وی درباره کتاب استعاره های مفهومی و فضاهای قرآن گفت: زبان قرآن در بسیاری از موارد استعاری است و از استعاره ها استفاده می کند. مانند آیه دهم سوره صف که می فرماید «یا ایها الذین امنوا هل ادلکم علی تجارت تنجیکم من عذاب الیم» که زندگی را یک تجارت می داند یا در جایی دیگر زندگی را یک سفر می داند که با استعاره صراط به کار رفته است. این استعاره ها تار و پود ساختار قرآن را تشکیل می دهد و من آیات را دسته بندی کرده و ساختار استعاری قرآن را تحلیل کرده و پیامدهای معرفتی آن را در حوزه های مختلف مانند مباحث الهیاتی و تاثیر آن در فلسفه یا تفسیر بررسی کرده ام که با این نگاه متحول می شود.
این استاد حوزه درباره سابقه تالیف چنین کتابی گفت: کتاب استعاره های مفهومی و فضاهای قرآن در سال ۹۶ منتشر شده ولی در کنار آن رساله های فراوانی در حوزه استعارهای قرآنی و روایی مثل نهج البلاغه انجام شده است.
وی افزود: موضوع این کتاب بیشتر معناشناسی قرآن است که نخستین بار استعاره های مفهومی از سوی جورج لیکاف مشاور کلینتون و باراک اوباما مطرح شده که معناشناس و زبان شناس بزرگی است. اگرچه او این مباحث را مطرح کرده ولی تاکنون با قرآن تطبیق داده نشده بود. مدتی پیش شنیدم که لیکاف نیز تعجب کرده که در حوزه قرآن چنین کاری انجام شده است. البته این کار ابعاد سیاسی گسترده ای دارد و یک حوزه مستقلی است که باید روی آن کار شود.
قائمی نیا درباره تلاوت آیات الهی و تدبر در قرآن به بیان خاطره ای از اقبال لاهوری پرداخت و گفت: پدر اقبال برای قرآن خواندن به فرزند خود توصیه ای کرده بود که زندگی اقبال را متحول کرد و آن وصیت این بود که وقتی قرآن می خوانی به گونه ای بخوان که گویی آیات الهی بر تو نازل می شود. به عبارت دیگر خودت را درگیر ماجرا کن و به تعبیر امروزی ها رابطه من و تو با خدا را برقرار کن و در ساحت قرائت قرآن قرار بگیر.
وی افزود: به نظرم مفیدترین قرائت همین روش است؛ هرچند هر نوع قرائت قرآن حتی قرائت لفظی یا توجه به مفاهیم قرآن هر کدام در جای خود تاثیر دارد ولی این نوع قرائت به تعبیری مجازی یک رابطه آنلاین (برخط) با حق تعالی است که قاری قرآن با ارتباط برقرار کردن با آیات الهی خودش را مخاطب حقیقی آیات قرار دهد که یک امر بسیار مطلوبی است و باید در جامعه ترویج شود. البته علمای اخلاق با تعابیر مختلفی به این نوع قرائت اشاره کرده اند.