به گزارش روز سه‌شنبه گروه آسیا و اقیانوسیه ایرنا، کارشناسان ائتلاف بین‌المللی «رودخانه‌های بدون مرز» با تجزیه و تحلیل تصاویر ماهواره‌ای از سرگیری کار ساخت کانال قوش‌تپه توسط مقامات افغان را تأیید کردند.
بر اساس این گزارش، طی یک ماه گذشته مسیر قابل رویت این کانال ۳۰ کیلومتر طولانی شده و به دلتای رودخانه داخلی بعدی رسیده است. با در نظر گرفتن اولین مرحله از کانال ۱۰۸ کیلومتری که قبلاً تکمیل شده است، ساخت قوش‌تپه به زودی دقیقاً به نصف خواهد رسید.
پس از تکمیل، کانال قوش‌تپه قادر خواهد بود حدود ۲۰ درصد از جریان آب رودخانه آمودریا را برای آبیاری زمین‌های زراعتی افغانستان دریافت کند که امر کم آبی تابستانی این رودخانه را تشدید خواهد شد.
اوگنی سیمونوف، هماهنگ‌کننده بین‌المللی ائتلاف «رودخانه‌های بدون مرز» (که به عنوان یک عامل خارجی در فدراسیون روسیه شناخته می‌شود) می‌گوید البته این یک ضربه واقعی به تأمین آب همه کشورهای حوزه آمودریا خواهد بود.
به گفته الکساندر کولوتوف، مدیر منطقه‌ای رودخانه‌های بدون مرز، «در حال حاضر باید به دنبال راه‌هایی باشیم که افغانستان را در چارچوب توافق‌نامه‌های مربوط به سهمیه‌های مصرف آب بین کشورهای آسیای مرکزی بگنجانیم، در غیر این صورت منطقه در خطر بروز هرج و مرج واقعی قرار خوهد گرفت».
در دسامبر سال گذشته میلادی، کارشناسان ائتلاف شواهدی را در تصاویر ماهواره ای از نشت ۹ کیلومتری درطول ۷۵ کیلومتری کانال قوش تپه پیدا کردند. این نشت هنوز در تصاویر فضایی قابل مشاهده است.
کانال قوش تپه از ولسوالی (شهرستان) «کلدر» ولایت (استان) بلخ، هم مرز با ازبکستان سرچشمه می‌گیرد و از طریق ولایت جوزجان تا ولسوالی اندخوی ولایت فاریاب می‌گذرد.
افغانستان اعلام کرد که برای کشت گندم و آفتابگردان نیاز به آبیاری ۵۵۵ هزار هکتار از مناطق غیربارور در شمال این کشور دارد.
مقامات ازبکستان بارها از این که این کانال تأثیر نامطلوبی بر کشاورزی این جمهوری داشته باشد ابراز نگرانی کرده اند.
به گفته کارشناسان، قوش تپه با انحراف آب از آمودریا فاجعه دریای آرال را نیز تشدید خواهد کرد.
در سپتامبر ۲۰۲۳ (شهریور/ مهر)، شوکت میرضیایف، رئیس جمهور ازبکستان، در اجلاس سران صندوق بین المللی برای نجات دریای آرال، پیشنهاد کرد که افغانستان در یک گفتگوی منطقه ای در مورد اشتراک منابع آب مشارکت کند.
عبداللطیف منصور، رئیس وزارت منابع آب و انرژی دولت طالبان در واکنش به این موضوع گفت که مقامات کنونی افغانستان در مورد برداشت آب از آمودریا به هیچ توافقی محدود نیستند. در اواسط ماه اکتبر (مهر/ آبان)، طالبان از تکمیل قطعه اول این کانال و آغاز فاز دوم این پروژه خبر دادند. آنها از کشورهای منطقه به ویژه ازبکستان خواستند که نگران این کانال نباشند و اعلام کردند که آماده حل و فصل مسائل از طریق مجاری دیپلماتیک هستند.
به گزارش گروه آسیا و اقیانوسیه ایرنا، رودخانه جیحون یا آمودریا پر آب ترین رودخانه در منطقه آسیای مرکزی است که از کوه های پامیر سرچشمه می گیرد و حدود یک هزار و ۱۲۶ کیلومتر از آن در قسمت مرزهای شمالی افغانستان با تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان جاری است. هرچند مسیر اصلی رود به سوی دریاچه آرال است اما تمامی آب آن در طول مسیر و با کانال‌کشی‌هایی که برای کشاورزی صورت گرفته به مصرف می‌رسد.
بعد از روی کار آمدن حکومت طالبان در افغانستان در سال ۱۴۰۰، مقامات این حکومت تصمیم به احداث یک کانال آبی بزرگ به طول حدود ۳۰۰ کیلومتر(از ولایت بلخ تا ولایت فاریاب) و عرض ۱۵ متر برای انتقال بخش قابل توجهی از آب رودخانه جیحون به داخل افغانستان گرفتند تا بخش کشاورزی و صنایع غذایی را در کشورشان رونق بدهند. اجرای این طرح پر تنش را از فرورین ۱۴۰۱ از ولایت بلخ آغاز کردند و اعلام کردند ظرف مدت ۵ سال این طرح را تکمیل خواهند کرد.
ملا عبدالغنی برادر معاون نخست وزیر حکومت طالبان در مراسم شروع احداث این طرح بزرگ آبی، آن را از مهم‌ترین پروژه‌های این حکومت برای نجات مردم افغانستان دانست و گفت: تکمیل این کانال وضعیت اقتصادی افغانستان را بهبود بخشیده و این کشور را به خودکفایی نزدیک می‌کند.
وی در اهمیت این طرح تصریح کرد: برای شروع پروژه کانال آب قوش‌تپه چنان جدی شدم که همه کارهایم را کنار گذاشتم.
در مراسم افتتاح این طرح ملی برخی وزرا و مقامات بلندپایه حکومت موقت طالبان از جمله، وزیر زراعت، سخنگوی دولت و وزیر اقتصاد این گروه نیز حضور داشتند. در این نشست ملا نورالله نوری؛ سرپرست وزارت مرزها و قبایل گفت: شاهد روزی خواهیم بود که دیگران برای کار و سرمایه‌گذاری به افغانستان بیایند.
وی افزود: اطمینان می‌دهم با اجرای طرح‌های اقتصادی، افغانستان در آینده رقیب کشورهای خارجی می‌شود.
سران کشورهای آسیای مرکزی در نشست های مختلف خود به طور جدی با طرح های حکومت طالبان برای برداشت آب از رودخانه آمودریا مخالفت کرده اند.