مدیریت حفظ محیط زیست بر دو محور بهره‌برداری مطلوب و پایدار از منابع تجدیدپذیر و مدیریت آلاینده‌ها و پسماندها استوار است. عوامل متعددی در تخریب محیط زیست موثر هستند که از آن جمله می‌توان به اموری مانند افزایش جمعیت، شهرنشینی، گسترش مدیریت نشده کشاورزی، چرای بیش از حد دام، از بین رفتن جنگل‌ها، فقر و ... اشاره کرد.
از میان مجموعه عوامل نام برده شده به نظر می‌آید که الگوی مصرف و استفاده ناکارآمد از منابع طبیعی اهمیت بیشتری دارد. به همین خاطر حفاظت از محیط زیست نیازمند همکاری همه افراد جامعه از جمله زنان است و چون زنان مدیر خانواده‌اند نقش مهمتری در حفظ محیط زیست دارند.
در واقع زنان به طور مستقیم با فرهنگ سازی و آموزش و پرورش کودکان و به طور غیر مستقیم با تعیین میزان مصرف و الگوی مصرفی خانوده بر طبیعت اثر گذارند. با با این حال، باوجود اهمیت نقش زنان در حفظ محیط زیست این سوال مطرح است که چرا این دغدغه جنبه اجرایی پیدا نمی‌کند و چگونه می‌شود مشارکت زنان در فعالیت‌های محیط زیستی را ارتقا داد.
سهیلا بی‌ریا در مقاله‌ای تحت عنوان «راهکارهای ارتقای مشارکت زنان در حفظ محیط زیست با تاکید بر آموزه‌های اسلام» به این مهم توجه کرده و در قالب مباحثی به این سوالات پاسخ داده که در ادامه مختصری از آن را می‌خوانید:
وظایف زن و مرد در مدیریت طبیعت و محیط زیست
پرهیز از ظلم
هر فعالیتی که باعث تخریب طبیعت شود مصداق ظلم به طبیعت است. از این رو مسلمانان در برقراری ارتباط با طبیعت، محیط زیست، کوه‌ها، دریاها، جنگل‌ها و مراتع نباید به آنها آسیب بزنند و آنها را تخریب کنند.
نهی از فساد روی زمین
در قرآن کریم آیات متعددی در مورد عدم فساد نازل شده است. منظور از فساد در طبیعت هر چیزی است که موجب نابودی یا آسیب رساندن به طبیعت شود. منظور از فساد در طبیعت، تخریب آن است. قرآن کریم در آیه ۸۵ سوره اعراف انسان را از هر گونه فساد در زمین باز می‌دارد. بدیهی است که نابودی منابع و آلوده کردن محیط زندگی از مصادیق فساد در زمین است.
رهنمودهای تربیتی
امر به معروف و نهی از منکر در مورد طبیعت به معنای نظارت عمومی بر چگونگی استفاده از منابع طبیعی و حفظ محیط زیست است.هدف از امر به معروف و
نهی از منکر فرهنگ سازی در جامعه است تا از اسراف پرهیز و از منابع طبیعی به درستی استفاده شود.
هدف از امر به معروف و نهی از منکر فرهنگ سازی در جامعه است تا از اسراف پرهیز و از منابع طبیعی به درستی استفاده شود نقش زنان در ترویج این فرهنگ بسیار مهم است. اگر زنان خود را یک آمر به معروف و ناهی از منکر بدانند حقوق شهروندی در جامععه رعایت می‌شود و هیچکس به حقوق دیگری تجاور نمی‌کند.
ایجاد عمران و آبادی
خلیفه بودن انسان بر روی زمین به توانایی او بر ایجاد آبادانی بستگی دارد. این موضوع در آیه ۶۱ سوره هود به وضوح بیان شده است.
خداوند متعال خالق زمین و خالق انسان است. بنابراین انسان را موظف کرده است که زمین را آباد کند. از کلام خداوند مشخص می‌شود که خداوند بندگانش را به آباد کردن زمین دستور داده است تا با آنچه از زمین به دست می‌آورند زندگی خود را تامین کنند.
حمایت از حیوانات
در اسلام تمام انسان‌ها در برابر حمایت از حیوانات و جانداران مسئول هستند و هر عملی که موجب آزار و اذیت حیوانات شود، منع شده‌اند.
راهکارهای اسلام برای توانمندسازی زنان در حفظ محیط زیست
خودداری از اسراف، تجمل گرایی و داشتن روحیه قناعت
زنان با ایمان، فعالیت‌های خود را همانطور که خداوند تعیین کرده است، انجام می‌دهند. در چنین شرایطی آنها دچار مصرف زدگی و تجمل گرایی و مصرف بی رویه نعمت‌های الهی نشده و از مصرف منابع برای دست یافتن به اهداف مهمتر چشم پوشی می‌کنند. زنان مسلمان باید متوجه باشند که مصرف همراه با تقوا و شکر موجب برکت و تداوم نعمت‌های الهی و ناسپاسی و معصیت موجب زوال نعمت می‌شود.
نتیجه این روحیه این است که افراد، کاری را که سبب صدمه دیدن زمین می‌شود، انجام نمی‌دهند. زن مسلمان از اسراف خودداری می‌کند. زن مومن زندگی تجملی همراه با اسراف ندارد و و در ترویج چنین روحیه‌ای در خانواده می‌توانند بسیار موثر باشند.
پیوند زنان با طبیعت
از نظر اسلام، انسان تا با طبیعت پیوند نخورد و از طبیعت که مادر اوست بهره سالم و مفید نبرد پیام دین را به درستی درک نمی‌کند. بنابراین، یکی از راه‌های ارتقای مشارکت زنان در محیط زیست پیوند آنها با طبیعت است که در اسلام به آن تاکید شده است.
جلوگیری از تخریب محیط زیست
تخریب محیط زیست نمونه آشکار فساد در آن و نابودی گیاهان، حیوانات و پرندگان است. هر گونه اقدامی که موجب فساد در محیط زیست شد در اسلام نهی شده است. آلودگی هوا، آلودگی خاک و آلودگی آب. بدیهی است که زنان می‌توانند با اقدامات خود از تخریب محیط زیست جلوگیری کنند.
کاشت درخت و جنگل‌کاری
اسلام بر کارهای خوب تاکید می‌کند. کار خوب مانند تلاش برای زیباآفرینی و پرورش گل، زراعت و درختکاری. زنان همواره نقش مهمی در کشاورزی، جنگل‌داری، مرتع داری و کاشت نهال دارند و بدین ترتیب می‌توانند در حفظ محیط زیست موثر باشند.
آلوده نکردن عناصر چهار گانه طبیعی شامل آب، خاک، نور و هوا
عناصری مانند آب، هوا، خاک و نور از آن همه انسان‌هاست و هیچکس اجازه ندارد با آلودن آنها راه بهره‌برداری درست ، بهینه و سالم از این عناصر را سد کند. زنان به دلیل ارتباطی که با محیط زیست دارند در حفظ این عناصر مهم هستند. زنان در اشاعه فرهنگ بهره‌برداری از عناصر چهارگانه و مشترکات و پاک نگه داشتن آنها از آلودگی که از مهمترین پایه‌های توسعه پایدار است نقش مهمی ایفا می‌کنند.
زنان در اشاعه فرهنگ بهره‌برداری از عناصر چهارگانه و مشترکات و پاک نگه داشتن آنها از آلودگی که از مهمترین پایه‌های توسعه پایدار است نقش مهمی ایفا می‌کنندنتیجه‌گیری:
تعالیم اسلام، ظرفیت‌های بالایی برای جلوگیری از بحران و کاهش تخریب محیط زیست دارد. هدف اسلام، تغییر در نگرش انسان نسبت به طبیعت و ترویج سبک زندگی بر اساس محیط زیست است.
بدین ترتیب می‌توان در الگوی رفتاری و عادات افراد تغییر ایجاد کرد. به صورتی که افراد از مصرف بیش از حد و اسراف خودداری و مصرف بر اساس نیاز را جایگزین کنند. بدیهی است ارتقای مشارکت زنان در فعالیت‌های محیط زیستی تنها با ارتقای فرهنگ محیط زیستی امکانپذیر است.
به طوری که بهبود محیط زیست فقط در صورت ارتقای اخلاق زیست محیطی در تمام اقشار جامعه به ویژه زنان ممکن می‌شود. بنابراین آموزش شیوه استفاده و برداشت از منابع طبیعی، امکانات زیست محیطی و فرهنگ زیستن با طبیعت بر مبنای تعالیم اسلام و ایجاد روحیه مسئولیت پذیری در زنان موجب ارتقای مشارکت آنها در حفظ محیط زیست می‌شود.
منبع:
سهیلا بی ریا، «راهکارهای ارتقای مشارکت زنان در حفظ محیط زیست با تاکید بر آموزه‌های اسلام»، پژوهش‌نامه اسلامی زنان و خانواده، سال دهم، شماره ۲۸: پاییز ۱۴۰۱