اعداد و ارقام ارائه‌شده در خصوص شاخص‌های مختلف اقتصادی، گاهی به‌تنهایی نمی‌تواند بیانگر وضعیت حوزه مربوطه باشد؛ از این رو کارشناسان اقتصادی با ارائه تحلیل در مورد گزارش‌های آماری، در تلاش هستند تا از دل اعداد و ارقام اقتصادی، تعریفی جامع، کامل و قابل‌فهم برای عموم مردم از وضعیت شاخص‌های مختلف اقتصادی بیان کنند.
اما در بعضی موارد تحلیل‌های ارائه شده درخصوص شاخص‌های اقتصادی، آلوده به جهت‌گیری‌های سیاسی می‌شود و ارزش کارشناسی خود را از دست می‌دهد؛ این تحلیل‌ها جدا از عملکرد دولت‌ها در تلاش است، تصویری ناامیدکننده حتی از آمارهای مثبت ارائه دهند. البته تحلیل یک‌طرفه و صرفاً مثبت از شاخص‌های اقتصادی نیز می‌تواند، تصویری غیرواقعی از شرایط اقتصادی کشور ارائه دهد.
یکی از حوزه‌هایی که برخلاف آمارهای مثبت تحلیل منفی از آن ارائه می‌شود، وضعیت نیروی کار کشور و نرخ اشتغال و بیکاری است. حوزه‌ای که باید ابعاد مختلفی را برای ارائه تحلیل در خصوص آن، مورد توجه قرارداد. به‌تازگی انتشار پستی از سوی معاون اشتغال وزارت کار در خصوص آمار اشتغال، موج رسانه‌ای منفی از سوی رسانه‌های منتقد دولت را کلیدزده است.
نرخ بیکاری سال ۱۴۰۲ به ۸.۱ درصد رسید که کمترین نرخ بیکاری سالانه در دهه‌های اخیر است. خالص اشتغال ایجادی در سال گذشته ۷۷۵ هزار نفر است که نرخ مشارکت اقتصادی با افزایش چهاردهم درصدی به ۴۱.۳ درصد رسیده استشاخص‌های مثبت اشتغال در سال ۱۴۰۲
«محمود کریمی بیرانوند» در صفحه شخصی خود در شبکه «ویراستی» با اعلام مهمترین شاخص‌های بازار کار در سال ۱۴۰۲ به روایت مرکز آمار نوشت: نرخ بیکاری سال ۱۴۰۲ به ۸.۱ درصد رسید که کمترین نرخ بیکاری سالانه در دهه‌های اخیر است. خالص اشتغال ایجادی در سال گذشته ۷۷۵ هزار نفر است که نرخ مشارکت اقتصادی با افزایش چهاردهم درصدی به ۴۱.۳ درصد رسیده است.
معاون وزیر کار در ادامه از کاهش ۱.۲ درصدی نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان، کاهش هشت دهم درصدی نرخ اشتغال ناقص، کاهش ۱.۸ درصدی نرخ بیکاری جوانان و کاهش نرخ بیکاری در ۲۵ استان خبر داد.
آغاز موج رسانه‌ای منفی با تحلیل‌های جهت‌گیرانه و غیرکارشناسی
بعد از انتشار این آمار، روزنامه «دنیای اقتصاد» در گزارشی با تیتر «کاهش نرخ بیکاری؛ از رویا تا واقعیت!»، به تحلیل آمارهای ارائه شده درباره وضعیت نیروی کار و اشتغال پرداخته و آن‌ها را بیانگر روبه‌بهبود بودن شرایط بازار کار نمی‌داند؛ در قسمتی از گزارش «دنیای اقتصاد» میخوانیم:
«بحران دیگری که می‌توان آن را از جمله بحران‌های اساسی بازار کار نامید، بحران بیکاری زنان تحصیل کرده است. براساس آمار ارائه شده، بیش از ۴٠ درصد افراد بیکار کشور دارای تحصیلات عالی دانشگاهی هستند. حال تنها حدود ۱۱ درصد از نرخ مشارکت اقتصادی را زنان تشکیل می‌دهند و این یعنی حدود ۸۹ درصد از زنان بالای ۱۵ سال ایران بیکار هستند.»
انتشار این گزارش، با استقبال و بازنشر سایر رسانه‌های منتقد دولت همراه بود و با تیترهای جنجالی و برجسته‌سازی مطلب یادشده همراه بوده و اتهام ارائه آمار نادرست و اشتباه را به دولت نسبت می‌دهند. اما جدا از دیدگاه انتقادی این روزنامه، در این گزارش، آیا آمار ارائه شده در خصوص اشتغال و بیکاری زنان کشور درست است؟ آیا ۸۹ درصد از زنان بالای ۱۵ سال کشور، بیکارند؟
نرخ بیکاری و اشتغال نسبت به این جمعیت اعلام می‌شود نه تعداد کل جمعیت کشور، بنابراین نرخ بیکاری ۸.۱ درصدی سال گذشته نسبت به جمعیت ۲۶ میلیون و ۴۶۲ هزار و ۵۴۰ نفری، فعال اعلام شده استبررسی ادعا
در خصوص آمار مربوط به حوزه اشتغال علاوه بر عناوینی مانند نرخ اشتغال و بیکاری، باید عواملی همچون «تعداد جمعیت ۱۵ سال و بیشتر کشور، نرخ مشارکت اقتصادی و جمعیت غیرفعال» نیز مورد توجه قرار گیرد تا بتوان تصویری واقعی از اقتصاد کشور به ارائه کرد.
به‌دلیل تحولات اجتماعی انجام شده در زمینه سن ورود به بازار کار در سال‌های اخیر در کشورهای مختلف، حداقل سن ۱۵ سال، برای بررسی شاخص‌های کلیدی بازار کار در نظر گرفته شده است. مرکز آمار ایران نیز از سال ۱۳۹۸، برای ارائه آمار حوزه بازار و نیروی کار و نسبت‌گیری شاخص‌های این حوزه، افراد بالای ۱۵ سال را ملاک آمار و ارقام ارائه شده خود در نظر گرفته است.
جمعیت فعال مجموع افراد شاغل و بیکار را شامل می‌شود؛ یعنی افرادی که علاوه بر توانایی کارکردن، به دنبال یافتن شغل نیز هستند؛ اما ممکن است موفق به یافتن شغل نشده باشند. به عبارتی دیگر نرخ مشارکت اقتصادی به معنی نسبت جمعیت فعال (شاغل و بیکار) به جمعیت در سن کار (۱۵ سال و بیشتر) است. نکته مهم در مورد جمعیت فعال این است که نرخ بیکاری و اشتغال نسبت به این جمعیت اعلام می‌شود نه تعداد کل جمعیت کشور، بنابراین نرخ بیکاری ۸.۱ درصدی سال گذشته نسبت به جمعیت ۲۶ میلیون و ۴۶۲ هزار و ۵۴۰ نفری، فعال اعلام شده است.
بررسی تفاوت جمعیت بیکار و جمعیت غیرفعال
منظور از جمعیت غیرفعال، تعداد افرادی است که در سن فعالیت قرار ندارند. جمعیت غیرفعال را نباید با جمعیت بیکار اشتباه گرفت زیرا جمعیت بیکار شامل افرادی می‌شود که در سن کار قرار دارند اما موفق به پیداکردن آن نیستند، در حالی که جمعیت غیرفعال بنا به دلایل مختلف در جست‌وجوی کار و فعالیت نیست.
بر اساس بررسی‌ها و نظراهای کارشناسان، جمعیت غیرفعال را می‌توان به سه دسته «وابستگان»، «افراد متکی به خود» و «افراد ناامید از یافتن شغل» تقسیم کرد. منظور از وابستگان، افرادی هستند که برای ادامه زندگی، به کوشش صاحبان درآمد یا نان‌آور احتیاج دارند. در این مورد می‌توان از زنان خانه‌دار، کودکان، دانش‌آموزان و دانشجویان نام برد.
همچنین منظور از افراد متکی‌به‌خود کسانی هستند که می‌توانند درآمد لازم را برای امرار معاش فراهم کنند. در بین این افراد، می‌توان از سهام‌داران، بازنشستگان و صاحبان مستغلات نام برد. اما افراد ناامید از یافتن شغل به کسانی اطلاق می‌شود که یا استعداد و امکان کار کردن ندارند یا شرایط سیاسی و اقتصادی کشور، آن‌ها را از یافتن شغل ناامید کرده است.
نکته مهم درخصوص وابستگان و افراد متکی‌به‌خود این است که این افراد، دارای درآمد بوده و ممکن است در دهک‌های بالای درآمدی قرار داشته و از وضعیت اقتصادی مطلوبی برخوردار باشند و فقط به دلیل برخوردار نبودن از شرایط جمعیت فعال، به‌عنوان جمعیت غیرفعال معرفی می‌شوند.
ادعای نادرست
بر اساس توضیحات ارائه شده، ادعای بیکار بودن ۸۹ درصد از زنان ایرانی نادرست است زیرا اولا نرخ مشارک اقتصادی زنان بر اساس آخرین گزارش مرکز آمار ایران در زمستان سال ۱۴۰۲ برابر با ۱۳.۸ درصد(حدود ۴ میلون و ۴۶۵ نفر) بوده است و دوم اینکه، نرخ بیکاری زنان ۱۵.۶ درصد و حدود ۷۰۰ هزار نفر است نه ۸۹ درصد.
از طرفی همان‌گونه که گفته شد، با توجه‌به نرخ مشارکت اقتصادی ۱۳.۸ درصدی، نمی‌توان نتیجه گرفت ۸۶ درصد زنان بیکارند. از طرفی باید به این نکته توجه داشت، به دلیل شرایط اجتماعی و فرهنگی ایران، درصد قابل توجهی از زنان ایران، بانوان خانه‌دارند که طبیعتا در جمعیت غیرفعال کشور قرار می‌گیرند.
ادعای بیکار بودن ۸۹ درصد از زنان ایرانی نادرست است زیرا اولا نرخ مشارک اقتصادی زنان بر اساس آخرین گزارش مرکز آمار ایران در زمستان سال ۱۴۰۲ برابر با ۱۳.۸ درصد(حدود ۴ میلون و ۴۶۵ نفر) بوده و دوم اینکه، نرخ بیکاری زنان ۱۵.۶ درصد و حدود ۷۰۰ هزار نفر است نه ۸۹ درصدانتظارها از مسئولان اقتصادی دولت
اما آمار و ارقام ارائه شده در خصوص وضعیت نیروی کار کشور، چه روایتی از وضعیت اقتصادی کشور دارد؟ در این خصوص باید گفت، با وجود عدم دستیابی به بعضی از اهداف ترسیم شده در دو سال گذشته، آمارها بیانگر حرکت روبه‌جلو و امیدآفرین از وضعیت اشتغال کشور است.
ایجاد اشتغال خالص بیش ۷۷۰ هزار نفری، افزایش جمعیت فعال اقتصادی، کاهش نرخ بیکاری، در کنار رشد اقتصادی بدون نفت نزدیک به سه درصدی، بیانگر این است که کاهش نرخ بیکاری به دلیل بهبود شرایط اقتصادی بوده است نه مواردی همچون کاهش جمعیت فعال کشور. البته با توجه به ظرفیت‌های کشور و درصد بالای فارغ‌التحصیلان میان جمعیت بیکار کشور، عملکرد مسئولان اقتصادی باید بهتر شود، تا نرخ اشتغال و بیکاری در کشور وضعیت مناسبی داشته باشد.