به گزارش ایرنا، آفت های برگ خوار و جوانه خوار بلوط در پایان دهه ۹۰ به صورت گسترده درخت بلوط را در جنگل های زاگرس در استان های کهگیلویه و بویراحمد، خوزستان، فارس و چهار محال و بختیاری درگیر کرد که در سه سال گذشته شدت هجوم این آفت ها به درختان بلوط افزایش یافت.
بنا به گفته مدیرکل دفتر حفاظت و حمایت منابع طبیعی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور در سال ۱۴۰۱ حدود۷۴ هزار هکتار از جنگل های بلوط منطقه زاگرس درگیر آفات برگخوار و جوانه خوار بلوط شدند که ۴۱ هزار هکتار از جنگل های بلوط زاگرس دچار آفت برگ خوار شد و از این میزان ۲۶ هزار هکتار در کهگیلویه و بویراحمد، ۹ هزار هکتار در خوزستان و ۶ هزار هکتار نیز در استان فارس قرار دارد.
استان کهگیلویه و بویراحمد ۸۷۴ هزار هکتار جنگل دارد، بیش از ۵۰ گونه درختی و درختچه ای دارد و ۷۰ درصد پوشش جنگل های استان را درختان بلوط پوشش می دهد که در چند سال گذشته، بیش از ۳۰ هزار هکتار از جنگل های بلوط استان درگیر ۲ آفت برگ خوار و جوانه خوار شده است.
پروانه جوانه خوار در ابتدای فصل بهار از جوانه های برگ تغذیه می کند منتهی پروانه برگ خوار بلوط در طول فصل بهار و تابستان صرفاً از برگ درختان بلوط تغذیه می کند و با تجدید نسل، چند نسل را طی می کند که قدرت آسیب زایی بیشتری بدنبال دارد.
تاکنون شیوه مقابله با این آفت ها در نقاط مختلف دنیا استفاده از محول بیولوژیک بی‌تی بود اما از آنجایی که تا کنون این آفت‌کش بیولوژیک به صورت گسترده در جنگل‌های استان مورد استفاده قرار نگرفته بود، مقابله علمی با این آفت ها در دستور کار سازمان های متولی به خصوص اداره کل منابع طبیعی استان قرار گرفت.
برای مدیریت عملی مقابله با این آفت ها ،منابع طبیعی استان ۲ طرح پژوهشی تعیین کرد که مجری طرح مطالعاتی "مدیریت پروانه برگ خوار سفید بلوط" را دانشگاه یاسوج با مدیریت "امین صدارتیان جهرمی" دانشیار و عضو هیات علمی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه یاسوج برعهده گرفت که در مورد پیشرفت مراحل مختلف اجرای این طرح پژوهشی با وی به گفت و گو نشستیم.
صدارتیان با اشاره به اجرای طرح پژوهشی آفت برگ خوار گفت: این طرح مطالعاتی ۳۰ ماهه به صورت مشترک توسط دانشگاه یاسوج به عنوان مجری مسئول و مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان به عنوان مجری و به صورت تیمی و با عضویت حدود ۱۰ نفر از استادان خبره استان و خارج از کشور از سال ۱۴۰۱ آغاز شد که سازمان منابع طبیعی استان حمایتگر این طرح است.
به گفته وی طرح پژوهشی آفت برگ خوار جزو معدود طرح هایی است که به صورت هم افزایی و همکاری موثر دانشگاه، مرکز تحقیقات، بنیاد ملی نخبگان، سازمان منابع طبیعی و دیگر سازمان های مرتبط در استان آغاز شد و در خلال بررسی‌های صورت گرفته ، برای نخستین بار دشمن طبیعی پروانه "برگ خوار" بلوط را شناسایی کردیم.
صدارتیان قبل از آغاز طرح پژوهشی، مطالعاتی در مورد آفت برگ خوار انجام داده بود و حتی شناخت خوبی از محول "بی تی" در مبارزه با آفت ها داشت چرا که رساله دکتری وی در مورد این عامل بیولوژیک بوده و بنابراین با مطالعه و همکفری نتایج خوبی بدست آورد که با اطمینان ما را دعوت به مناطق آفت زده برگخوار بلوط در سال های گذشته کرد و تاکید کرد: هم اکنون اثری از هجوم‌های گسترده آفت برگخوار در این مناطق گرمسیری استان مشاهده نمی کنیم و این حشره در حال بازگشت به تعادل اکوسیستمی خود است.
وی گفت: شناسایی و پرورش دادن، تکثیر و رهاسازی دشمن طبیعی آفت برگخوار در طبیعت حداقل پنج سال زمان می برد ولی ما با مطالعات گسترده و شبانه روزی که انجام داده‌ایم و با ارزیابی میزان کارایی شیوه های مختلف مبارزه با این آفت، توانستیم گام به گام به شناسایی و مدیریت جمعیت این آفت در مناطق گرمسیری استان بپردازیم.
دشمنان طبیعی آفت برگ خوار، عوامل بیولوژیک مانند؛ بیمارگرها، شکارگرها، پارازیتوئیدها
صدارتیان با اشاره به تنوع دشمنان طبیعی این آفت در استان گفت: عوامل بیمارگر، شکارگر و پارازیتوئید دشمنان طبیعی این آفت هستند که برای اولین بار در دنیا زنبور پارازیتوئید به عنوان دشمن طبیعی لاروهای پروانه برگ خوار سفید بلوط شناسایی شد.
وی تاکید کرد: یکی از کارهای علمی ما شناسایی زنبور پارازیتوئید لارو آفت برگ خوار با نام علمی Dolichogenidea persica برای نخستین بار در دنیا بوده است.
عضو هیات علمی دانشگاه یاسوج گفت: با بررسی دقیق تاریخچه طغیان قبلی آفت در سال ۱۳۵۲ در منطقه دشت ارژن و مرور جزئیات الگوهای مورد استفاده در مدیریت طغیان‌های آفات جنگلی در سایر کشورها توانستیم تصمیم های مناسبی در راستای شناسایی دشمنان طبیعی آین آفت اتخاذ نماییم که در این میان، مطالعات صورت گرفته در خصوص شناسایی دشمنان طبیعی پروانه ابریشم باف ناجور (ناجور بودن بدلیل تفاوت در شکل ظاهری حشرات نر و ماده) پس از راهیابی آن از اروپا به آمریکا یکی از الگوهای مورد استفاده بوده است.
مراحل مختلف رشد آفت برگ خوار بلوط
پروانه برگ خوار بلوط تا رسیدن به مرحله بلوغ مراحلی را طی می کند. در ابتدا تخم ها تبدیل به "لارو" (کرم) می شوند و "لاروها" که فرم خسارت‌زای آفت می‌باشند، شروع به تغذیه از برگ درخت نموده و پس از طی مراحل لاروی و شفیرگی حشرات کامل ظاهر می‌شوند که برای مراحل تخم، لارو و شفیره این حشره دشمنان طبیعی مختلف و متنوعی در منطقه وجود دارد که اغلب اینها را شناسایی کردیم.
دانشیار دانشگاه یاسوج گفت: از جمله مهم ترین عوامل بیولوژیک یا دشمنان طبیعی آفت برگ خوار بلوط ،قارچ های بیمارگر لاروهای زمستان گذران، زنبورهای پارازیتوئید لارو هستند که نتایج تحقیق ما برای نخستین بار در دنیا یک گونه از این گروه را شناسایی نمود، زنبور پارازیتوئید شفیره با نام علمی Brachymeria tibialis و زنبورهای پارازیتوئید تخم از این دسته هستند و می‌توان بیان نمود که همه مراحل رشدی این آفت دشمن طبیعی خاص خود را دارا می‌باشند.
بیمارگرها که از جمله دشمنان طبیعی آفت برگ خوار هستند، نوعی قارچ می‌باشند که در مرحله ای خاص از چرخه زندگی خود، قدرت بیمارگری دارند و لاروهای این آفت را بیمار می‌کنند. همچنین گونه‌های دیگری از دشمنان طبیعی آفت شکارگرهایی همانند عنکوبت ها، پرندگان، برخی زنبورها (مثل "گنج شیر" در زبان محلی)، شیخک ها و ... هستند. بنابراین در مقاطع مختلف فصل، گروه های مختلف از دشمنان طبیعی به این آفت حمله می کنند به گونه ای که اول بیمارگرها، بعد پارازیتوئیدها و شکارگرهای لارو و در نهایت دشمنان طبیعی شفیره های آفت در محیط فعال می‌شوند.
چگونگی شناسایی دشمن طبیعی آفت برگ خوار بلوط
مجری طرح مطالعاتی مبارزه با آفت برگ خوار بلوط با اشاره به چگونگی و شیوه شناسایی دشمن طبیعی پروانه برگ خوار بلوط گفت: هجوم آفت و خسارت قابل توجه آن در جنگل‌های بلوط استان دغدغه‌های بسیاری برای منابع طبیعی استان ایجاد کرده بود و همین مسأله باعث شده بود که اعتبار قابل توجهی برای خرید محلول "بی تی" در نظر گرفته شود اما خوشبختانه همکاری تنگاتنگ تیم تحقیقاتی با اداره کل منابع طبیعی استان و اعتماد به نتایج بررسی‌های صورت گرفته مانع از این اقدام شد.
ارزیابی میزان کارایی محلول پاشی با بی تی در جنگل های آفت زده بلوط را در ابتدای امر از منابع طبیعی درخواست کردیم که به تیم تحقیقاتی ما واگذار کنند که در نتیجه آزمایش های دقیق صورت گرفته به این نتیجه دست یافتیم که محلول انتخابی "بی تی" برای مبارزه با این آفت از کارآیی لازم برخوردار نیست پس از این تاریخ محلول پاشی بی تی در جنگل های گرمسیری استان متوقف شد.
پس از این مرحله به ناچار مجبور به جست و جو برای یافتن جایگزین های مناسب مانند "تله های نوری"، "پوشش اطراف تنه" و "ارزیابی دشمنان طبیعی" شدیم.
بعد از این تاریخ به بررسی فون (fauna مجموعۀ گونه های جانوری که در یک منطقۀ جغرافیایی و در دورهای معین زندگی می کنند) دشمنان طبیعی این آفت در منطقه مورد مطالعه پرداختیم و بررسی‌ها به منظور شناسایی دشمنان طبیعی آفت به صورت منسجم از اواخر سال ۱۴۰۱ شروع شد که تاکنون گروه های مختلفی از دشمنان طبیعی را به صورت کامل از مراحل مختلف رشدی آفت شناسایی کردیم.
در مورد زنبور پارازیتوئید Brachymeria که شفیره‌های آفت را مورد حمله قرار می‌دهد توانستیم با رهاسازی این دشمن طبیعی در منطقه لیراب (از توابع شهرستان باشت) که یکی از کانون‌های اصلی آلودگی آفت بود، از فعالیت تخریبی پروانه برگ خوار بلوط جلوگیری کنیم و هم اکنون در این مناطق گرمسیری پروانه برگخوار بلوط از حالت تهاجمی خارج شده و در حال رسیدن به تعادل زیستی خود است.
سوابق فعالیت آفت برگ خوار بلوط
صدارتیان با اشاره به معرفی بیشتر حشره برگ خوار بلوط و سوابق آن گفت: فعالیت پروانه برگ خوار بلوط بیشتر در کشورهای ایران، عراق و ترکیه (رشته کوه زاگرس از مناطق مرزی شرق ترکیه و شمال عراق تا تنگه هرمز امتداد دارد) گزارش شده است. البته گزارش وضعیت طغیانی آفت تنها از ایران بود و در کشورهای عراق و ترکیه تاکنون چنین اتفاقی رخ نداده است.
بر همین اساس، اطلاعات اندکی در خصوص این آفت در سطح بین المللی انتشار یافته است و سابقه گزارش این آفت در ترکیه بسیار جدیدتر از ایران و عراق است و به کمتر از حدود ۱۰ سال پیش باز می‌گردد اگرچه این گزارش های فقط به وجود این حشره اشاره دارند و در کشورهای ترکیه و عراق در حالت تعادلی بوده و به صورت آفت معرفی نشده اند.
وی با اشاره به سوابق خسارت این حشره گفت: در سال ۱۳۵۲ گزارشی از این آفت از منطقه دشت‌ارژن شیراز و در سطحی معادل با ۱۲ هزار هکتار منتشر شده است که در آن گزارش عکس هایی از قهوه خانه های بین راهی منتشر شده است و نشان از هجوم این حشره از در و دیوار قهوه خانه ها دارد.
دانشیار دانشگاه یاسوج گفت: پس از این گزارش، این حشره به تعادل رسیده و پس از این تاریخ تا طغیان اخیر در استان از هجوم این حشره نه در کشور و هیچ جایی از دنیا گزارشی منتشر نشده است.
عوامل موثر بر طغیان آفت برگ خوار بلوط
دانشیار دانشگاه یاسوج تصریح کرد: یکی از مهمترین دلایل احتمالی طغیان انفجاری یا آتش فشانی این آفت‌ها بهم خوردن تعادل طبیعی در جمعیت آن هاست چرا که دست بردن انسان در طبیعت و جنگل ها جمعیت این پروانه های بومی را از حالت عادی خارج کرده و به مرور زمان باعث طغیان انفجاری آن ها و هجوم به جنگل ها می شود.
صدارتیان ادامه داد: شیوع آفت برگ خوار ارتباط مستقیمی با دستکاری های محیط زیستی به ویژه توسعه فعالیت های کشاورزی مثل کشت صیفی جات و توسعه باغ های مرکبات دارد و شاهد آن هستیم که الگوی کشت در مناطق گرمسیری استان به خصوص شهرستان باشت به سمت محصولات آب بر در حال گسترش است.
وی خاطر نشان کرد: گسترش چنین فعالیت‌هایی در زیراشکوب درختان بلوط ممکن است در آینده خطرات به مراتب زیان‌بارتری برای مناطق جنگلی منطقه به دنبال داشته باشد.
صدارتیان ضمن برشمردن این خطرات گفت: با گسترش کشاورزی در این منطقه بشدت سطح آب زیر زمینی، پایین می رود، همچنین بسیاری از دشمنان طبیعی آفت ها که در زمستان در باغ ها یا در زمان گل دهی صیفی جات در این مزارع مستقر می‌شوند (در حالت اضطرار و خواب زمستانی) با سم پاشی ها از بین می روند.
آفت های برگ خوار و جوانه خوار ۲ گونه و با ۲ حوزه متفاوت
صدارتیان آفت برگ خوار و جوانه خوار بلوط را ۲ گونه متفاوت با ۲ حوزه جغرافیایی مختلف برشمرد و گفت: آفت جوانه خوار در مناطق سردسیری استان همانند لوداب، دنا، مارگون و بویراحمد فعال است و آفت برگ خوار در مناطق گرمسیری استان به ویژه شهرستان باشت فعال است.
وی تاکید کرد: این دو آفت ۲ گونه کاملاً مجزا بوده که نیازهای متفاوت زیستی باعث گسترش و توسعه فعالیت آن ها در دو اقلیم متفاوت در سطح استان شده است.
وی یادآور شد: طرح مطالعاتی پروانه برگ خوار صرفاً مدیریت این آفت برگخوار بلوط را دنبال می‌کند و بررسی‌های صورت گرفته تاکنون منجر به شناسایی فون دشمنان طبیعی این آفت را در مراحل مختلف شده است.
وی تاکید کرد: اگرچه جنگل های بلوط در استان های، فارس، خوزستان، و لرستان درگیر این آفت هستند ولی کهگیلویه و بویراحمد در شروع و مبارزه با آفت برگخوار بلوط پیشرو است.