خدمات طب سنتی ایرانی از جمله افتخارات این سرزمین کهن است، خدماتی که با وجود پیشرفت‌های بسیار بزرگ علوم نوین و مدرن پزشکی امروز در حوزه‌های مختلف از جمله عمل‌های جراحی پیچیده قلب، مغز و اعصاب، پیوند اعضا و رویکردهای نوین در علوم ژنتیک و سلول درمانی که در بسیاری از این زمینه‌ها، ایران جزو کشورهای موفق است، هنوز طرفداران سرسخت و بسیار زیادی دارد و به همین علت مطب‌های فعالان طب سنتی چه آنها که مدرک رسمی و مجوز دکترای طب سنتی را از دانشکده‌های طب سنتی گرفته‌اند و چه آنها که بدون مجوز به این کار مشغول هستند، بسیار شلوغ و پر مشتری است.
متخصصان طب سنتی می‌گویند، اساس این طب بر چهار اصل مهم پیشگیری استوار است که به اصلاح سبک زندگی مربوط می‌شود و شامل تغذیه و خوردن و آشامیدن صحیح، خواب به موقع و به اندازه، تحرک و ورزش مناسب و استفاده از طبیعت و آب و هوای خوب است و البته در کنار آن اصلاح مزاج نیز اهمیت ویژه‌ای دارد، اموری که توجه به آنها می‌تواند از بروز بسیاری از بیماری‌های جسمی و روانی در بین مردم ماشین زده امروز پیشگیری کند و البته مورد غفلت وزارت بهداشت، بیمه‌ها و سیاستگذاران سلامت کشور است.
در واقع خوردن و آشامیدن صحیح، تامین آب و هوای سالم، ورزش، طبیعت گردی و توجه به آموزش سبک زندگی مناسب که اصول اصلی طب سنتی هستند، هیچ جایگاهی در سیاست‌های حمایتی و یارانه‌های سلامت و بودجه‌های وزارت بهداشت و بیمه‌ها ندارند و به علت همین غفلت، بیمه‌ها و وزارت بهداشت هر سال بودجه‌های کلانی را برای درمان بیماری‌های قلبی، تنفسی، دیابت و ... هزینه می‌کنند. همزمان افزایش بیماری‌های روانی مثل افسردگی، روان پریشی و ... نیز به یک مساله بزرگ تبدیل شده است که هم در حوزه پیشگیری و هم درمان تا حد زیادی مغفول مانده است.
بر خلاف طب مدرن که درمان محور است، طب سنتی با توصیه‌هایی که برای زندگی سالم دارد در پیشگیری از بیماری‌های جسمی و روانی بسیار موثر است
در چنین شرایطی و در حالی که بیمه‌های پایه کشور هزینه خدمات و داروهای تحت پوشش را با تاخیرهای ۸ ماهه به بیمارستان‌ها، درمانگاه‌ها و داروخانه‌ها پرداخت می‌کنند و هنوز تعداد زیادی از داروهای بیماران مبتلا به بیماران خاص و صعب العلاج و ... تحت پوشش بیمه نیستند و هزینه‌های کلان ویزیت و بستری در بخش خصوصی و خدمات دندانپزشکی درصد بسیار بالایی از مردم را از رفتن به این مراکز محروم کرده است، وزارت بهداشت سه خدمت فصد، حجامت و بادکش را تحت پوشش قرار داده است.
برای بررسی علمی این خدمت جدید وزارت بهداشت و بیمه‌ها باید دید که دقیقا مصوبه بیمه شدن خدمات فصد، حجامت و بادکش چیست و چگونه اجرا می‌شود، خدماتی که به صورت گسترده در مراکز خدمات طب سنتی اعم از مجاز و غیر مجاز انجام می‌شود و اتفاقا بسیار هم مورد استقبال مردم است.
شرایط پوشش بیمه خدمات فصد و حجامت
«دکتر نفیسه حسینی یکتا» مدیرکل دفتر طب ایرانی و مکمل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به پژوهشگر ایرنا گفت: بیمه شدن خدمات طب ایرانی از مقولاتی است که از سال‌های قبل مورد پیگیری وزارت بهداشت بوده و در صورتی که بتوانیم خدمات ایمن طب سنتی را توسط افراد مورد تایید وزارت بهداشت به مردم ارائه بدهیم و این خدمات در جای خودش و با اندیکاسیون‌های علمی (مواردی که از نظر علمی موثر است) مورد استفاده قرار بگیرد، خدمت مناسبی به مردم ارائه شده است.
وی افزود: بر اساس قانون بودجه سال ۱۴۰۲ وزارت بهداشت موظف به پوشش بیمه‌ای حداقل سه خدمت از طب ایرانی شد. با بحث‌های کارشناسی انجام شده از بین خدماتی که استانداردهای آنها توسط معاونت درمان تایید و ابلاغ شده، سه خدمت فصد، حجامت و بادکش تحت پوشش بیمه پایه قرار گرفته است. تعرفه این خدمات بر اساس تعرفه اعلام شده از سوی معاونت درمان و «کتاب تعرفه» است و فقط در صورت انجام آن توسط متخصص دکترای طب سنتی در مراکز درمانی مورد تایید وزارت بهداشت تحت پوشش بیمه پایه قرار می‌گیرد.
بر اساس مصوبه شورای عالی بیمه خدمات فصد،حجامت و بادکش در صورتی که در مراکز دارای مجوز وزارت بهداشت و با تجویز دکترای طب سنتی انجام شود، تحت پوشش بیمه پایه است و ۷۰درصد هزینه آن را بیمه پرداخت می‌کند
حسینی یکتا گفت: بر این اساس ۳۰ درصد مبلغ تعرفه فصد، بادکش و حجامت از جیب مردم پرداخت می‌شود و ۷۰ درصد مبلغ تعرفه را بیمه پایه شامل سازمان بیمه سلامت، سازمان تامین اجتماعی یا سازمان بیمه سلامت نیروهای مسلح پرداخت می‌کند. تعرفه‌ها بر اساس نوع خدمت متغیر است. سهم فرانشیز پرداختی از جیب مردم بر اساس نوع خدمت از ۲۰ تا ۶۰ هزار تومان متغیر است. تعرفه هر کدام از این خدمات سه گانه در مراکز دولتی و خصوصی متفاوت است. مثلا در بخش خصوصی برای خدمت بادکش و حجامت پرداخت از جیب مردم که معادل ۳۰ درصد نرخ کل تعرفه است ۲۰ هزار تومان می‌شود و و برای فصد سهم ۳۰ درصدی پرداخت از جیب مردم ۶۰ هزار تومان است.
وی ادامه داد: این اتفاق خوبی است که در راستای ارائه خدمات طب ایرانی درست از سوی افراد مورد تایید وزارت بهداشت انجام می‌شود و تجویزهای القایی را کم می‌کند. چون فقط متخصصان دکترای طب سنتی می‌توانند این خدمات را با پوشش بیمه‌ای ارائه کنند. این افراد دانش آموختگان دکترای طب سنتی از دانشکده‌های طب سنتی هستند که از بین پزشکان عمومی در این رشته تحصیل کرده و فارغ التحصیل شده‌اند.
مدیر کل طب ایرانی و مکمل وزارت بهداشت گفت: این افراد با اندیکاسیون و موارد تجویز علمی خدمات فصد و حجامت آشنایی دارند و بدون دلیل این خدمات را برای مردم تجویز نمی‌کنند. در طب سنتی ایرانی قدم اول تدبیر تغذیه و سبک زندگی و مرحله بعد استفاده از گیاهان دارویی و داروهای گیاهی و تا حد امکان اشکال ساده داروهاست و در مرحله آخر استفاده از اعمال یداوی مثل فصد و حجامت تجویز می‌شود. بنابراین با این اتفاق، خدمات ایمن را توسط افراد مورد تایید در اندیکاسیون‌های علمی مورد نیاز به مردم ارائه می‌کنیم و این کار یک قدم به سمت ساماندهی حوزه طب سنتی در ایران محسوب می‌شود.
وی افزود: این خدمات هم در بخش دولتی و هم بخش خصوصی در صورتی که متخصصان طب سنتی حضور داشته باشند تحت پوشش بیمه‌های پایه است. این متخصصان می‌توانند با بیمه قرارداد ببندند و این خدمات را با پوشش بیمه‌ای به«بیماران» ارائه کنند و در همه مراکز دولتی این پوشش بیمه ای برقرار شده است. در زمان حاضر حدود ۵۰۰ پزشک متخصص طب سنتی در سراسر کشور مشغول ارائه خدمت هستند. ۲۹ سلامتکده دولتی و ۲۷ سلامتکده خصوصی نیز این خدمات را ارائه می‌کنند.
دکتر حسینی یکتا درباره هزینه پوشش بیمه این خدمات گفت: با توجه به اینکه این خدمات تحت پوشش بیمه پایه قرار گرفته است، وقتی فرد مورد تایید سازمان بیمه‌گر این خدمت را تجویز می‌کند، خود به خود تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرد و سهم پرداختی مردم همان ۳۰ درصد نرخ تعرفه خواهد بود، بنابراین محدودیت خاصی برای پرداخت بیمه‌ها و پوشش بیمه‌ای این سه خدمت طب ایرانی در مراکز تایید شده وجود ندارد. این خدمات با مصوبه شورای عالی بیمه تحت پوشش بیمه قرار گرفته است و همه بیمه‌های پایه ملزم به پوشش بیمه‌ای این خدمات هستند.
وی افزود: در مورد اندیکاسیون علمی و موارد موثر خدمات فصد، حجامت و بادکش باید گفت اندیکاسیون و موارد تجویز با نظر پزشک متخصص طب سنتی انجام می‌شود البته استانداردهای ابلاغ شده از سوی معاونت درمان وزارت بهداشت که البته در حال بازنگری است وجود دارد و در ابلاغیه معاونت درمان این موارد ذکر شده است که بر اساس شرایط بیمار، نوع بیماری، زمان و مکانی که بیمار در آن قرار دارد، پزشک متخصص طب سنتی بر اساس منابع موجود تشخیص می‌دهد که این خدمت درمانی را برای بیمارش تجویز کند.
دکتر حسینی یکتا در پاسخ به پژوهشگر ایرنا رقم دقیق تعرفه‌های فصد و حجامت را اعلام نکرد اما با توجه به میزان فرانشیز و سهم ۳۰ درصدی بیماران برای حجامت به مبلغ ۲۰ هزار تومان و برای فصد مبلغ ۶۰ هزار تومان احتمالا تعرفه حجامت و بادکش باید حدود ۷۰ هزار تومان و تعرفه فصد حدود ۲۰۰ هزار تومان باشد در حالی که بررسی های پژوهشگر ایرنا نشان می‌دهد، اکنون هزینه انجام حجامت در مراکز دولتی ۱۳۸ هزار تومان و فصد حدود ۲۰۰ هزار تومان است و البته پوشش بیمه‌ای این خدمات نیز هنوز حتی به مراکز دولتی نیز ابلاغ نشده است.
هزینه فصد و حجامت در مراکز خصوصی که البته بسیاری از آنها این خدمات را بدون حضور متخصص طب سنتی انجام می‌دهند، بیشتر است و برای حجامت بین ۱۸۰ تا ۲۵۰ و برای فصد بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان دریافت می‌شود و نظارت چندانی نیز بر خدمات این مراکز وجود ندارد. با این وجود حتی بر اساس ارقام اعلام شده از سوی مدیر کل طب ایرانی وزارت بهداشت بیمه‌های پایه برای هر خدمت حجامت و بادکش حدود ۴۰ هزار و برای هر مورد فصد حدود ۱۴۰ هزار تومان باید از صندوق بیمه پرداخت کنند و با فعالیت حدود ۵۰۰ متخصص طب سنتی سالانه ده‌ها میلیارد تومان برای پوشش بیمه این خدمات از سوی بیمه‌ها پرداخت می‌شود.
هزینه‌ای که خدمات طب سنتی و انجام حجامت و فصد در مراکز انبوه بدون مجوز طب سنتی را شامل نمی‌شود و احتمالا نمی‌تواند تاثیری بر کاهش خدمات و هزینه‌های القایی پر مشتری این مراکز داشته باشد. مساله دیگر این است که فصد، حجامت و بادکش در درمان چه بیماری‌هایی موثر است؟
فصد و حجامت برای چه بیمارانی مفید است
«دکتر حسن ابوالقاسمی» فوق تخصص خون و آنکولوژی و رئیس دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله در این مورد به پژوهشگر ایرنا گفت: من کارشناس طب سنتی نیستم اما بر اساس علوم جدید فصد فقط برای دو گروه از بیماران جنبه علمی دارد. دسته اول کسانی هستند که آهن خونشان به طور مادرزادی و ژنتیکی بالاست که به آنها بیماران «هموکروماتوزیس» می‌گویند، اساسا درمان این بیماران فصد است. فصد علمی به این شکل است که از این افراد ۴۵۰ سی سی خون گرفته می‌شود و این خون دور ریخته می‌شود، اقدامی که البته در بسیاری از مراکز طب سنتی به صورت علمی انجام نمی‌شود اما برای این بیماران فصد در علم جدید به عنوان روش درمانی پذیرفته شده است.
رئیس انجمن خون و آنکولوژی کودکان ایران افزود: دسته دوم کسانی هستند که بیماری «پلی سایتمی» دارند یعنی غلظت خون آنها بالاست. در صورتی که این افراد شرایط اهدای خون نداشته باشند باید فصد کنند. درصد بزرگی از این افراد می‌توانند اهدای خون کنند که در شرایط استاندارد انجام می‌شود و خون آنها برای نیازمندان به خون مصرف می‌شود اما درصدی از این بیماران که شرایط اهدای خون ندارند، باید فصد کنند و خون آنها دور ریخته می‌شود.
وی ادامه داد: از نظر علمی فقط این دو دسته از بیماران یعنی کسانی که هموکروماتوز هستند و به خاطر آهن خون بالا فصد می‌شوند و بیماران پلی سایتمی که غلظت خون بالا دارند اما شرایط اهدای خون ندارند باید فصد شوند و به جز این دو دسته اندیکاسیون علمی برای فصد نداریم. بنابراین فصد برای این دو دسته از بیماران علمی است و باید انجام شود و باید برای این بیماران تحت پوشش بیمه هم قرار بگیرد اما فصدی که در طب سنتی انجام می‌شود و حجم بالایی از خون را نمی‌گیرد و برای عموم مردم یا به جز این دو دسته از بیماران انجام می‌شود مورد تایید علوم جدید نیست و کارکرد علمی ندارد.
خون کثیف در بدن نداریم
دکتر ابوالقاسمی گفت: اینکه در بین عوام می‌گویند در «فصد» خون کثیف گرفته می‌شود به هیچ وجه حرف درستی نیست. ما در بدن چیزی به اسم خون کثیف نداریم این حرف اشتباهی است. خون در رگ‌های بدن جریان دارد و از طریق ورید یا سیاهرگ به شش می‌رود و اکسیژن می‌گیرد و بعد همین خون که مملو از اکسیژن است از طریق شریان یا سرخرگ‌ها اکسیژن را به بافت‌های بدن می‌رساند، رنگ خون در مویرگ‌ها بعد از اینکه اکسیژن را به بافتها داد و اکسیژن را از دست داد سیاه می‌شود اما این به معنای خون کثیف نیست زیرا همین خون مجدد به ریه می‌رود. اکسیژن می‌گیرد و قرمز می‌شود. این چرخه در تمام بدن مدام ادامه دارد. اینکه خونی که در بافتها اکسیژن از داده و سیاه شده را خون کثیف بگویند اشتباهی است که از قدیم به غلط می‌گفتند و حرفی کاملا غیر علمی است زیرا چیزی به اسم خون کثیف در بدن نداریم.
فوق تخصص خون و آنکولوژی ادامه داد: در مورد اینکه می‌گویند خون لخته می‌شود نیز هیچ خونی در بدن به طور طبیعی لخته نمی‌شود اما وقتی رگ بریده می‌شود و خون با هوا برخورد پیدا می‌کند مکانیزم‌های طبیعی خون شامل پلاکت و فاکتورهای خونی باعث لخته شدن خون در بیرون بدن می‌شود بنابراین لخته شدن خون بعد از برش رگها امری طبیعی است اما هیچ وقت خون در داخل بدن به طور طبیعی لخته نمی‌شود و لخته شدن خون در بیرون بدن نیز نشان دهنده اینکه خون مشکلی دارد یا خواص خاصی دارد نیست بلکه یک مکانیزم طبیعی است.
دکتر ابوالقاسمی: از نظر علمی فصد فقط برای دو گروه از بیماران شامل افراد دارای آهن خون بالای مادرزادی و افراد دارای غلظت خون که نمی‌توانند خون اهدا کنند، پذیرفته شده است و برای بقیه مردم کارکرد علمی ندارد
دکتر ابوالقاسمی تاکید کرد: به طور کلی خون کثیف یا خون لخته شده در بدن حرف کاملا اشتباهی است. اصولا خون هیچ آدم طبیعی نباید در داخل بدن لخته شود و لخته شدن خون مختص عملکرد درست پلاکت و فاکتورهای انعقادی در بیرون بدن است. البته افراد بیماری که دچار بیماری‌های اختلالات انعقادی هستند، ممکن است از این نظر مشکل داشته باشند که در این افراد برای جلوگیری از مشکلات انعقادی و لخته شدن خون در بدن از دارو استفاده می‌شود. راه حل علمی آن استفاده از داروست و فصد و حجامت درمان علمی این اختلالات نیست.
فوق تخصص خون و آنکولوژی افزود: استفاده از روش فصد به جز دو گروهی که ذکر کردم یعنی بیماران دچار غلظت خون بالا یا پلی سایتمی و بیماران هموکروماتوز که آهن خون بالا دارند برای بقیه مردم درست نیست و نباید هیچ خدمتی را به طور عمومی برای مردم تجویز کرد. در مورد فصد حتما باید پروتکل‌های درمانی آن در مورد معاونت درمان وزارت بهداشت نوشته شده باشد و مورد وثوق اعضای هیئت علمی باشد.
همچنین متخصصان و صاحبنظران به آن اعتقاد داشته باشند و مبتنی بر شواهد علمی باشد. اگر کاری از نظر علمی ثابت نشده و مبتنی بر شواهد علمی نباشد و مطالعات علمی نشان نداده باشد که به نفع سلامت مردم است، نباید تحت پوشش بیمه قرار بگیرد.
رئیس دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی بقیه الله گفت: اگر قرار است کاری به شکل تحقیقاتی انجام شود که ببینند موثر هست یا نه، باید از بودجه‌های تحقیقاتی استفاده کنند و اگر اثبات شد که روشی موثر است آن خدمت می‌تواند تحت پوشش بیمه قرار بگیرد، در غیر این صورت نباید از منابع عمومی برای پوشش هزینه‌های آن استفاده شود.
فوق تخصص خون و آنکولوژی در مورد تاثیرات علمی حجامت و بادکش نیز گفت: من در علم جدید شواهد کافی برای اینکه حجامت یا بادکش بر بیماری خاصی موثر باشد سراغ ندارم. افرادی هستند که به حجامت اعتقاد دارند و برای حفظ الصحه به سراغ حجامت می‌روند، در امور حفظ الصحه در طب سنتی که جزو شواهد علمی بالینی نیست و مورد تایید مراکز علمی و مبتنی بر شواهد علمی نیست، حجامت استفاده می شود اما برای اینکه از نظر علمی اثبات شود باید وارد پروژه‌های تحقیقاتی شود و از بودجه‌های تحقیقاتی استفاده کنند. در مورد بادکش هم همین طور است. اگر معاونت درمان وزارت بهداشت بتواند با شواهد علمی نشان دهد که حجامت و بادکش تاثیر مثبتی روی سلامت مردم دارند، می‌تواند این خدمات را هم تحت پوشش بیمه قرار دهد.