به گزارش گروه سیاست خارجی ایرنا، تلاش تهران برای ادامه همکاری سازنده با آژانس بین المللی انرژی اتمی که در اجابت درخواست «رافائل گروسی»، مدیر کل این نهاد برای سفر به ایران بازتاب یافت، اگر چه می‌تواند در رفع ابهامات و چالش‌های برآمده در روند این همکاری دوجانبه کارگر بیفتد اما تفکیک وجوه سیاسی و فنی رویکرد آژانس در قبال ایران را حائز اهمیت ویژه ای می سازد. این مهم، یکی از ابعاد تفاهم سه وجهی تهران و آژانس در پی سفر «گروسی» به ایران بود که در سخنان محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی در جریان نشست خبری مشترک با مدیر کل در اصفهان نیز مورد توجه قرار گرفت.
تفاهمات مکتوب همواره برآیند سطوح بالای همکاری در سطح مناسبات بین المللی است که بازیگران آن، انتظارها و خواست‌های خود را نمایندگی می‌کنند؛ مطالباتی که همیشه هم یکسان نیستند و در هر دوره به فراخور شرایط، تغییر می کند. یکی از انتظارهای مسبوق به سابقه از سوی ایران که در جریان سفر اخیر مدیر کل آژانس به ایران نمودار و با تبدیل شدن به یکی از سه بخش تفاهم اصفهان از پرده نشینی بیرون آمد، برداشتن موانع سیاسی در مسیر همکاری ایران و آژانس بود. مطابق با تفاهم جدید که اسلامی در پایان دیدار خود با «گروسی» روایت کرد مناسبات دو طرف در سه بخش دنبال خواهد شد که تعیین تکلیف پرونده‌هایی بازگشایی شده از جمله حل و فصل اختلافات درباره دو مکان ادعایی ورامین (تورقوزآباد) و سایت «شیان»، بررسی انتظارات متقابل در چارچوب مقررات «ان پی تی» و برداشتن موانع سیاسی در مسیر همکاری را شامل می شود.
این تفاهم تلاشی برای احیای بیانیه مشترک اسفندماه سال ۱۴۰۱ بود که پس از سفر وقت مدیر کل به ایران منتشر شد و نشان می‌داد دامنه توافق، فراتر از یک چارچوب کلی بوده است. این در حالی بود که راهکار و روند حل چالش دوربین های نظارتی آژانس و مکان‌های ادعایی که بسیاری پیش بینی می‌کردند، در آن مقطع حل و فصل نخواهد شد، در این سند مشترک جای گرفته بود. اما اجرای تمام و کمال این تفاهمات که سه ماه بعد زیر سایه همکاری رو به جلوی ایران در حل مساله سایت «مریوان» پدیدار شد، متاثر از بازی سیاسی کشورهای غربی عضو آژانس و محافل اسرائیلی در دست انداز قرار گرفت و تهران را به تغییراتی در رویکرد خود وادار کرد.
اعتراض موهوم مدیرکل
به موازات اتفاقات سال گذشته در شورای حکام و علی رغم حسن نیت تهران برای همکاری با آژانس که در تصویب چند قطعنامه و بیانیه ضدایرانی بازتاب پیدا کرد، موضع‌گیری‌های مدیرکل در قبال فعالیت های هسته ای ایران لحن تندتری به خود می گرفت و نشان می‌داد که او فارغ از آنچه در زمین بازی غرب علیه ایران جریان دارد، می کوشد ایران را در این جدال نابرابر برای تحقق خواسته‌های زیاده‌طلبانه خود تحت فشار قرار دهد.
به این ترتیب، خواسته‌های متعددی از نصب بدون ممنوعیت دوربین‌های آژانس گرفته تا مخالفت با تصمیم بحق تهران برای عدم موافقت با حضور شمار محدودی از بازرسان آژانس به صورت مستمر در مواضع یک سال گذشته «گروسی» تکرار می‌شد. اما این در حالی بود که مبنای طرح بسیاری از این مطالبات، خارج از تعهدات پادمانی ایران و صرفا بر اساس توافق هسته‌ای بازنمایی می‌شد؛ امری که نشان می‌داد آژانس بدون توجه به آنچه درپی خروج یکجانبه ایالات متحده از برجام و ناکامی تروئیکای اروپایی برای جبران منافع از دست رفته ایران روی داده است، نقطه ثقل رویکرد خود را به طور یکجانبه بر پرتکرار و پافشاری بر تحقق خواسته‌های خود از ایران در چارچوب این توافق قرار داده است؛ رویکردی که این واقعیت را به نمایش می گذاشت که «گروسی» به رغم ادعای اعلام برائت از بازی های سیاسی غرب، کمترین حقی برای متوقف شدن برخی از تعهدات برجامی از سوی ایران قائل نبوده است. چه در غیر این صورت، توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی به عنوان یکی از تفاهمات جنبی ایران و ۱+۵ نمی توانست به محملی برای اعتراض مدیر کل به ایران تبدیل شود.
ضرورت دوری آژانس از بازی سیاسی
با چنین پیشینه‌ای می‌توان یکی از مهم‌ترین موضوعات در دستور کار مذاکرات چند روز پیش مدیر کل در ایران را تعیین نقطه عزیمت همکاری جدید ایران و آژانس دانست؛ جایی که رئیس سازمان انرژی اتمی حضور «گروسی» در ایران را در امتداد تعاملات جاری در چارچوب «ان پی تی» و موافقت‌نامه جامع پادمان خواند و این مفهوم را متبادر کرد که طرح و اجرای هر تفاهمی میان ایران و آژانس تنها به مقررات پادمانی این نهاد نظارتی منحصر خواهد ماند و دیگر جایی برای خواسته‌های فراپادمانی آژانس باقی نمی ماند.
بنابراین وقتی مقام‌های ایران و آژانس در پایان مذاکرات اصفهان همچنان بیانیه مشترک ۱۴۰۱ را معتبر خواندند و اجرای تفاهمات جدید را درچارچوب این سند ممکن دانستند، می شد این تفاهم را از دو منظر حائز اهمیت دانست؛ یک وجه، مقررات و استانداردهای پادمانی و نه برجامی را به عنوان ریل همکاری ایران و آژانس در آینده پیش رو مبنا قرار داده و وجه دیگر خواست ایران برای دورماندن آژانس از سیاسی کاری بازیگران پیدا و پنهان اثرگذار بر این نهاد را رسمیت بخشیده است.
از این رو زمانی می‌توان چشم‌انداز مذاکرات اخیر «گروسی» در ایران را روشن دید که این وعده او که اجازه نخواهد داد از آژانس به عنوان یک ابزار سیاسی استفاده شود، در لحن، موضع گیری‌ها و و گزارشات او قابل راستی‌آزمایی باشد. در گام نخست از نشست مطبوعاتی مدیر کل پس از بازگشت به وین به نظر می‌رسید او سعی دارد در این مسیر گام بردارد.