به گزارش ایرنا، منشاء این پدیده می‌تواند عوامل انسانی نظیر پمپاژ آب، شکست هیدرولیکی (استخراج نفت و گاز)، معدنکاری یا عوامل طبیعی مانند زلزله، فرسایش، فروچاله و غیره باشد.
نشست زمین باعث ایجاد شکاف‌های عمیق در سطح زمین، کج‌شدن لوله‌های چاه، خرابی ساختمان‌ها و لوله زایی چاه‌ها ( لوله زایی به پدیده‌ای گفته می‌شود که در آن به دلیل نشست زمین قسمتی از لوله چاه به خارج از سطح زمین رانده می‌شود) می‌شود.
فرونشست زمین در ایران از بحران‌های زیست‌محیطی مهم چندسال اخیر ایران است که مهم‌ترین علل آن در حال حاضر بحران آب است.
ایران جزو کشورهایی با بیشترین فرونشست زمین است، به حدی که میزان فرونشست زمین در ایران ۹۰ برابر از میانگین کشورهای توسعه یافته بیشتر است.
در حال حاضر ۳۰۰ دشت ایران دچار این بحران هستند؛ در برخی از دشت‌های ایران شرایط از فرونشست عبور کرده و زمین وارد مرحله بحرانی ایجاد فروچاله‌ها قرار گرفته است که از مناطق با شرایط بحرانی می‌توان به دشت کاشمر، دشت کبودرآهنگ همدان، دشت ورامین، دشت نظرآباد، دشت تهران، دشت مشهد و نیشابور، دشت‌های استان کرمان، اصفهان و قزوین اشاره کرد.
بحران فرونشست زمین از ابتدای دهه ۱۳۸۰ در کشور جدی شد و نخستین هشدارها نیز در همین دوره توسط صاحب‌نظران مطرح شد.
مدتی است که زنگ خطر فرونشست زمین در منطقه کرهرود اراک نیز به صدا درآمده اما به دلیل وجود قنوات زیاد در این منطقه در زمان‌های گذشته و مسدود شدن بسیاری از آنها به شیوه‌های غیراصولی، نیاز است برای جلوگیری از هرگونه حادثه، مسئولان امر وارد عمل شوند و تدابیر لازم اندیشیده شود.
طرح مطالعاتی گام نخست در مقابله با فرونشست منطقه کرهرود اراک
معاون امور عمرانی فرمانداری اراک گفت: برای مقابله با فرونشست‌های احتمالی دیگر در منطقه کرهرود اراک باید هرچه سریعتر کار مطالعاتی جامع صورت گیرد.
محمدکرم محمدی افزود: وقوع چندین مورد فرونشست زمین در ماه‌های اخیر در منطقه کرهرود اراک بیانگر وجود مشکل است و نباید به راحتی از کنار آن گذر کرد.
وی بیان کرد: تکلیف شده تا شهرداری منطقه ۳ اراک با جلب رضایت شهردار مرکز، مشاوری را برای انجام کار مطالعاتی و بازشناسی منطقه به کارگیرند و علل وقوع فرونشست‌ها بررسی شود.
معاون امور عمرانی فرمانداری اراک ادامه داد: فرونشست‌های زمین رخ داده در منطقه کرهرود اراک خوشبختانه تلفات جانی به همراه نداشته اما این امکان وجود دارد که در موارد احتمالی بعدی حوادث سنگین‌تری رخ دهد.
محمدی اظهار کرد: شهرداری‌ها باید مجوزهای جدید را بر اساس کار مطالعاتی اخذ کنند و انجام این مطالعه در شیوه دادن مجوزها نقش موثری دارد.
وی گفت: فرونشست‌های رخ داده در منطقه کرهرود اراک بحران نبوده اما بلافاصله هماهنگی لازم با دستگاه‌های خدمات رسان در بخش آب، برق و گاز برای بروز جلوگیری از هرنوع حادثه صورت گرفت و نیروی انتظامی نیز تامین امنیت این منازل را برای جلوگیری از سرقت عهده‌دار شد.
معاون امور عمرانی فرمانداری اراک اضافه کرد: همه تلاش‌ها برای کاهش آلام ساکنان این منازل صورت گرفته است.
خطر فرونشست زمین در منطقه کرهرود اراک جدی است
سرپرست آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری اراک گفت: خطر فرونشست زمین در منطقه کرهرود اراک جدی است و در چندماه اخیر چند مورد در این منطقه گزارش شده است.
محسن فضلی افزود: بافت منطقه کرهرود اراک کشاورزی و باغداری است و در گذشته دارای چندین رشته قنات قدیمی بوده که به مرور زمان مسیر آن عوض شده و تنها چاه‌ها و مسیر کوره‌ها باقی مانده است.
وی بیان کرد: طی سال‌های گذشته در این منطقه ساخت و سازهایی صورت گرفته که وضعیت قانونی یا غیرقانونی، با مجوز یا بدون مجوز بودن آن را باید مراجع ذیربط اعلام کنند.
سرپرست سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری اراک ادامه داد: با توجه به اینکه در این منطقه نم و رطوبت وجود دارد، لوله‌های فاضلاب می‌شکند، برخی اوقات خروجی آب نشت می‌دهد و نفوذ به کوره چاه‌ها و قنات‌ها می‌کند، یک‌سری فرونشست‌هایی را ایجاد می‌کند.
فضلی عنوان کرد: آخرین فرونشست رخ داده اخیر در منطقه کرهرود اراک حدود هشت متر بود که این ارتفاع خیلی زیاد است و به اندازه ارتفاع ۲ طبقه ساختمان است که در گذشته با خاک دستی پُر شده و به مرور فرونشست کرده و مشکلاتی را ایجاد کرده است.
وی گفت: متاسفانه چندین هکتار در این منطقه ساخت و ساز صورت گرفته که باید مقام‌سازی منطقه‌ای صورت گیرد که شاهد حوادث دیگر بویژه تلفات جانی نباشیم.
ایجاد مکانی در اراک برای اسکان بحران‌های احتمالی ضروری است
شهردار منطقه سه اراک نیز گفت: هیچ مکانی برای اسکان اضطراری در شرایط بحرانی و حوادثی نظیر فرونشست زمین در این شهرستان وجود ندارد.
محمد رضایی افرود: نیار است دستگاه‌های اجرایی با متولی‌گری ستاد مدیریت بحران استان مرکزی مکانی را در این خصوص ایجاد کنند.
وی بیان کرد: بنیاد مسکن در سنوات قبل از تاسیس شهرداری کرهرود تا سال ۸۸، مجوزهای بدون حساب و کتابی را در این منطقه برای ساخت و ساز صادر کرده که نه عرض معبر و نه حریم قنوات، رعایت نشده است.
شهردار منطقه سه اراک ادامه داد: چند رشته قنات مهم در گذشته از منطقه کروهرد عبور می‌کرده و با مجوزهای داده شده، بسیاری از آنها پُر شده و نظارتی نیز صورت نگرفته است.
رضایی با بیان اینکه، بسیاری از این قنات‌ها دچار آسیب و یا خشک شده‌اند، گفت: زمانی‌که قنات‌ها خشک می‌شود، بسیاری از کوره قنات‌ها که در عمق‌ها زیاد و حتی ۱۰ متر نیز قرار دارند، شروع به ریزش می‌کنند و یک فرونشست رخ می‌دهد.
وی اظهار کرد: شهردای منطقه سه در ستاد مدیریت بحران استان مرکزی، پیشنهاد انجام یک طرح مطالعاتی در این منطقه را داد و نیاز است این مطالعه تا زمانی که قدیمی‌ها و افراد مطلع زنده هستند صورت گیرد تا مسیر قنات‌ها شناسایی شود و در نوسازی‌های آینده مشکلاتی رخ ندهد.
شهردار منطقه سه اراک افزود: سه فرونشست زمین در چهارماه گذشته در منطقه کرهرود اراک رخ داده و خوشبختانه تاکنون تلفات جانی به همراه نداشته اما ممکن است در موراد احتمالی بعدی فجایع بزرگی رخ دهد.
احتمال فرونشست در مناطق مختلف شهر اراک وجود دارد
سرپرست اداره‌کل مدیریت بحران استان مرکزی گفت: اراک شهری است که در گذشته از شمار زیادی قنات برخوردار بوده و بسیاری از آنها با ساخت و سازهای صورت گرفته و در طول سال‌های گذشته پر شده که احتمال فرونشست در مناطق مختلفی به غیر از کرهرود نیز وجود دارد.
حجت الله کاظمی افزود: در بند ض ماده ۱۴ قانون مدیریت بحران آمده است که وزارت راه و شهرسازی (مرکز تحقیقات راه،مسکن و شهرسازی) موظف است مناطق با خطر فروریزش و فرونشست را با در نظر گرفتن اثرات قنوات، گودبرداری و حفاری‌های زیرسطحی و مواردی از این قبیل در حوزه‌های شهری و در مسیر سامانه‌های حمل و نقل جاده‌ای و ریلی در فرودگاه‌ها و بنادر تایید و تمهیدات مهندسی در خصوص مقابله با فروریزش‌های شهری و فرونشست زمین را با هدف تدوین ضوابط و آیین‌نامه‌های مرتبط فراهم کند.
وی با بیان اینکه، این وظیفه به وزارت راه و شهرسازی محول شده، گفت: فرونشست موضوع بحرانی برای مدیریت بحران محسوب نمی‌شود و یکی از مخاطرات است، اما موارد رخ داده در منطقه کرهرود اراک با جدیت پیگیری شده و همچنان هم ادامه دارد.
سرپرست اداره‌کل مدیریت بحران استان مرکزی ادامه داد: بیشتر فرونشست‌ها به دلیل مسدود کردن قنوات خشک شده رخ می‌دهد که در طول سال‌های گذشته پُر شده و زمانی‌که بارندگی زیاد صورت می‌گیرد، آب از زیرزمین جاری می‌شود و باید از یک جا بیرون بزند.
کاظمی اظهار کرد: سیل سال ۹۸ در منطقه کرهرود نیز به دلیل مسدود کردن مسیر رودخانه به وقوع پیوست و بارندگی‌های آن سال موجب خسارت زیاد به ساکنان منطقه شد.
وی گفت: بحث فرونشست زمین در منطقه کرهرود اراک از سوی دستگاه قضایی استان مرکزی نیز در حال پیگیری است.
آخرین نقشه قنوات فعال و غیرفعال استان مرکزی موجود و در اختیار جهاد کشاورزی است
معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان مرکزی هم گفت: یکی از وظایف مهم مدیریت بحران، پیش‌بینی و پیشگیری از بحران است.
محسن خیرمند افزود: باید بررسی شود که کجاها در استان مرکزی قنات داشتیم، کجاها قنات داریم، آیا حفظ شده‌اند یا نه و اگر نیاز به پُر شدن داشته‌اند، اصولی پُر شده یا نه و قنات‌ها در استان منحصر به سنجان و کرهرود نیست.
وی با بیان اینکه، در کل شهرهای استان مرکزی چندین رشته قنات وجود دارد، گفت: قنات‌ها غیرقابل پُر شدن هستند، زیرا یک مسیر است که یک ابتدا و انتهایی دارد و نمی‌شود وسط آن را پُر کرد.
معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان مرکزی ادامه داد: ممکن است قناتی امروز خشک باشد اما زمانی‌که در بالا دست تَرسالی رخ دهد، آب قنات راه می‌افتد و از مسیر دیگری بیرون می‌زند.
خیرمند اظهار کرد: پیرو درخواستی که فعالان حوزه قنات داشتند بازدیدی از منطقه سنجان صورت گرفت که متاسفانه در چند قنات فعال این منطقه نه شهرداری و نه نظام مهندسی روی مسیر کار مهندسی انجام نداده است.
وی گفت: در ۲ شهر استان مرکزی که جاده کشی از روی قنات صورت گرفته، ضوابط مربوط به قنات رعایت نشده که در این راستا جلسه‌ای برگزار شده است.
معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان مرکزی اضافه کرد: متولی اصلی قنات‌ها، جهاد کشاورزی و آب منطقه‌ای است و متولی دیگر به جهت تعارض قنات با خیابان‌ها و خانه‌های مردم، معاونت عمرانی استانداری، راه و شهرسازی و شهرداری‌ها است.
خیرمند عنوان کرد: آخرین نقشه قنوات فعال و غیرفعال استان مرکزی موجود است و در اختیار جهاد کشاورزی است و در جلسه‌ای که برگزار شد، جهاد کشاورزی مکلف شده این نقشه را در اختیار راه و شهرسازی قرار دهد.
وی عنوان کرد: راه و شهرسازی باید این نقشه را به شهرداری‌ها ابلاغ و آنها بر اساس پیمایشی که انجام می‌دهند، بررسی کنند که چه اتفاقی برای این قنات‌ها در حال رخ دادن است تا وضعیت قرار گرفتن آنها در زیر خانه‌ها، زیر خیابان، انسداد و استحکام مشخص شود.
معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان مرکزی افزود: در شرایط فعلی رشته قنات‌ها مشخص و ابلاغ شده و در مرحله بررسی شهرداری‌ها است که باید نتیجه تا کمتر از یک ماه آینده اعلام شود.
خیرمند، هدف از این اقدام را حفظ قنوات و جلوگیری از تخریب آنها به واسطه پُر شدن عنوان کرد و گفت: در راستای وضعیت قنات‌ها نیاز به پژوهش جدیدی نیست.
وی اظهار کرد: در راستای فرونشت‌های رخداده در منطقه کرهرود اراک هیچ مرجعی به طور رسمی اعلام نکرد که قنات است یا نه، اگر قنات نیست باید دلیل فرونشست مشخص شود و اگر قنات است نیز اخبار رسیده حاکی از پُر شدن آن با سیمان است که در این خصوص نیز کار بدتری صورت گرفته است.
معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان مرکزی ادامه داد: با وقوع سیلاب و بارندگی‌های شدید، سیمان‌ها خرابی مضاعف‌تری ایجاد می‌کنند و اقدامی که شهرداری انجام داده اصولی و با برنامه نبوده است.
خیرمند عنوان کرد: هنوز گزارشی که دلیل اصلی این اقدام چه بوده اعلام نشده و تنها گزارش مبنی بر حضور در ساعات اولیه مدیریت بحران و شهرداری در محل و تخلیه ساکنین و اسکان موقت آنها است.
وی گفت: خوشبختانه در فرونشت‌های رخ داده منطقه کرهرود اراک تلفات جانی همراه نداشته اما یک زنگ خطر است.