اواخر فروردین‌ماه بود که آخرین قسمت از برنامه «سرزمین شعر» از قاب شبکه چهار صداوسیما پخش شد. «سرزمین شعر»که شاعران حرفه‌ای در هشت گروه هشت‌نفره، برای دست یافتن به شاعر برگزیده، در آن با هم به رقابت می‌پرداختند. این برنامه که اولین برنامه جدی و تخصصی در حوزه شعر بود، توانست در اولین قدم خود مورد توجه شاعران، مردم و مخاطبان علاقه‌مند به ادبیات قرار گیرد و تجربه‌ای بدیع و تازه از برنامه‌سازی در حوزه شعر رقم بزند.
خبرگزاری «ایرنا» به مناسب اتمام فصل اول سرزمین شعر و اعلام تولید فصل دوم آن برای تابستان ۱۴۰۳، نشستی با حضور «علی زارعان» تهیه‌کننده، «علی‌محمد مودب» شاعر و دستیار وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در امور شعر، «ناصر فیض» شاعر و طنزپرداز، و «محمدمهدی سیار» شاعر و مجری این برنامه ترتیب داد تا درباره سرزمین شعر به بحث و گفت‌وگو بپردازیم.
«سرزمین شعر»، آشیانه شعر در تلویزیون
در ابتدای این جلسه «علی زارعان» با بیان اینکه ایده اولیه ساخت سرزمین شعر متعلق به شاعران خوب کشورمان آقایان علی‌محمد مودب و محمود حبیبی کسبی است، درباره روند تولید آن توضیح داد: «شاید حدود یک سال پیش بود که دغدغه ساخت برنامه‌ای برای شعر بین آقای علی‌محمد مودب و آقای محمود حبیبی کسبی شکل گرفته بود و دوستان به این اندیشیده بودند که باید کاری جدی برای شعر انجام شود».
زارعان برنامه‌سازی «درباره ادبیات» و «درباره شعر» را دو مقوله متفاوت از هم دانست و تفکیک نکردن بین آنها را یکی از دلایل عدم موفقیت تلویزیون در برنامه‌سازی برای شعر معرفی کرد: «خیلی وقت‌ها تلویزیون تولید برنامه برای ادبیات را با تولید برنامه برای شعر اشتباه می‌گرفت. برنامه‌سازان فکر می‌کردند اگر یک نفر بیاید تفسیر مثنوی بگوید یا خواننده‌ای شعر حافظ را آواز بخواند، یعنی ما به ادبیات معاصر کمک کرده‌ایم. البته کمک کرده‌ایم ولی این می‌شود برنامه‌ای درباره و به بهانه شعر، نه برنامه‌ای برای خود شعر. حقیقت امر این است که هرچه شعرا در سال‌های مختلف گفته بودند که ما به برنامه‌ای برای شعر نیاز داریم و شعر در تلویزیون آشیانه ندارد، به آن توجه نشده بود. این بار طرح کامل و پخته‌ای توسط شاعران آماده شده بود که شبکه چهار آن را پذیرفت و تولید برنامه شروع شد».
تهیه‌کننده «سرزمین شعر» این برنامه را نقطه آشتی رسانه و شعر و یکی از نقاط قوت آن را حضور شاعران در متن کار دانست: «حقیقت اینکه انرژی، علاقه و نشاطی که طراحان اصلی این برنامه داشتند، من را هم سر ذوق آورد و باعث شد من با علاقه دوچندان به این تیم اضافه شوم. واقعا دوست داشتم کاری انجام دهیم که یک کار پایه‌ای، اساسی و اصولی برای شعر انجام شود. با همین انگیزه بود که باعث شد کار یک سال را در عرض دو ماه انجام بدهیم. یکی از سختی‌های این کار این بود که باید به طرازی از کار رسانه‌ای می‌رسیدیم که هم شأن شعر حفظ شود و هم به یک نوع تلنت در حوزه شعر دست پیدا کنیم. سرزمین شعر یک برنامه استعدادیابی نیست، چون همه کسانی که در آن شرکت کردند استعدادهای کشف‌شده‌ای هستند که بعضی از آنها سی تا چهل سال سابقه شاعری دارند. به همین جهت، این یک مسابقه یا شبه‌مسابقه در قاب و قالب تلنت است، ولی تلنت نیست».
سرزمین شعر گام بزرگی در برنامه‌سازی درباره شعر بود
زارعان با بیان اینکه بخش بزرگی از ظرفیت شعر امروز کشور در سرزمین شعر حضور داشتند، ادامه داد: «تقریبا همه فحول ادبیات امروز کشور در جمع سرزمین شعر حاضر بودند و همین نقطه قوت این برنامه بود. درواقع حضور این عزیزان باعث شد که سرزمین شعر اعتبار پیدا کند و بسیاری از شاعران به آن اعتماد کنند».
توجه به خوشنویسی و استفاده از آثار خوشنویسان شاخص در طراحی دکور سرزمین شعر یکی از نکاتی بود که زارعان به آن اشاره کرد: «ما دکوری مبتنی بر آثار استاد میرزا غلامرضا اصفهانی که یکی از مهم‌ترین خوشنویسان معاصر است، آماده کردیم. با توجه به اینکه شعر و خوشنویسی همواره در کنار هم بوده‌اند، تصمیم گرفتیم دکور برنامه با خوشنویسی همراه باشد. ضمن اینکه شما در دکور سرزمین شعر خوشنویسی مبتنی بر کامپیوتر نمی‌بینید. حتی اسم اساتید را استاد محمدعلی جعفری نوشتند تا همه‌چیز زنده و زیبا باشد».
او گام اول سرزمین شعر را باشکوه دانست و درباره کم و کاستی‌های فصل اول این برنامه گفت: «با توجه به اینکه این برنامه در مدت زمان کمی طراحی و تولید شد، منطقا ایرادات و اشکال‌هایی هم در آن وجود دارد ولی نکته مهم این است که ما یک گام بزرگ برداشته‌ایم و می‌توانیم بگوییم از این پس شعر در تلویزیون آشیانه خودش را پیدا کرده است».
این تهیه‌کننده نقش مدیران تلویزیون به خصوص مدیر شبکه چهار در تولید و دیده شدن این برنامه را از یاد نمی‌برد و می‌گوید: «وقتی این طرح پیشنهاد شد، مدیران صداوسیما و بدنه شبکه چهار به خوبی پشت این برنامه ایستادند و کنداکتوری برای سرزمین شعر طراحی کردند که دیده شود. ما هرشب ساعت ده و نیم پخش داشتیم، نه و نیم صبح فردا تکرار برنامه بود، و ساعت هفت شب یعنی یک ساعت بعد از افطار هم گزیده برنامه در ۶۰ دقیقه پخش می‌شد. به یک معنا ارزش گزیده شب قبل، کم از اصل برنامه نداشت. بنابراین حمایت مدیر شبکه چهار آقای شاهمرادی از عوامل اصلی دیده شدن برنامه و استقبال از آن بود که باید از ایشان تشکر کنم».
«سرزمین شعر» حاصل همفکری و همدلی یک جمع شاعر بود
در ادامه این نشست «علی‌محمد مودب» از طراحان اصلی سرزمین شعر و یکی از داوران حاضر در آن، درباره نقش شاعران در طراحی این برنامه بیان کرد: «تلویزیون همیشه به نوعی از برنامه‌سازی درباره ادبیات عادت داشت و نتوانسته بود کار جدید و شاخصی در حوزه شعر انجام دهد. از طرفی به دلیل شأن و جایگاهی که شعر در کشور ما دارد، انجام کارهای تازه و بدیع در حوزه شعر کار سختی بود و نیاز به جسارت داشت. یعنی خیلی‌ها می‌ترسیدند به شعر نزدیک شوند و مورد نقد و داوری قرار گیرند. بنابراین بهترین اتفاق این بود که خود شاعران طرح برنامه‌ای در حوزه شعر را ارائه کنند. خداراشکر ایده این برنامه از یک جمع شاعر شروع شد. جمعی از شاعران در شورای شعر وزارت ارشاد دور هم جمع شدند و به همفکری درباره آن پرداختند. بعد از رسیدن به طرح اولیه، آقای زارعان توسط مدیران شبکه چهار به ما معرفی شد که اتفاق خوبی بود. آقای زارعان پیش از اینکه تهیه‌کننده تلویزیون باشند، شاعر بودند و ما نام ایشان را سال‌های قبل در فضای شعر دیده بودیم. بنابراین یک جمع شاعر و ادیب بود که توانست این ایده را مطرح کند و آن را بسازد. تلویزیون هم انصافا به خوبی از آن استقبال کرد. آقای شاهمرادی مدیر شبکه چهار خلاقیت و خطرپذیری این جمع را پذیرفت و از برنامه به خوبی حمایت کرد».
شعر هیچوقت جایگاه شایسته‌ای در دستگاه‌های فرهنگی نداشته است
مودب با بیان اینکه «ستون خیمه فرهنگ، تاریخ معنوی و هویت ما شعر است»، پرداختن به شعر را امری مهم و ضروری دانست و اضافه کرد: «به دلیل همین جایگاه رفیع شعر در ساخت فرهنگی ماست که حتی جریان‌های فرهنگی بیگانه هم دوست ندارند شعر در کشور ما میدان‌دار باشد. به هرحال شعر ما شعری توحیدی و اخلاق‌مدار است. یک بخشی از جریان‌های فرهنگی که منشأ بیگانه دارند نخواسته‌اند این الگو را ترویج کنند. متأسفانه در دستگاه‌های فرهنگی ما هم شعر آن جایگاه شایسته خودش را نداشته است. یعنی در خود وزارتخانه‌های علمی و فرهنگی ما که انسان تربیت می‌کنند، شعر که همه محتوای هویتی ایران را دارد، هیچوقت جایگاه شایسته خودش را نداشته است».
دستیار وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در امور شعر، ایده‌پردازی برای ترویج عمومی و رسانه‌ای شعر را یکی از اولین اقداماتی دانست که در وزارت ارشاد پیگیری کرده است: «بعد از اینکه با لطف آقای اسماعیلی به عنوان دستیار وزیر ارشاد انتخاب شدم، کارهای متنوعی را شروع کردیم که یکی از آنها ایده‌پردازی برنامه‌های رسانه‌ای برای شعر بود. رسانه‌ای شدن شعر و توجه به اینکه شعر را بیرون از حلقه‌های ادبی هم ببینیم و به آن فکر کنیم، برای من و دوستانی که به من مشاوره می‌دادند مهم بود. در حالی که یک جشنواره سینمایی در کشور ما هر سال رسانه را چند ماه درگیر خودش می‌کند، شعر تقریبا هیچ بروز و ظهور رسانه‌ای نداشت. با این دغدغه بود که ایده‌پردازی شروع شد و ما در نهایت به برنامه سرزمین شعر رسیدیم».
موفقیت این برنامه مرهون همه شاعرانی است که در آن مشارکت داشتند
این شاعر ادامه داد: «شخص آقای اسماعیلی وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی عنایت ویژه‌ای به این کار داشتند و اگر حمایت ایشان نبود، نمی‌توانستیم این برنامه را کلید بزنیم. ایشان در مراحل مختلف بسیار کمک کردند و حتی در پشت صحنه برنامه حاضر شدند و قبل از تولید به جمع سازنده دلگرمی دادند. با همین نگاه و با حمایت آقای وزیر بود که در تعامل با بدنه وزارتخانه، استاد ارجمند آقای علیرضا قزوه به عنوان دبیر جشنواره شعر فجر انتخاب شدند تا در پیش‌برد این طرح یاری‌رسان ما باشند. با توجه به اینکه آقای قزوه در صداوسیما مسئولیت و جایگاه خوبی داشتند، بهترین گزینه برای دبیری جشنواره شعر فجر بودند تا پل ارتباطی خوبی بین تلویزیون و وزارت ارشاد باشند. الحمدلله ایشان هم پای کار آمدند و در تولید سرزمین شعر نقش ویژه‌ای ایفا کردند. ضمن اینکه آقای وحید جلیلی معاون ریاست صداوسیما و آقای شاهمرادی مدیر شبکه چهار نیز همراهی خوبی با برنامه داشتند و در حمایت از سرزمین شعر چیزی کم نگذاشتند».
علی‌محمد مودب با اشاره به حضور شاعران و اساتید شاخص شعر کشور در سرزمین شعر، افزود: «در این برنامه یک گروه شاعر که همه دردمند شعر بودند دور هم جمع شدند و از صفر تا صد این برنامه با کمک شاعران روی آنتن رفت. من فکر می‌کنم اگر همراهی و محبت این شاعران نبود سرزمین شعر هیچوقت شکل نمی‌گرفت و اگر موفقیتی هست، مرهون لطف همه شاعران و اساتید است. امیدواریم با همین همراهی و همدلی بتوانیم فصل‌های بعدی سرزمین شعر را به شکل باشکوه‌تر و آبرومندانه‌تری بسازیم و کار درخوری برای شعر انجام دهیم».
سرزمین شعر، اولین حضور جدی شاعران در تلویزیون
«ناصر فیض» شاعر، طنزپرداز، عضو تیم طراحی سرزمین شعر و از داوران این برنامه نیز درباره ویژگی‌های سرزمین شعر گفت: «تردیدی نیست که کار اصلی رسانه در اکثر کشورهای دنیا، سرگرمی است. یعنی رسانه باید برای مخاطب سرگرمی ایجاد کند. ولی چیزی که نباید اشتباه شود، تفاوت بین سرگرمی صرف و وقتی است که از سرگرمی به عنوان چاشنی استفاده می‌کنیم تا کارهای دیگری بکنیم. چه اشکالی دارد که یک برنامه گرایش به سرگرمی داشته باشد، ولی به ادبیات هم بپردازد؟ از ویژگی‌های خوب سرزمین شعر این است که هم جنبه سرگرمی دارد و هم یک کار خوب در حوزه شعر است. چه چیزی زیباتر از این که شما در یک فرصت تلف‌شده، بنشینی و شعر خوب بشنوی و درباره شعر چهار تا نکته جدید یاد بگیری؟ یا اینکه چهار تا شاعر ببینی؟ در این برنامه ۶۴ شاعر جوان این کشور معرفی شدند که خودشان از بین صدها شاعر انتخاب شده بودند. اینها شاعرانی هستند که هرکدام جایگاهی دارند ولی هیچوقت در رسانه دیده نشده بودند. سرزمین شعر، شاعران را برای اولین‌بار به تلویزیون برد؛ یعنی آنگونه که شایسته آنهاست و آنگونه که باید باشد».
این شاعر سرزمین شعر را الگویی برای دیگر برنامه‌ها و شبکه‌ها معرفی کرد و ادامه داد: «قطعا شبکه‌های دیگر از این پس نسبت به شعر نگاه دیگری خواهند داشت. یعنی از این به بعد مخاطب انتظار دیگری از تلویزیون در رابطه با شعر خواهد داشت. اینطور نخواهد بود که یک شاعر را در کنار یک بازیگر و کشتی‌گیر و خواننده بیاورند و به او بگویند شعرت را بخوان و برو. شعر با سرزمین شعر برای مخاطبان جدی شده است و انتظار آنها را از برنامه‌سازی در رابطه با شعر را بالا برده است. این دستاورد بزرگی است و من فکر می‌کنم بعد از این برنامه مخاطب و رسانه با شعر آشتی کرده‌اند. ضمن اینکه این برنامه باعث شد کسانی که به هر دلیلی پیش از این تمایلی به حضور در تلویزیون نداشتند، راه‌شان به صداوسیما باز شود. یعنی شاعرانی به سرزمین شعر آمدند که به طور طبیعی اگر به برنامه دیگری برای شعرخوانی دعوت می‌شدند نمی‌رفتند. آنها در سرزمین شعر حضور پیدا کردند، چون می‌دیدند یک برنامه تخصصی و حرفه‌ای درباره شعر ساخته شده است که بسیاری از اهالی شعر در آن به عنوان طراح و داور و سرگروه و برنامه‌ساز حضور دارند. این اتفاق بسیار مبارک و خوبی است».
سطح کیفی شرکت‌کنندگان در سرزمین شعر واقعا بالا بود
ناصر فیض با بیان اینکه شاعران شاخصی در این برنامه حضور پیدا کردند، ضمن تقدیر از شهامت آنان برای قرار دادن خودشان در معرض قضاوت و داوری، درباره بازخوردهای سرزمین شعر گفت: «بعد از اینکه این برنامه پخش شد، خیلی‌ها با ما تماس می‌گیرند و دوست دارند بدانند چگونه می‌توانند در فصل‌های بعدی این برنامه حضور پیدا کنند. این نشان می‌دهد که نگاه خیلی از شاعران به رسانه عوض شده است و این اتفاق منحصر به فردی است. اینکه یک شاعر شناخته‌شده و شاخص از حضور در رسانه و قضاوت درباره شعرش نهراسد و از آن استقبال کند، نشان‌دهنده موفقیت سرزمین شعر است. ضمن اینکه باید توجه داشت سطح کیفی شرکت‌کنندگان این برنامه واقعا بالا بود. یعنی اینطور نبود که شاعران مبتدی در آن شرکت کنند. ما پیش از این برنامه قندپهلو را در حوزه شعر داشتیم که اگرچه در قسمت‌های ابتدایی خوب و قوی بود، اما کم کم تضعیف شد؛ تا جایی که کسانی در آن شرکت می‌کردند که حتی وزن را بلد نبودند و شعرشان اشکالات ابتدایی داشت. اما در سرزمین شعر شما وقتی اسامی شرکت‌کنندگان را نگاه می‌کردی، می‌دیدی که هرکدام از آنها برای خودشان جایگاهی دارند و مدعی هستند. چرا این اتفاق افتاد؟ چون باور کرده بودند که سرزمین شعر قرار است اتفاق مثبتی را رقم بزند».
داور مسابقه سرزمین شعر با بیان اینکه «این برنامه یک کار جهادی به معنای واقعی بود»، ادامه می‌دهد: «یعنی همه شاعران تصمیم گرفتند بدون توقع و انتظار پای کار بیایند و کمک کنند که برای شعر یک اتفاق بزرگ رقم بخورد. با اینکه زمان محدود بود و ما هیچ الگویی پیش از این نداشتیم، همه کمک کردند که سرزمین شعر شکل بگیرد و پیش برود. سرزمین شعر اثبات کرد که می‌توان برای شعر کارهای بزرگ کرد و قدم‌های بزرگ برداشت. همین خودش یک اتفاق مهم و دستاورد بود. ضمن اینکه سرزمین شعر سواد ادبی مردم را هم افزایش داد. آنها را پای یک برنامه تخصصی در حوزه شعر نشاند و به آنها نشان داد که شعر در کشور ما همواره ساری و جاری است. نشان داد که برای فهم و درک شعر باید پای آن نشست و به آن گوش داد. هم شاعران جدیدی به آنها معرفی کرد، هم ذائقه آنها را تغییر داد. قطعا سرزمین شعر در اهدافی که داشته موفق بوده و در ادامه موفق‌تر هم خواهد شد».
چرا «سرزمین شعر»؟
دکتر محمدمهدی سیار شاعر و ترانه‌سرای خوب کشورمان که در برنامه سرزمین شعر به عنوان مجری و سخنگوی هیأت داوران حضور داشت، درباره انتخاب نام «سرزمین شعر» می‌گوید: «در جمع ایده‌پرداز برنامه اسم‌های زیادی پیشنهاد شد، منتها ما باید اسمی را انتخاب می‌کردیم که هم تخصصی بودن برنامه را نشان بدهد، هم فراگیری و عمومیت شعر را. اسم سرزمین شعر این ویژگی را داشت. یک دوپهلویی معنایی هم داشت که من آن را می‌پسندم. یعنی اینجا، ایران، سرزمینی است که سرزمین شعر است، و هم یعنی اینکه ما وارد سرزمین شعر شده‌ایم. از این جهت فکر می‌کنم این نام بهترین نام برای این برنامه بود و در عمل هم نشان داد که خوش نشسته و با مخاطب ارتباط برقرار کرده است».
چرا جشنواره فیلم فجر از جشنواره شعر فجر موفق‌تر است؟!
محمدمهدی سیار «رسانه‌ای شدن» شعر کشور را یکی از نیازهای شعر در سال‌های اخیر دانست و درباره شکل‌گیری ایده سرزمین شعر ادامه داد: «ما از سال‌ها پیش دو دغدغه در ذهن داشتیم. یکی اینکه می‌دیدیم جشنواره شعر فجر که در دهه هشتاد پایه‌گذاری شده بود هرسال برگزار می‌شود اما هرگز موج‌سازی و جریان‌سازی و بازتاب رسانه‌ای ندارد. یعنی دقیقا برخلاف جشنواره فیلم فجر که چندهفته رسانه را با خودش درگیر و حتی اهالی ادبیات را با خودش همراه می‌کرد، جشنواره شعر فجر هیچ بروز و ظهوری نداشت. چرا این اتفاق می‌افتاد؟ چون جشنواره فیلم فجر مثل یک لیگ فوتبال رقم می‌خورد؛ یعنی همه اتفاقات آن در ده روز اتفاق می‌افتادند. اثر عرضه می‌شود، دیده می‌شود، نقد می‌شود و داوری می‌شود. در جشنواره شعر فجر چگونه بود؟ در جشنواره شعر فجر چون شعرها در طول سال و در خلوت شاعر سروده شده بود، در خلوت داوران داوری می‌شد و در یک سالن خلوت هم به برگزیده‌ها جایزه می‌دادند! یعنی هیچوقت از خلوت به جلوت راه پیدا نمی‌کرد. در حالی که بنای جشنواره فیلم فجر بر جلوت و دیده شدن و درگیر کردن مخاطب عمومی بود. درست است که شعر متعلق به عالم خلوت است و هنری است که از خلوت برمی‌آید، ولی اینگونه هم نیست که هیچ حضور و تصرفی در جلوت و جمع نداشته باشد. جشنواره شعر فجر نتوانسته بود این مدل را پیاده کند. شاعران در محفلی جمع می‌شدند، شعر می‌خواندند و می‌رفتند. مردم هم نمی‌فهمیدند چه چیزی قرار است داوری شود؟ چه اتفاقی قرار است بیفتد؟ شعرها به چه شکل داوری می‌شوند؟».
رسانه در برنامه‌سازی برای شعر به استیصال رسیده بود
این شاعر «سرزمین شعر» را ماحصل نیاز متقابل رسانه و شعر معرفی کرد و افزود: «از یک طرف نیاز شعر به حضور در رسانه و از طرفی نیاز رسانه به شعر باعث شد که ایده سرزمین شعر شکل بگیرد. ما بارها می‌دیدیم که مدیران شبکه‌ها، گروه‌های فرهنگ و ادب و برنامه‌سازان عاشق شعر هستند و خیلی‌هایشان شعر را دنبال می‌کنند. اما هیچوقت به ایده‌ای که شعر را به همان جدیت و دقت و جذابیت‌اش در رسانه مطرح کنند نمی‌رسیدند و آن را محال می‌دانستند. برنامه‌هایی برای شعر تدارک دیده می‌شد، شاعران به تلویزیون دعوت می‌شدند، اما همیشه این دعوت را با اکراه قبول می‌کردند. خود من سال‌ها است که به تلویزیون دعوت می‌شوم اما باید بگویم جز این برنامه هیچ برنامه‌ای نبود که با تمام وجود آن را قبول کنم و جلوی دوربین بروم. دلیلش هم این بود که رسانه نتوانسته بود به طرح و فرم و الگویی برای شعر برسد که دلخواه شاعران باشد. یعنی خود رسانه هم به یک استیصالی در برخورد با شعر، هنر اول این کشور، رسیده بود».
سیار برنامه‌هایی را که پیش از این درباره شعر ساخته شده و ناموفق بوده‌اند، آسیب‌شناسی می‌کند و درباره دلایل شکست آنها می‌گوید: «برنامه‌ها و ایده‌های تلویزیون درباره شعر همیشه با شکست مواجه می‌شدند، چون ایده‌هایی مطرح می‌شد که چندان برای شاعران جذاب نبود. مثلا بهترین ایده این بود که یک مسابقه استعدادیابی ساخته شود. من همیشه به این دوستان می‌گفتم مسابقه شعر به معنای استعدادیابی در گام اول شکست خواهد خورد. چرا؟ چون هیچوقت روی جذابیت شعر بما هو شعر، حساب باز نمی‌کردند. می‌گفتند ما باید شعر را جذاب کنیم. چطوری؟ اینطور که یک کلمه بدهیم، چند نفر با آن شعر بگویند. یا یک موضوع بدهیم و شاعران فی‌المجلس درباره آن شعر بنویسند. یا مثلا نحوه شعرخوانی‌شان قشنگ باشد. یا مثلا یک ملودی بدهیم و بگوییم روی آن ترانه بنویسند. یا مثلا بچه‌های کوچک را دعوت کنیم و آنها با هم رقابت کنند. یعنی همیشه دنبال بازی‌های شعری بودند تا خود شعر. یعنی همیشه دوست داشتند یک قسمت فان و شوخی و سرگرمی به شعر اضافه کنند تا قابلیت رسانه‌ای شدن داشته باشد. البته مشاعره، بازی با شعر و بداهه‌سرایی در سنت ادبی ما جای خودش را دارد، و اینها یک پیوندی بین شعر و فرهنگ عمومی ما برقرار کرده است، ولی این یک کار جدی در حوزه شعر نیست و نمی‌تواند شاعران جدی و حرفه‌ای را به رسانه بیاورد».
سرزمین شعر به مردم یک شوک ادبی داد
به اعتقاد محمدمهدی سیار، سرزمین شعر سنگ بنای جدیدی در برنامه‌سازی برای شعر است. او شعر و حتی داوری شعر را برای مردم جذاب می‌داند و معتقد است: «من فکر می‌کنم سرزمین شعر برای اولین‌بار طرحی نو به میدان آورد و نشان داد که شعر بما هو شعر جذاب است و نیازی نیست که ما آن را با چیزهای دیگر جذاب کنیم. ما در این سرزمین شعر فهمیدیم اینکه یک شاعر به تلویزیون بیاید و با جدیت شعرش را بخواند و منتظر نظر اساتید باشد، هم برای خود شاعر جذاب است، هم برای اهالی ادبیات جذاب است و هم برای عموم مردم. چون مردم هم دوست دارند بفهمند که در شعر امروز چه حال و هوایی جریان دارد. دوست دارند بدانند ما در سرزمین حافظ و سعدی و مولانا و... هنوز هم شاعر خوب داریم یا نه؟ بر این مبنا است که من فکر می‌کنم سرزمین شعر در میان مردم یک شوک ادبی ایجاد کرد».
صاحب مجموعه رباعی «یادآوری» ادامه داد: «در فصل اول سرزمین شعر ۶۴ شاعر شرکت کردند و بیش از ۱۵۰ شعر خوانده شد. حقیقت این است که اغلب این شاعران، به جز کسانی که به واسطه موسیقی و یا اجرای شعرشان در هیأت‌ها و... دیده شده بودند، هیچوقت تجربه وایرال شدن شعرشان را نداشتند و هیچوقت تا این حد به میان مردم راه پیدا نکرده بودند. اینکه یک شاعر منهای پیوندش با موسیقی یا گویندگی یا شعر هیأت شعرش شنیده شود و مردم با دقت به آن گوش کنند و پای آن بنشینند، پیش از سرزمین شعر سابقه نداشت و این اتفاق خیلی خوبی است. مردم نزدیک یک ماه پای شعرخوانی شاعران نشستند و به نقد و نظر داوران گوش کردند و دیدند که خود شاعران بر سر چه چیزی با هم بحث می‌کنند؟ خود این اتفاق به نظر من ذائقه ادبی مردم را چند پله بالا برد. چهره‌های تازه‌ای را به مردم معرفی کرد که اینها هیچوقت در زندگی معمولی خودشان امکان وایرال شدن نداشتند و شعرشان این امکان را نداشت که دست به دست بچرخد. بعضی شاعران بودند که بعد از این برنامه در شهر خودشان شناخته شدند و مورد تقدیر قرار گرفتند. بعضی شاعران هم که شعرشان عامه‌پسند نبود، در معرض چشم و گوش مردم قرار گرفتند و مردم را با ژانر دیگری از شعر هم آشنا کردند. اینها همه از برکات سرزمین شعر بود که باید به آن توجه داشت».
استقبال مردمی از سرزمین شعر تازه شروع شده است
در ادامه این نشست علی زارعان تهیه‌کننده سرزمین شعر از اقبال روزافزون مردم به این برنامه و اضافه شدن مخاطبان به صفحه‌های مجازی آن گفت و اضافه کرد: «جالب است با اینکه فینال برنامه سرزمین شعر چندروزی است که پخش شده و برنامه تمام شده، هنوز روزی هزار نفر به صفحه اینستاگرامی برنامه اضافه می‌شوند و پست‌های آن را به اشتراک می‌گذارند. انگار که تازه کار سرزمین شعر شروع شده است. ما هر روز پیام‌هایی دریافت می‌کنیم که نوشته‌اند این برنامه کجا پخش می‌شود؟ چرا من این برنامه را دیر کشف کردم؟! خوشبختانه هنوز استقبال از برنامه ادامه داد و این نشان می‌دهد که کار ما تازه شروع شده است».
علی‌محمد مودب با ابراز خوشحالی از استقبال مردم نسبت به برنامه سرزمین شعر، سیمای شاعر را جدی‌ترین سیمای انسانی ایرانی معرفی کرد و گفت: «با این وجود شعر و شاعر همیشه در برنامه‌های تلویزیونی ما تفننی و جلف و سبک بوده است. معمولا سیمای شاعر را در مجموعه‌های طنزی مثل سریال شب‌های برره نشان می‌دادند و شاعران را مجنون و نامرتب و... نشان می‌دادند. این در حالی است که سیمای شاعر در تاریخ ما کسی همچون فردوسی است که عمر خودش را گذاشت تا گنجینه‌ای مثل شاهنامه را از خود به یادگار بگذارد. ما باید باری دیگر چهره شاعر را در رسانه و تلویزیون بازسازی کنیم و سرزمین شعر قرار است قدمی در این مسیر باشد».
حضور علیرضا افتخاری؛ جذاب، حکمت‌آمیز و چالشی
یکی از نقاط قوت و جالب توجه در مسابقه سرزمین شعر، حضور خواننده برجسته و شاخص کشورمان استاد علیرضا افتخاری بود. محمدمهدی سیار درباره چرایی این حضور و اثرات آن در سرزمین شعر توضیح داد: «حضور آقای افتخاری یک حضور بسیار راهبردی، کمک‌کننده و ارتقاءدهنده بود. از این جهت که اولا سرزمین موسیقی و شعر یکی است. یک رکن مهم شعر، موسیقی است و یک رکن مهم موسیقی ایرانی هم شعر است. این دو هنر همیشه گام به گام پیش رفته‌اند و کنار هم بوده‌اند. از این جهت، انتخاب آقای افتخاری هم اتفاقی خوب و حکمت‌آمیز هم خیلی نمادین بود. چرا نمادین؟ به این دلیل که استاد علیرضا افتخاری همیشه در انتخاب شعرهای برجسته و محکم از ادبیات کهن، شاخص بوده است. اگر توجه کنید بخشی از بهترین شعرهای کهن ما با صدای آقای افتخاری در میان مردم فراگیر شده است. «مرده بدم زنده شدم» را افتخاری خوانده، «وقتی دل شیدایی می‌رفت به بستان‌ها» را افتخاری خوانده، «جهان پرفتنه خواهد شد از آن چشم و از آن ابرو» را افتخاری خوانده، «ای دل اگر عاشقی در پی دلدار باش» را هم افتخاری خوانده است. نماینده شعر کهن ما در موسیقی امروز، به نحوی که مردم آن شعرها را زمزمه بکنند، استاد افتخاری است. خیلی از خوانندگان ما شعر کهن خوانده‌اند ولی عمدتا با آوازهایی که در میان عموم و همه قشرهای مردم زمزمه نمی‌شد. کسی که شعر کهن ما را به شکل مردمی خوانده است، علیرضا افتخاری است. نکته بعد اینکه ایشان خودش را در شعر کهن محدود نکرده و آمده «نیلوفرانه» از قیصر امین‌پور را خوانده است. بعد از قیصر هم شعر شاعرانی چون علی معلم، ابتهاج، علیرضا قزوه، ناصر فیض و حتی خود من را خوانده است. جالب اینکه حتی از سهراب هم خوانده است. یعنی افتخاری کسی است که با شعر نوگرای ما هم همراه شده است. از این جهت است که من معتقدم ایشان نماینده خوبی برای سرزمین موسیقی در سرزمین شعر بودند و حضورشان واقعا ارزشمند و مغتنم بود».
سیار ادامه داد: «یکی از نکاتی که من باور نمی‌کردم این بود که ایشان به نحو اعجاب‌آوری با مدرن‌ترین شعرها حتی شعرهای سپید هم همراهی کرد، لذت برد و آنها را حتی در موسیقی آوازی هم پیاده کردند. یعنی این را به عنوان چالشی برای خودشان می‌دیدند که آیا می‌شود شعر سپید را هم اجرا کرد یا نه؟ این تلاش‌ها خیلی ستودنی بود و اجراهای بی‌نظیری هم در طول برنامه داشتند. من فکر می‌کنم بعدها خواهند گفت که این بداهه‌خوانی‌ها چه کار مهم و بزرگی بود. ما پیش از این سابقه نداشتیم که یک استاد بزرگ آواز به این شکل بنشیند و شعر روز، شعر معاصر و انتخاب‌هایی از شعر کهن را مناسب‌خوانی کند. مناسب‌خوانی که یک سنت ادبی قدیمی است و خواننده باید می‌دانست که فلان شعر را در چه گوشه و چه وزنی بخواند».
رکوردهایی که سرزمین شعر ثبت کرد
ارائه آماری از برنامه سرزمین شعر بخش بعدی صحب‌های تهیه‌کننده سرزمین شعر بود. زارعان با اشاره به استقبال خوب مردم از این برنامه گفت: «تا امروز بیش از دو هزار و دویست ایمیل از طرف مردم برای برنامه سرزمین شعر ارسال شده است. بعضی‌ها در یک ایمیل پنج شعر فرستاده‌اند. این فقط ایمیل‌ها است؛ پیامک‌ها و دایرکت‌ها و شعرهایی که در دیگر شبکه‌های مجازی برای ما ارسال کرده‌اند، جدا از این ایمیل‌ها است. این عدد یعنی اینکه قلاب سرزمین شعر به دل مردم گیر کرده است. آن هم فرایندی مثل ایمیل که امروزه خیلی‌ها با آن سر و کاری ندارند. همین استقبال نشان می‌دهد سرزمین شعر مورد پسند مردم و شاعران بوده و در قدم اول کار خودش را به خوبی انجام داده است».
زارعان همچنین به بعضی رکوردها در سرزمین شعر پرداخت و افزود: «شعر آقای موسی عصمتی که در قسمت آخر این برنامه جایزه نگاه مردمی را هم گرفت، فقط در صفحه اصلی برنامه سرزمین شعر تا الآن یک میلیون و چهارصد هزار بازدید خورده است. فکر کنم این ویدیو در کل با تجمیع بازدیدها در صفحات دیگر حدود ۱۵ میلیون بار دیده شده و این عدد، عدد کوچکی نیست».
سرزمین شعر وسیع‌تر خواهد شد/ حضور وزیر ارشاد در پشت صحنه برنامه
زارعان حضور محمدکاظم کاظمی شاعر برجسته افغانستانی به عنوان داور و نیز شرکت شاعرانی از افغانستان در این برنامه را نیز از نکات برجسته سرزمین شعر دانست و ادامه داد: «با این اتفاق ما نشان دادیم که سرزمین شعر گسترده است و تمام قلمرو زبان و ادبیات فارسی را شامل می‌شود. امیدواریم در فصل بعدی هم از افغانستان، هم از تاجیکستان و هندوستان و پاکستان شرکت‌کننده داشته باشیم و جغرافیای سرزمین شعر را آنطور که هست نشان بدهیم.
تهیه‌کننده سرزمین شعر با اشاره حضور وزیر ارشاد در پشت صحنه این برنامه، ساخته شدن سرزمین شعر را مرهون حمایت‌های وزیر ارشاد دانست و ادامه داد: «اینجا باید از چندنفر به طور ویژه تشکر کنم. اولا از آقای اسماعیلی وزیر ارشاد که از اولین حامیان این برنامه بودند، حتی در جلسات ایده‌پردازی آن حضور داشتند و در یکی از شب‌ها به پشت صحنه برنامه آمدند و به ما قوت قلب دادند. خیلی متعارف نبود که یک وزیر به پشت صحنه یک برنامه درباره شعر بیایند که این نشان‌دهنده علاقه و پیگیری ایشان نسبت به شعر بود. از طرفی باید از مدیران صداوسیما تشکر کرد که همه‌جوره از ما حمایت کردند. به خصوص از مدیر شبکه چهار که بهترین شرایط را برای ما فراهم کردند و بارها به پشت صحنه برنامه سر زدند، و همچنین از آقای وحید جلیلی که یکی از شب‌ها تا پاسی از شب کنار ما بودند. بدون این حمایت بالادستی تولید سرزمین شعر ممکن نبود و ما قدردان این همراهی هستیم».
فصل‌های بعدی سرزمین شعر در سال ۱۴۰۳ در راه است!
علی زارعان درباره فصل دوم سرزمین شعر و تغییراتی که خواهد داشت، بیان کرد: «یکی از اتفاقات، ارتقاء تصویری است. در استودیو سرزمین شعر ۱۶ دوربین برای تصویربرداری روشن بود و منطقا انتظار می‌رفت تصاویر بهتری از آنچه که دیدیم ببینیم. منتها باید توجه داشته باشیم که فصل اول سرزمین شعر در مدت زمان محدودی کار شد و ما نتوانستیم استانداردهای مطلوب خودمان را اعمال کنیم. تصور می‌کنم در فصل جدید هم ارتقاء تصویری داشته باشیم، هم دقت تولید را بالا ببریم. بعضی روزها خود من ۱۵ تا ۲۰ ساعت سر پا بودم و باید کار را مدیریت می‌کردم تا به پخش برسد. اینها روی کیفیت کار اثر گذاشت که امیدواریم در فصل دوم با فراغ بال بیشتری کارها را پیش ببریم».
او ضمن ابراز امیدواری به پخش فصل دوم این برنامه در اواخر خرداد یا اوائل تابستان ۱۴۰۳، ادامه داد: «من فکر می‌کنم برای اینکه سرزمین شعر جای خودش را باز کند و به یک برند تبدیل شود، باید در سال اول حداقل دو یا سه فصل را روی آنتن ببرد. چون جزئیات برنامه هنوز در شوراهای بالادستی تصویب نشده نمی‌توانم با اطمینان بگویم چند فصل در سال جدید خواهیم داشت، ولی فکر می‌کنم سال ۱۴۰۳ سال شعر معاصر در رسانه ملی باشد».
نقدها، نشان‌دهنده موفقیت و دیده شدن برنامه است
ناصر فیض ضمن امیدواری به موفقیت سرزمین شعر در فصل دوم درباره بعضی نقدها که درباره این برنامه مطرح شده است، توضیح داد: «من فکر می‌کنم نقدها به یک برنامه، نشان‌دهنده دیده شدن و موفقیت آن برنامه است. اگر برنامه اهمیت نداشته باشد، کسی واکنش نشان نمی‌دهد. برنامه‌ای که معترض نداشته باشد یعنی برنامه‌ای بی‌رنگ و رو، بی خاصیت و بی فایده است. ما خوشحالیم که برنامه دیده شده و مورد نقد هم قرار گرفته است. ضمن اینکه به تعداد کسانی که با برنامه مخالفت می‌کنند، تبلیغ شده‌ایم».
فیض با بیان اینکه «نمی‌توان همه را راضی کرد و هر برنامه و حرکتی با نقدهای مختلفی مواجه خواهد بود»، ادامه داد: «البته بعضی از این انتقادها هم به جاست. مثلا می‌بینی از طرف کسی است که سابقه دارد و کاری در حوزه شعر کرده است. ما این نقدها را می‌شنویم و سعی می‌کنیم رفع کنیم. ولی نباید از یاد ببریم که این برنامه در مقایسه با بسیاری از برنامه‌های تلویزیون بودجه بسیار کمی داشته است. یعنی خیلی از نقدها به خاطر بودجه و یا محدودیت‌های زمانی است که امیدواریم در سری بعد رفع شوند. ولی به صورت کلی من فکر می‌کنم سرزمین شعر موفق بوده و اگر ادامه پیدا کند، قطعا سلیقه مخاطب و رسانه را درباره شعر تغییر خواهد داد».
سرزمین شعر، مولود تازه مولدشده‌ای که نیاز به مراقبت دارد
علی زارعان در بخش پایانی این نشست، سرزمین شعر را مولود تازه متولدشده‌ای دانست که نیاز به مراقبت دارد. او سرزمین شعر را نه تنها یک برنامه تلویزیونی بلکه یک حرکت مستمر معرفی کرد و ادامه داد: «من معتقدم که سرزمین شعر دیگر یک برنامه نیست، یک حرکت است. حرکتی در حوزه تولید محتوا در برای شعر است. حرکتی است برای ترویج شعر، گسترش شعر و همه کارهایی که حول محور شعر می‌توان انجام داد. هسته اصلی سرزمین شعر همین رقابت تخصصی است، اما قطعا این قابلیت را دارد که خودش را تکثیر کند. یعنی سرزمین شعر باید زاد و ولد کند و اشکال مختلف پیدا کند که من اسم آن را تولید و تکمیل ارزش افزوده می‌گذارم. وقتی ما از یک شاعر ۱۴ ساله و ۱۵ ساله ایمیل دریافت می‌کنیم که با شوق و ذوق شعرش را برای ما ارسال کرده است، موظف هستیم که برای او هم برنامه‌ریزی کنیم. سرزمین شعر فضایی را به وجود آورده است که انگار نوجوان‌های به ما رو آورده‌اند و می‌گویند سهم ما را بدهید. سهم ما از شعر کجاست؟ ما حالا مخاطب نوجوانی را داریم که میراث‌شان را از ما طلب کرده‌اند. این خیلی مهم است. امیدوارم بتوانیم در ادامه سرزمین شعر را بهتر و موفق‌تر و کامل‌تر از قبل به مردم ارائه کنیم».