به گزارش خبرنگار موسیقی ایرنا، تالیف و انتشار کتاب‌های حوزه موسیقی سال‌های اخیر نسبت به گذشته رشد یافته و جایگاه خاصی پیدا کرده است و برخی از ناشران در تلاش هستند که کتاب‌ها و آثاری را با رجوع به آثار هنرمندان و اساتید فقید این حوزه تدوین، تالیف و منتشر کنند تا نسل جوان بیشتر با پیشینه هنر موسیقی در ایران و آثار اساتید این حوزه آشنا شوند.
شهاب مِنا نویسنده، پژوهشگر، کارشناس موسیقی و کارشناس ارشد پژوهش هنر، یکی از ناشران کتاب‌های موسیقایی است که طی یک دهه آثار متعددی را در حوزه موسیقی و آموزش در این حوزه منتشر کرده است، به بهانه برگزاری سی و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با این ناشر گفت و گو کرده‌ایم و وی درباره چگونگی تأسیس انتشارات خُنیاگر، وضعیت نشر، دغدغه‌ها و نیازهای مخاطبان در این حوزه نکاتی را بیان کرده است.
چگونگی تاسیس انتشارات
مِنا در گفت و گو با خبرنگار ایرنا درباره تاریخچه و پیشینه شکل‌گیری و تأسیس انتشارات خُنیاگر اظهارداشت: سابقه فعالیت بنده در زمینه تألیف کتب موسیقی به بیست سال پیش بازمی‌گردد و در این مدت به عنوان نویسنده، آوانگار، مترجم، گردآورنده، بازنویس و ویراستار ۲۶ عنوان کتاب فعالیت کرده‌ام.
وی گفت: طی این سال‌ها، به دلیل مشکلاتی همچون دیرکرد، تصرف در اثر از سوی برخی از ناشران و از سوی دیگر، تعدد آثارم تصمیم گرفتم که مجوز نشر دریافت کنم تا باقی آثارم را از طریق نشر خود منتشر کنم. سال ۱۳۸۸ تقاضای مجوز نشر دادم و پس از حدود پنج سال در سال ۱۳۹۳ مجوز نشر دریافت کردم و تاکنون طی ۱۰ سال فعالیت مستمر، ۶۲ عنوان کتاب منتشر کرده‌ام که ۱۴ عنوان از آنها آثار خودم است و باقی مربوط به آثار موسیقیدانان دیگر است.
این ناشر افزود: علاقه‌مندی من به موسیقی‌شناسی ایرانی موجب شد تعداد قابل ملاحظه‌ای اثر دست‌اول در زمینه موسیقی دستگاهی و موسیقیدانان آن منتشر کنم که از نظر اقتصادی فروش چندانی ندارند اما باقیات صالحات محسوب می‌شوند.
علاقه‌مندی به دوره مقدماتی آموزش موسیقی
مِنا درباره وضعیت نشر در حوزه موسیقی اظهارداشت: یک سری از کتاب‌های موسیقی، نت‌های آموزشی و یک سری هم کتاب‌های نظری هستند. از نظر کمی، علاقه‌مندی بیشتر مخاطبان به کتاب‌های نت‌های آموزشی است اما با توجه به اینکه سطح آموزش موسیقی چندان بالا نیست، در میان کتاب‌های نت موسیقی، آثار مربوط به دوره مقدماتی آموزش موسیقی پرمخاطب هستند و هر چه سطحشان بالاتر می‌رود کمتر مورد استقبال قرار می‌گیرند.
وی بیان کرد: در میان روش‌ها و شیوه‌های آموزشی، اغلب، کتاب‌های حاوی شیوه‌های جدید، علی‌رغم محتوا و روش بهتر، کمتر مورد استقبال قرار می‌گیرند و در ایران ترویج شیوه‌های جدید آموزشی، کار دشواری است که نیازمند مؤلفه‌هایی همچون سن (معمولاً شیوه‌هایی که مدرسان جوان می‌نویسند به جزوه شخصی‌شان بدل می‌شود)، شناخته شده بودن به عنوان مدرس در جامعه موسیقی، داشتن ارتباطات کاری صاحب اثر با دیگر مدرسان برای تدریس و گسترش شیوه آموزشی مؤلف است.
این پژهشگر موسیقی افزود: کار کردن براساس شیوه جدید برای هنرآموز نیز نیازمند آموختن است و اغلب خود را درگیر این موضوع نمی‌کنند. براین اساس، اغلب شیوه‌هایی که چند دهه تدریس می‌شوند مورد توجه قرار می‌گیرند. در حوزه آموزش سازهای غربی، همچون پیانو و ویولن، برخی از این کتب آموزشی در دیگر کشورها منسوخ شده‌اند، با این حال، بسیاری از ناشران همین کتاب‌ها را به عنوان آثار معتبر و نیاز بازار، بازنشر می‌کنند؛ به یاد دارم یکی از ناشران قدیمی موسیقی سال‌ها پیش به بنده می‌گفت که هر که ناشر می‌شود، اول یک کتاب بِیِر (متد آموزش مقدماتی پیانو) چاپ می‌کند که از قافله عقب نماند.
مِنا با اشاره به کتاب‌های نظری در حوزه موسیقی گفت: در این حوزه، کتاب‌های موسیقی‌شناسانه خوبی طی چند سال اخیر منتشر شده‌اند اما با توجه به تخصصی بودنشان و پایین بودن سطح دانش عمومی، این قبیل کتاب‌ها، اغلب مخاطبان معدودی، مثل دانشجویان موسیقی دارند و با توجه به شرایط اقتصادی و تورم، انتشار چنین کتاب‌هایی، چندان توجیه اقتصادی ندارد.
این ناشر اظهارداشت: براساس تجربه، وضعیت فروش کتاب‌های موسیقی‌شناسانه به تدریج نامناسب‌تر می‌شود و بسیاری از این کتاب‌ها ممکن است برای ۲۰۰ تا ۳۰۰ مخاطب تخصصی فروش داشته باشند اما روند فروششان در چاپ بعدی بسیار کند می‌شود، گویی در ایران ۸۵ میلیونی مخاطب بسیاری آثار پژوهشی ۲۰۰، ۳۰۰ نفر بیشتر نیستند که یک بار کتابی را خریداری می‌کنند و فروش آن تداوم پیدا نمی‌کند. در میان کتاب‌های نظری نیز آثاری که رویکرد آموزشی دارند و مؤلف یا مترجم آنها امکان تدریس آنها را در کلاس‌های موسیقی آزاد یا دانشگاهی دارد، بیشتر استقبال می‌شوند.
هزینه بالای آماده‌سازی فنی کتاب‌های موسیقی
مِنا درباره مشکلاتی حوزه نشر موسیقی بیان کرد: یکی از مشکلات ناشران کتاب در ایران درصد بالای تخفیفی است که پخش‌کنندگان از ناشر طلب می‌کنند و تسویه‌های بلندمدتی که با توجه به تورم فعلی، تولید کتاب را فعالیتی ضررده کرده است. در این شرایط، ناشران که به انتشار آثار مداومت می‌کنند، یا سود خود را از طریق فروش چند کتاب پرفروش که پیش‌تر چاپ کرده‌اند تأمین می‌کنند یا کتاب جدید را با سرمایه‌گذاری یا مشارکت مالی مؤلف چاپ می‌کنند.
وی، هزینه بالای آماده‌سازی فنی را از دیگر مشکلات انتشار کتاب‌های موسیقی عنوان کرد و گفت: نت‌نویسی کامپیوتری امری تخصصی و پرهزینه است. هیچ‌گاه هزینه آماده‌سازی فنی یک کتاب نت با یک رمان یا کتاب متنی حوزه علوم انسانی قابل مقایسه نیست. کتاب‌های نت موسیقی اغلب نیازمند فایل‌های صوتی هم هستند یا این گونه تعریف شده که اگر کتاب آموزشی موسیقی فایل‌های صوتی اجرایی از مطالب کتاب نداشته باشد گویی ناقص ارائه شده است.
این ناشر افزود: ضبط محتوای کتاب‌ها نیز امری هزینه‌بر است و قانوناً برای آن نیز باید مجوزی جداگانه توسط مؤسسه‌ای فرهنگی هنری (و نه ناشر کتاب) دریافت کرد. هزینه تولید نسخه صوتی کتاب نت را هم ناشران اغلب روی محصول اعمال نمی‌کنند چون قیمت محصول (کتاب همراه با نمونه‌های صوتی) را افزایش می‌دهد و خریدار عرفاً پذیرای این موضوع نیست. براین اساس هزینه تولید نسخه صوتی اکثرا برعهده سرمایه‌گذار کتاب (مؤلف یا ناشر) است.
مِنا اظهارداشت: اکنون سال‌هاست حمایتی نسبت به خرید کتاب‌های نت توسط اداره کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی صورت نمی‌گیرد، این در شرایطی است که ترویج موسیقی به عنوان سیاستی کلی مشکل دارد، حمایتی از ناشران موسیقی و محصولاتشان از سوی نهادهای دولتی انجام نمی‌شود و چند سالی است اخذ مالیات نیز به دشواری این شرایط افزوده شده است. بنابراین، راهکاری برای برون‌رفت از این مشکلات نمی‌بینم و وضع این حوزه با این منوال رو به بدترشدن پیش می‌رود.
نیاز به شیوه‌های مقدماتی آموزش سازها
این پژوهشگر موسیقی با اشاره به نیازهای حوزه نشر موسیقی و مخاطبان این حوزه گفت: مخاطبان عام بیشتر به دنبال شیوه‌های مقدماتی آموزش سازها هستند؛ اکنون سازهای غربی و نیز سازهای نوظهوری مثل هَندپَن (با نام تجاری هَنگ‌درام)، کاخُن، کالیمبا و... بیشتر مورد اقبال مخاطبان عام هستند و گویی هنگ‌درام سازی ملی شده و همه در پی تدریس یا نواختن این ساز هستند. به طور کلی، اقبال به فراگیری سازهای غربی بیشتر از سازهای ملی است و متأسفانه هنرجویان سازهای ملی کم و کمتر می‌شوند.
وی افزود: در حوزه کتاب‌های نظری، با توجه به اینکه اکنون نسبت به بیست سال گذشته، گرایش‌های متنوع‌تری در دوره‌های کارشناسی و کارشناسی ارشد رشته موسیقی در دانشگاه‌ها باب شده (آهنگسازی، موسیقی‌شناسی، نوازندگی ساز جهانی...) کتاب‌های جدیدتری برای غنابخشی به ادبیات مکتوب هر یک از این گرایش‌ها نیاز است اما با توجه به تعداد نه چندان زیاد دانشجویان موسیقی این آثار نسبت به کتاب‌های آموزشی نت، فروش کمتری دارند.
مِنا بیان کرد: بعضی از کتاب‌های به اصطلاح تألیفی، به خصوص در بیست سال اخیر، کتاب‌سازی هستند و مثل کارت ویزیت برای خودنمایی اشخاص و کسب اعتباری کاری یا علمی کاذب می‌مانند؛ با سرهم‌بندی از این کتاب و آن کتاب تولید شده‌اند و حاوی مطالب یا روش جدیدی نیستند. نگارش و سامان‌دادن کتاب تألیفی نیازمند سال‌ها آموزش و پژوهش است و کاری نیست که مؤلف در صورت داشتن صلاحیت علمی نیز بتواند هر ساله تکرارش کند.
این ناشر اظهارداشت: با توجه به گرایش‌های رشته موسیقی در دانشگاه در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد، ترجمه کتاب‌های حوزه موسیقی متنوع‌تر شده و طی سال‌های اخیر کتاب‌های مفیدی به عنوان مرجع آموزشی مورد نیاز ارائه شده است.
سی‌وپنجمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با شعار «بخوانیم و بسازیم» از ۱۹ اردیبهشت ماه در محل مصلای امام خمینی(ره) به شکل حضوری و در سامانه ketab.ir به صورت مجازی آغاز شده و امروز- شنبه- ۲۹ اردیبهشت ماه- به کار خود پایان می‌دهد.