اول خرداد در تقویم رسمی به عنوان روز بزرگداشت ملاصدرا نام گرفته است. صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی مشهور به ملاصدرا، فیلسوف، عارف و بنیانگذار مکتب فلسفی حکمت متعالیه به عنوان سومین مکتب مهم فلسفی در جهان اسلام است. ملاصدرا در سال ۹۷۹ هجری قمری در شیراز به دنیا آمد؛ مدتی در اصفهان زندگی کرد و ۱۵ سال را در قم گذراند و در سال ۱۰۵۰ هجری قمری درگذشت.
وی به صدرالحکما و صدرالمتالهین نیز معروف است که نظام فلسفی خود را در مهمترین کتاب خود به نام الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة معروف به اسفار تبیین کرده است. پس از او سنت عقلانی شیعه تحت تأثیر آموزه‌های وی قرار گرفت و فیلسوفان متعددی از جمله ملاهادی سبزواری، آقا علی مدرس زنوزی و علامه سیدمحمدحسین طباطبایی به شرح اندیشه‌های او پرداختند. اساس مکتب فکری او بر مبنای اصالت وجود است و نظریه‌ای درباره چگونگی معاد جسمانی دارد.
صدرالدین شیرازی شاگرد میرداماد و شیخ بهایی است و فیض کاشانی و عبدالرزاق لاهیجی را از معروف‌ترین شاگردان او دانسته‌اند. او در شیراز، اصفهان و قم زندگی می‌کرد و در کنار آثار متعدد فلسفی، کتاب‌هایی نیز در زمینه تفسیر قرآن و شرح اصول کافی نگاشت.
زندگی صدرالمتالهین را می توان به سه مرحله تقسیم کرد؛ یکی دوره شاگردی است که در این دوره به بحث و بررسی نظریه‌های متکلمان و فلسفه می‌پردازد. مرحله دوم، دوره گوشه نشینی و دوری از مردم و روی آوردن به عبادت در بعضی از کوه‌های دور دست واقع در کهک از روستاهای قم است که این انزوا ۱۵ سال به طول انجامید. مرحله سوم را باید دوره نگارش کتاب‌ها دانست و خود می‌گوید «اکنون زمان نوشتن کتاب است و این خواست خداوند است که به این زمان موکول گردیده است.»
آیت الله علی‌اکبر رشاد به مناسبت سالروز بزرگداشت ملاصدرا در گفت و گو با خبرنگار معارف ایرنا اظهار داشت: صدرالمتالهین جزو نوابغ تاریخ بشر است و او را فقط می‌توان با بزرگانی مثل ابن سینا مقایسه کرد؛ با این تفاوت که ابن سینا در دامنه شکل گیری حکمت در جهان اسلام و ایران به عنوان نابغه ای شناخته می شود که دستاورهای حِکمی بشری به ایران و جهان اسلام را تکامل بخشید.
وی افزود: البته ممکن است کسی بگوید ابن سینا موسس نبود ولی ملاصدار نابغه و موسس بود و ادامه دهنده یکی از مکاتب حکمی و فلسفی شناخته شده پیش از خود نیست ولو این که وامدار مکاتب فلسفی است.
رشاد اضافه کرد: حکمت ملاصدرا یک حکمت مُزدوج و آمیخته ای از حکمت های مختلف در اساس است. چون ملاصدرا، هم از مشاء بهره دارد، هم از اشراق و سایر جریان های حکمی و هم از تعالیم بلند و عمیق و خردمندانه الهی و اسلامی. هنر او در این است که توانسته مجموعه گرایش ها و افکار و آرا و آموزه های عمیق حکمی را تبدیل به یک دستگاه فلسفی جدید کند.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: شیخ اشراق مکتبی را در ادامه حکمت اشراقی جهانی پی ریزی کرد و به ویژه تحت تاثیر حکمت کهن ایرانی قرار گرفت. ما ابن سینا و فارابی را در استمرار حکمت مشائی می شناسیم که کارهای بزرگی کرد ولی ویژگی کار ملاصدرا این بود که از سرمایه و میراث معرفتی حکمای بشر و حکمای اسلامی پیش از خود استفاده کرد.
وی افزود: شاید افزوده های ملاصدرا بر آنچه از دیگران برگرفته بود، بیشتر باشد و تعالیم وام گرفته انباشته تری داشته باشد ولی مجموعه را به دستگاهی استوار تبدیل کرد که ۴۰۰ سال است نوابغ بعد از خود را متحیر خود کرده و گویی نوابغ بعد از او حیرت زده به قله نگاه می کنند.
رشاد ادامه داد: در عصر ما با ظهور مکتب نوصدرایی بر مبنای حکمت صدرایی مکتب جدیدی با پرچمداری علامه طباطبایی، امام خمینی (ره) و شاگردان این دو بزرگوار مثل شهید مرتضی مطهری، علامه عبدالله جوادی آملی، علامه محمدتقی مصباح یزدی، مرحوم محمد محمدی گیلانی و فیلسوفانی بوجود آمد که در مکتب صدرایی تحصیل کردند و در تهران درس خواندند.
وی اضافه کرد: این فیلسوفان در کنار علامه طباطبایی یک جریان و گفتمان جدیدی را از یک خوانش جدید و روزآمدی را از حکمت صدرایی به جا گذاشتند که پس از انقلاب این موج حکمت نوصدرایی بسیار گسترده شد و با پرسش ها و احیانا پاسخ های وام گرفته از فلسفه های گوناگون در جهان به ویژه فلسفه های معاصر امروز به ده ها فلسفه تبدیل شد.
ایجاد تحول با ۷۰ فلسفه مضاف در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
این استاد حوزه افزود: در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی درباره حدود ۷۰ فلسفه مضاف کار می کنیم و درباره هر کدام مقالاتی منتشر شده و گاهی ده ها جلد کتاب چاپ شده و همکاران و محققان این نهاد علمی، انقلابی را پی می گذارند و در آینده مشخص خواهد شد، آنچه را که محققان و پژوهشگران این پژوهشگاه در فلسفه های مضاف پایه ریزی کرده و توسعه دادند، چه نقشی را در تحول فلسفه ایفا می کنند و آیندگان برآورد خواهند کرد که چه اتفاق بزرگی در زمینه گسترش و امتداد حکمت در این پژوهشگاه به همه میدان ها و عرصه های نرم افزاری حیات انسان رخ داده و چه حرکت ارزشمندی را صورت داده اند.