به گزارش خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، رضا مراد صحرایی روز یکشنبه در نخستین کنگره بین‌المللی علم و قرآن افزود: جستجوی موارد اعجاز علمی قرآن گاهی آن چنان صورت افراطی پیدا کرده که به تحمیل فرضیه‌ها یا نظریه‌های تجربی تغییر پذیر مشروط و احتمالی بر الفاظ قرآن بدون اتکا بر قواعد صحیح و معقول تفسیری منجر شده است.
وی تاکید کرد: قرآن معجزه جاودانی آخرین پیامبر خدا (ص) است و معجزه بودن آن نه فقط به معنای اعجاز زبانی (یعنی اینکه کسی نمی‌تواند همانند الفاظ آن را در فصاحت و بلاغت بیاورد) بلکه به دلیل اعجاز معنایی و مضمونی نیز هست.
وزیر آموزش و پرورش یادآور شد: منظور از اعجاز معنایی آن است که این کتاب مشتمل بر حقایق بلندی است که کشف همه آنها بدون ارشاد و هدایت الهی برای بشر عادی امکان پذیر نبوده و نیست؛ البته هر کسی نمی‌تواند به آسانی همه این حقایق را از این کتاب رمز آمیز دریابد، در روایتی از رسول خدا (ص) نقل شده که قرآن ظاهری دارد و باطنی و باطن آن نیز باطنی دارد که تا هفت بطن ادامه خواهد داشت.
صحرایی تصریح کرد: امام صادق (علیه السلام) نیز فرموده است کتاب خدا، شامل عبارت‌ها و اشاره‌ها و لطائف و حقایق است، عبارت‌ها برای عموم مردم، اشاره‌ها برای خواص لطائف برای اولیای خدا و حقایق برای انبیای الهی است. آری این گونه است که هر کس به قدر ظرفیت و طهارت و دانشش از سفره معارف قرآن بهره‌مند می‌شود.
وزیر آموزش و پرورش قرآن کریم را کتابی جاودان توصیف کرد و ادامه داد: یکی از مهم ترین معانی جاودانی بودن قرآن آن است که مخاطبان این کتاب فقط به افراد عصر نزول محدود نیستند و همه مردم در همه زمان‌ها و مکان‌ها مخاطب آن هستند. از این رو، طبیعی است که این کتاب حاوی معارف، نکات و اشاراتی باشد که به تدریج و در زمان‌های آینده درک شود، زیرا چه بسا ظرفیت فهم مردم عصر نزول قرآن درک آنها نبوده است.
صحرایی گفت: در روایتی نقل شده که مردی از امام صادق (ع) پرسید: چگونه است که هر چه قرآن بررسی می‌شود تازگی آن افزایش می‌یابد؟ حضرت در پاسخ فرمود: زیرا خدا قرآن را برای زمانی خاص و مردمی به خصوص نازل نفرموده است؛ پس قرآن در هر زمان، جدید و تا روز قیامت برای هر قوم و گروهی تازه است.
وی تصریح کرد: یکی از انواع اعجاز معنایی قرآن این است که در قلمروهای مختلف علمی سخنانی اعجازگون مطرح کرده است. اعجاز علمی قرآن یعنی برخی آیات قرآن اشاره‌هایی رازگونه به مطالب علمی دارند که مردمان زمان نزول قرآن، عاجز و ناتوان از کشف آن بوده اند و مدت‌ها بعد توسط دانشمندان علوم به ویژه علوم تجربی کشف شده اند. البته جستجوی موارد اعجاز علمی قرآن گاهی آن چنان صورت افراطی پیدا کرده که به تحمیل فرضیه‌ها یا نظریه‌های تجربی تغییر پذیر مشروط و احتمالی بر الفاظ قرآن بدون اتکا بر قواعد صحیح و معقول تفسیری منجر شده است.
وزیر آموزش و پرورش تاکید کرد: این افراط نه تنها به افزایش باور مسلمانان به قرآن کمک نکرده و نمی‌کند، بلکه از ارزش و اهمیت این کتاب الهی در نگاه مردم کاسته و آن را پایین‌تر از تلاش‌های پر نقص بشری تصویر می‌کند و حتی موجب بدبینی دانشمندان مسلمان به تفسیر و علوم دینی شده و این تصور غلط را ایجاد می‌کند که تفسیر قرآن، بی قاعده است و می‌توان هر چیزی را به آن نسبت داد. : در برابر این رویکرد افراطی نگاه صحیح به اعجاز علمی قرآن با پایبندی به اصول و قواعد تفسیر علمی تحقق می‌باید.
صحرایی همچنین گفت: اولین قاعده اصلی این سبک تفسیری عبارتند از رعایت قواعد معتبر زبان شناختی در فهم متن در تفسیر علمی باید حتما دقت کرد که نکته استفاده شده از متن آیه مبتنی بر شواهد متنی و واژگان قابل انکا باشد به این معنا که معنای مورد نظر، واقعاً در محدوده دلالت واژگان قرآنی باشد و رابطه دلالی در انواع و مراتب آن مخدوش نشود، نسبت دادن هر معنایی به قرآن بدون وجود رابطه دلالی پذیرفته شده در نزد اهل لغت به هرج و مرج در تفسیر منتهی می‌شود و خط قرمز هرگونه تفسیر کلام الهی است.
وی ادامه داد: استفاده از حقایق علمی مسلم و پرهیز از فرضیه‌ها و نظریه‌های احتمالی، اثبات نشده و غیر قطعی است همان گونه که یافته‌های قطعی عقل می توانند قرینه‌ای برای فهم معانی آیات قرآن باشند، کشف‌های علم تجربی که قطعی بودن آن اثبات شده نیز می توانند در تفسیر علمی قرآن و اثبات اعجاز علمی این کتاب الهی به کار آیند.
وی تاکید کرد: از سوی دیگر، یافته‌های علم تجربی که اثبات قطعی نشده اند می‌توانند به مرور زمان نقض شده و یا شواهد خلاف آنها مطرح شود. نسبت دادن این نوع یافته‌ها به قرآن و سپس رد شدن آنها می‌تواند به معنای رد شدن تفسیر تلقی شده و تضعیف باور مسلمانان به کتاب الهی را به دنبال داشته باشد.
وزیر آموزش و پرورش تصریح کرد: با این همه نباید فراموش کرد که حتی در صورت رعایت قواعد فوق لزوما نمی‌توان یافته علمی را به صورت قطعی به قرآن نسبت داد، زیرا معمولا الفاظ قرآن اشاره‌هایی به این مضامین دارند و دلالت اشاره، در حد یک دلالت قطعی و یقینی نیست.
صحرایی تاکید کرد: با توجه به آنچه گذشت می توان برخی از مهم‌ترین نمونه‌های این اشارات قرآن به برخی یافته‌های علمی را این گونه برشمرد: الف) بررسی آیه ۳۰ سوره انبیاء ... و جعلنا من الماء کُلِّ شَیْءٍ حی...» و آیه ۴۵ سوره نور، به عنوان آیه مرتبط دهنده و الله خلق کل دایة من ماء ... نشان دهنده آن است که منشأ خلقت موجودات زنده از آب است، در علم تجربی حداقل از دو جهت این معنا مطرح شده است: یک، آب به عنوان ماده اصلی بدن موجودات زنده قسمت عمده ساختمان آنها را تشکیل می‌دهد و ادامه حیات وابسته به آن است.
وی ادامه داد: آب، عامل کلیدی در پیدایش حیات است؛ زیرا آب به عنوان ملکول دخیل در تشکیل ملکول‌های زیستی اولیه، عامل اساسی در تشکیل حیات و جلوگیری از نابودی شکل‌های اولیه حیات است. خداوند در آیه ۸۸ سوره نمل به صراحت از این واقعیت پرده بر می‌دارد که بر خلاف تصور انسان ها، کوه‌ها نیز مانند ابرها دارای حرکت هستند.
وزیر آموزش و پرورش همچنین گفت با توجه به یافته‌های علمی نوع حرکت کوه‌ها در این آیه روشن می‌گردد، کوه‌ها علاوه بر آن که به تبع زمین و با حرکت انتقالی آن در حال حرکت هستند به همراه لایه‌های زمین هم در حرکتند و از آن جهت حرکت آنها می. تواند شبیه ابر باشد که همانند حرکت ابر حرکت کوه‌ها نیز نامحسوس است. در آیات متعدد قرآن به مراحلی از خلقت و رشد جنین انسان اشاره شده و از جمله واژگان به کار رفته در برخی از این آیات واژه «علقه» است که در سوره‌های قیامه (آیه ۳۸) غافر (آیه ۶۷)، مؤمنون (آیه (۱۴) و حج آیه (۵) برای اشاره به مرحله بعد از «نطقه آمده است؛ اما معنای این واژه چیست؟ در تفاسیر و ترجمه‌های گذشتگان کلمه «علقة» معمولاً به خون بسته یا لخته شده ترجمه می‌شد، اما اکنون می‌دانیم که بر اساس یافته‌های جنین شناسی مرحله چسبیدن نطفه لقاح یافته به دیواره رحم و آویزان شدن از آن است و اتفاقا همین حقیقت است که بیشترین هم خوانی را با معنای واژه علقه دارد، زیرا علقه در اصل معنای خود به معنای شیء معلق و آویخته است. گویی بی خبری مردمان عصر نزول قرآن از این حقیقت زیست شناختی، باعث شده این اشاره دقیق قرآنی از نظر عموم مخاطبان پنهان بماند.
ضرورت رفع موانع ارتباط بین قرآن و علم/در تقابل فرضیه‌ها به ساحت آیات الهی لطمه وارد نشود
رییس دانشگاه تهران نیز در این کنگره با تاکید براینکه موانع بر سر راه ارتباط بین قرآن و علم را باید برطرف کنیم، گفت: امکان استفاده محققان از قرآن برای مقوم کردن محفوظات آنها باید فراهم شود. وقتی یک فرضیه در تقابل با فرضیه‌ای جدیدتر نقض می‌شود، هیچ کس طبیعت را متهم به اشتباه بودن نمی‌کند، پژوهشگران در برخورد با قرآن هم باید اینگونه باشند تا در تقابل فرضیه‌ها به ساحت قرآن لطمه وارد نشود.
سید محمد مقیمی افزود: دانشمندان علوم تجربی که با قرآن مانوس بوده‌اند باید یافته‌های خود را ارائه دهند.
وی یادآور شد: نخستین کنگره علم و قرآن با هدف اینجا پیوند بین آموزه‌های قرآن و مفاهیم علمی در حال برگزاری است. تلاش ما این است که موانعی که بر سر راه ارتباط بین قرآن و علم وجود دارد را برطرف کنیم.
رییس دانشگاه تهران تاکید کرد: سخنرانان در این کنگره قصد دارند ابعاد مختلف ارتباط عام و قرآن را پوشش دهند. در واقع قرآن معجزه‌ای است که برای هدایت بشر آمده است. آیات الهی بر ۲ قسم است. نخست آیاتی که در کتاب الهی مکتوب شده است و دوم آیاتی که در طبیعت وجود دارند. محققان علوم تجربی در بررسی آیات الهی موجود در طبیعت، با چالش‌هایی مواجه هستند.
مقیمی خاطرنشان کرد: از جمله این چالش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد؛ فرضیاتی که توسط محققان در محیط دانشگاهی مطرح می‌شود، اغلب استوار نیستند. چرا که منابع کاملی در اختیار ندارند. داده‌هایی که محققان به دست می‌آورند، کامل نیستند و با ابزارهای موجود هم قابل دستیابی نیستند. همچنین ذهن محققان هم کامل نیست. به همین دلیل، لازم است از منبعی مدون و مبتنی بر آیات قرآن بهره‌مند شویم.
وی همچنین گفت: باید امکان استفاده محققان از قرآن برای مقوم کردن محفوظاتشان فراهم شود. وقتی یک فرضیه در تقابل با فرضیه‌ای جدیدتر نقض می‌شود، هیچ کس طبیعت را متهم به اشتباه بودن نمی‌کند. محققان در برخورد با قرآن هم باید اینگونه باشند که در تقابل فرضیه‌ها به ساحت قرآن لطمه وارد نشود. دانشمندان علوم تجربی که با قرآن مانوس بوده‌اند باید یافته‌های خود را ارائه دهند.
تشکیل شبکه اندیشمندان و پژوهشگران برای ایجاد بستر گفتمان متعالی بر مبنای الهام از قرآن
دبیر علمی اولین کنگره بین‌المللی قرآن و علم هم با اعلام تشکیل دبیرخانه دائمی این کنگره در دانشگاه تهران، گفت: کنگره بین‌المللی قرآن و علم در صدد است تا با ایجاد شبکه اندیشمندان و دانشمندان و پژوهشگران بتوان مباحثات قرآنی و علمی را در سطح جهانی مطرح نمود.
علی‌اکبر موسوی موحدی در سخنرانی خود در این کنگره با موضوع «منظری به علم و الهام از قرآن»، اظهار داشت: روش‌ها و آزمایش‌ها و محاسبات علم (ساینس) بر مبنای سوال، فرضیه و طرح‌نامه (پروپوزال) شکل می‌گیرد. هر چه سوال طرح‌نامه، غنی‌تر و حکیمانه‌تر باشد دستاورد متعادل‌تر و کارآمدتری حاصل می‌شود.
وی یادآور شد: اگر سوال، الهام از قرآن و یا خلقت آسمان‌ها، زمین و آنچه بین آن‌هاست باشد، موضوع بسیار منطقی و غنی از محتوای عقلی و علمی است. امروز جهتگیری علم به سوی زیست الگو (بیوممتیک) و الهام زیستی است. اما الهام از قران بسیار فراگیرتر از این موضوع است چون محتوای قرآن زیربنای علوم عالم در دو دنیاست و رهنمود آن هدایت علم را دربردارد.
رییس مرکز تحقیقات بیوشیمی و بیوفیزیک دانشگاه تهران ادامه داد: امروز یکی از مهم ترین توانایی‌های علم در موضوع شناخت ملکولی و تصویربرداری و بزرگنمایی از پدیده‌های طبیعت است که می‌تواند از قرآن الهام دریافت کند، البته موضوع هوش مصنوعی کوانتومی هم از موضوعات بسیار مهم است. بنابراین می‌باید توجه خاصی به ورود داده‌ها بر مبنای قرآن، علوم الهی، اخلاق و ادب در دادگان‌های هوش مصنوعی نمود که در حال حاضر انسان آن را ایجاد و پرورش می‌دهد تا هوش مصنوعی با داده‌ها و غایت الهی تربیت شود تا بتواند نقش سالم و اخلاقی را بهتر ایفا کند.
موسوی موحدی ابراز امیدواری کرد: کنگره بین‌المللی قرآن و علم که هم اکنون در سال ۱۴۰۳ در دانشگاه تهران برگزار می‌شود، موجب طراحی سوال‌های پربار و رهنمودهای اثرگذار برای طرح در جلسات هم‌اندیشی در آینده به صورت حضوری و مجازی قرار گیرد تا بستر گفتمان متعالی بر مبنای الهام از قرآن در بین اندشمندان و پژوهشگران فراهم شود.
وی افزود: امید دارم که دبیرخانه دائمی این گنگره تشکیل شود تا با ایجاد شبکه اندیشمندان و دانشمندان و پژوهشگران بتوان مباحثات قرآنی و علمی را در سطح جهانی مطرح نمود. البته نیاز است که یک مرکز تحقیقات علم و الهام از قرآن تأسیس شود تا بتوان سوال‌های اصیل حکیمانه را طراحی نمود تا رهنمودی برای جهتگیری روش‌ها و تکنیک‌های علمی باشد.
جایگاه قرآن کریم نسبت به علم جایگاهی الهام‌بخش و هدایتگر است
دبیر اجرایی اولین کنگره بین‌المللی قرآن و علم هم جایگاه قرآن کریم نسبت به علم را جایگاه الهام‌بخشی و هدایتگری دانست و گفت: قرآن کریم همانگونه که الهام‌بخش هدایت بشر در راه الطاف حقیقت است، الهام‌بخش علم بشر در کشف اسرار طبیعت نیز می‌تواند باشد. این الهام‌بخشی باید در دو ساحت گردآوری و داوری دیده شود.
یحیی بوذری‌نژاد در ادامه این کنگره افزود: دبیرخانه «نخستین کنگره بین‌المللی قرآن و علم» با هدف کشف راه‌های تعامل علم و دین با الهام از قرآن کریم و ایجاد بستری برای پیوند دانشمندان جهان درباره قرآن کریم در دانشگاه تهران راه‌اندازی شد و پس از تعیین اعضای شورای سیاست‌گذاری، شورای علمی، دبیر علمی و دبیر اجرایی، کار خود را آغاز کرد و پیش‌نشست‌های تخصصی برای روشن کردن اهداف و تعیین محورهای آن برگزار شد.
وی از «نقش قرآن در علم»، «علم و الهام از قرآن»، «تعامل علم و قرآن»، «قرآن و شبهات علمی»، «قرآن، علم و فناوری نوین»، «قرآن، نظریه‌ها و مکاتب علمی»، «قرآن و حکمت قرآنی» و «قرآن و علوم جدید» به عنوان محورهای هشت گانه این کنگره یاد کرد و ادامه داد: نزدیک به ۱۳۰ مقاله از اندیشمندان و پژوهشگران ۱۱ کشور از جمله اندونزی، مالزی، آمریکا، پاکستان، عراق، لبنان و ترکیه، پس از ارزیابی داوران کمیته علمی پذیرش شد که در پنج نشست تخصصی ارائه خواهد شد و کتاب چکیده مقالات منتشر و در دسترس شرکت‌کنندگان و پژوهشگران قرار گرفت.
دبیر اجرایی اولین کنگره بین‌المللی قرآن و علم افزود: نشست‌های تخصصی این کنگره در پنج گروه «قرآن و علوم پایه»، «قرآن و علوم زیستی»، «قرآن و علوم پزشکی»، «قرآن و علوم اجتماعی» و «قرآن و علوم میان‌رشته‌ای» برگزار می‌شود.
بوذری نژاد در تبیین اهداف محتوایی کنگره بین‌المللی قرآن و علم هم گفت: قرآن کریم به‌عنوان کتاب هدایت و راهنمای بشر به‌سوی سعادت، از روش‌ها و مواد مختلفی استفاده کرده است که زمینة اعجاز آن نمایان شده است. از جمله می‌توان به آیاتی که راهنمای بشر در کشف و پیشرفت علم شده است، اشاره کرد؛ که از دیرباز مورد توجه اندیشمندان و مفسران قرآن بوده است و موجب شکل‌گیری رویکرد تفسیر علمی قرآن کریم در درازنای تاریخ شده است.
وی یادآور شد: تطورات رویکرد تفسیر علمی معاصر قرآن کریم را می‌توان به چهار دوره رویکرد علوم تجربی، رویکرد علوم اجتماعی واقعیت‌گرا، رویکرد علوم اجتماعی سوسیالیستی و رویکرد هرمنوتیکی تقسیم کرد، بررسی پژوهشگران درباره هر یک از این ادوار نشان‌دهنده پیامدهای خاص علمی و اجتماعی این رویکردهای تفسیری است تا جایی که سه دیدگاه متفاوت شامل «استخراج همه علوم از قرآن کریم»، «تطبیق و تحمیل آرای علمی بر قرآن» و «استخدام علوم برای فهم بهتر قرآن» در میان مفسران علمی قرآن کریم رواج یافته است.
دانشیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: فارغ از این اختلاف‌ها، آنچه امروز بیش از هر چیز دیگر، خود را نمایان می‌سازد، نیاز بشر به فهم قرآن کریم و کاربست آن در زندگی است و بدون شک علوم در این مسیر تأثیرگذار هستند.
بوذری‌نژاد ادامه داد: تفسیر علمی قرآن کریم، گرچه یک پدیده قابل توجه در عصر حاضر است و تاکنون تحقیقات گسترده‌ای در این باب صورت گرفته است، اما این روش تفسیری، ویژگی عصر حاضر نبوده و از قدمت تاریخی قابل توجه برخوردار است و تفسیر آیات قرآن کریم به مدد کشفیات علمی اعم از «فرضیه و تئوری» و «قانون» در میان متقدمین و متاخرین طرفداران و دلبستگانی از مذاهب و مکاتب مختلف اعم از معتزله و فلاسفه داشته است، هر چند بلوغ گرایش به این شیوه در تفسیر و اوج آن، در یکصد سال اخیر و پیشرفت‌های علم در غرب بیشتر شده است.
وی افزود: اما ورود رویکردهای علمی پوزیتیویستی به جهان اسلام به همان میزان که علوم انسانی را تحت تأثیر خود قرار داد، تفسیر علمی قرآن کریم را نیز متأثر کرد. در این میان سهم روشنفکران جهان اسلام که در غرب تحصیل کردند در تفسیر علمی قرآن کریم مشهود است. برخی از آنان با هدف اثبات برتری قرآن و خارج کردن جوامع مسلمین از انحطاط همانند طنطاوی، به تفسیر علمی قرآن روی آورده و مخاطبان خود را به علم‌گرایی دعوت کردند و برخی دیگر که چندان دل در گرو اسلام نداشتند و مبهوت پیشرفت‌های علمی غرب بودند، جانب علم را ترجیح دادند و در نهایت به تأویل آیات قرآن کریم و بعضاً تحمیل بر آیات قرآن کریم کشیده شدند که چهار دوره تفسیر علمی مبتنی بر علم مکانیک؛ جامعه‌شناسی واقعیت‌گرا، جامعه‌شناسی مارکسیستی و هرمنوتیک را در ایران معاصر پدید آورد.
دبیر اجرایی اولین کنگره بین‌المللی قرآن و علم خاطرنشان کرد: اما از آنجا که خالق تکوین طبیعت همان شارع تشریع شریعت است، کتاب تکوین الهی با کتاب تشریع حق تعالی مطابقت دارد. مطابقت کتاب تکوین و تشریع این نکته مهم را رهنمون می‌شود که در تفسیر آیات قرآن کریم باید به برهان و یقین متوسل شد و از ظنیات و حدسیات فاصله گرفت و گرفتار تأویل و تحمیل نشد و مهم تر اینکه باید جایگاه قرآن کریم را نسبت به علم جایگاه الهام‌بخشی و هدایتگری دانست، نه آنگونه که روشنفکران می‌دیدند و علم را بر قرآن تطبیق می‌دادند.
بوذری‌نژاد یادآور شد: قرآن کریم همانگونه که الهام‌بخش هدایت بشر در راه الطاف حقیقت است، الهام‌بخش علم بشر در کشف اسرار طبیعت نیز می‌تواند باشد. این الهام‌بخشی در دو ساحت گردآوری و داوری باید دیده شود، گردآوری آیات و نشانه‌هایی که می‌تواند الهام‌بخش علم بشر نسبت به اسرار طبیعت و شگفتی‌های آفرینش و داوری یافته‌های علمی بشر در راستای هدایت عمومی و اختصاصی آن باشد.
به گزارش ایرنا، نخستین کنگره بین‌المللی قرآن و علم، صبح امروز یکشنبه ۳۰ اردیبهشت ماه با حضور اندیشمندان داخلی و خارجی در تالار علامه امینی دانشگاه تهران گشایش یافت.
این کنگره با برگزاری نشست های تخصصی تا فردا (دوشنبه) ادامه دارد.