گروه جامعه ایرنا - همه ساله با آغاز فصل بهار و بهبود شرایط مساعد در رشد قارچ‌های خود رو با موجی از مسمومیت‌های اتفاقی ناشی از مصرف قارچ‌های سمی مواجه هستیم که منجر به فوت، نارسایی کبد و بستری شدن بسیاری از افراد شده است.
طبق گزارش سازمان اورژانس کشور، تعداد مسمومیت بر اثر مصرف قارچ خود رو و وحشی افزایش ۵ درصدی نسبت به مدت مشابه پارسال داشته و استان‌های لرستان، کردستان و کرمانشاه بیشترین تعداد مسمومیت ناشی از مصرف این نوع قارچ را داشتند.
قارچ‌های خوراکی شامل گونه‌های بسیاری هستند که برخی از آنها در طبیعت و به صورت خود رو رشد کرده و چیده می‌شوند و در مجموع ۶ نوع قارچ سمی در کشور ما به صورت خود رو وجود دارد که شامل آمانیتا فالوئیدس، آمانیتا وِرنا، آمانیتا ویرسا، گالرینا مارگیناتا، لپیوتا برونیون‌اینکارناتا و لپیوتا سابینکارناتا است.
قارچ‌های وحشی سمی مانند مواد محرک، توهم‌زا است و فرد دچار پرخاشگری و بیقراری می‌شود و به دلیل شباهت با قارچ‌های خوراکی در صورت مصرف باعث مسمومیت هم می‌شود.
آمانیتا فالوئیدس یا کلاهک مرگ
یک نوع قارچ سمی به نام کلاهک مرگ (آمانیتا فالوئیدس) هم وجود ددارد که پس از مصرف، فرد را دچار علائم گوارشی می‌کند و ممکن است چند ساعت بعد بهبود یابد اما غافل از آنکه روی کبد عوارض ایجاد می‌کند و به مرور باعث زردی و خونریزی کبد می‌شود که دیگر اقدامات درمانی جوابگو نیست.
تهوع و استفراغ، اسهال و شکم درد و تعریق از دیگر علائم مصرف قارچ‌های سمی و وحشی است که گاهی علائم مغزی مانند توهم، خواب آلودگی، تشنج یا بیقراری با آن همراه می‌شود. این نشانه‌ها اغلب چهار تا ۲۴ ساعت پس از خوردن قارچ ظاهر می‌شود و مسمومیت کلیوی یا آسیب‌های مغزی ممکن است طی روزها یا هفته‌های بعد ظاهر شود. از اینرو، از مصرف قارچ‌های خود رو به خصوص قارچ‌هایی که در کنار تنه درختان می‌رویند یا قارچ‌های فله‌ای جمع‌آوری شده توسط افراد بومی باید خودداری شود زیرا شناسایی انواع قارچ از انواع سمی آنها تنها بر اساس خصوصیات ظاهری مانند شکل، رنگ، بو، قوام و مزه مشکل است و فقط متخصصان و کارشناسان مجرب قارچ شناسی و گیاه شناسی امکان شناسایی انواع سمی را دارند.
با قدری دقت و هشدارهای لازم و پرهیز از مصرف قارچ‌های خود رو می‌توان جلوی این نوع مسمومیت‌ها و احتمالا مرگ‌ها را گرفت و بهتر است که در رسانه‌ها در این باره اطلاع رسانی شود همچنین می‌توان با پخش بروشور یا نصب بنر در مناطقی که مستعد رشد این نوع قارچ‌ها هستند مردم را از خطر مصرف آن آگاه کرد.
از سویی دیگر با انتشار مطالبی در زمینه عوارض و علائم مصرف قارچ‌های سمی در مراکز درمانی به‌خصوص در مناطق کوهستانی و شهرستان‌ها، کارکنان بخش بهداشت و درمان هرچه سریعتر این نوع مسمومیت‌ها را تشخیص دهند و درمان کنند تا زمان طلایی برای نجات یک انسان از دست نرود.
روش تجربی، برای شناسایی قارچ مطمئن نیست
دکترای تخصصی قارچ‌شناسی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی، نسبت به برداشت قارچ از طبیعت هشدار داد و با بیان اینکه تشخیص دادن اینکه آیا قارچی که رشد کرده، سمی است یا خوراکی، اصلا به صورت چشمی ممکن نیست، گفت: روش تجربی، روش مطمئنی برای شناسایی قارچ نیست و حتما باید قارچ‌ها در محیط آزمایشگاهی مورد تشخیص قرار بگیرد.
دکتر انسیه لطفعلی با اشاره به اینکه بیش از ۱۵ تا ۱۶ هزار گونه قارچ در سراسر دنیا شناسایی شده است، افزود: از این تعداد چیزی حدود یک هزار و ۵۰۰ تا ۲ هزار گونه از قارچ‌ها خوراکی هستند و ۶۰۰ گونه قارچ نیز در طبیعت وجود دارد که خواص دارویی دارند.
وی با اشاره به اینکه بسیاری از قارچ‌ها درفصل بارندگی که رطوبت به میزان کافی وجود دارد در دشت و مراتع رشد می‌کنند، ادامه داد: امسال نیز به دلیل بارندگی‌های زیاد و افزایش رطوبت خاک شرایط مناسبی برای رشد قارچ‌های وحشی در طبیعت نقاط مختلف کشور ایجاد شده است.
خوردن چند و حتی یک قارچ سمی می‌تواند کبد، کلیه یا حتی مغز را از کار انداخته و در مواردی باعث مرگ مصرف‌کننده نیز شود
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی با بیان اینکه همه ساله در اوایل بهار و پاییز، مشاهده قارچ‌هایی که در محیط طبیعی خصوصا زیر درختان رشد کرده و کاملا شبیه قارچ خوراکی هستند، توجه برخی افراد را برمی‌انگیزد، گفت: باید بدانید همه انواع قارچ‌ها، خوراکی نیستند، بلکه بعضی از آنها سمی و خطرناک هستند تا جایی که خوردن چند و حتی یک قارچ سمی می‌تواند کبد، کلیه یا حتی مغز را از کار انداخته و در مواردی باعث مرگ مصرف‌کننده نیز شود.
نشانه‌های مسمومیت با قارچ سمی را بشناسید
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی درباره نشانه‌های مسمومیت با قارچ‌های سمی نیز توضیح داد: اصطلاحی با عنوان mycetismus وجود دارد به مفهوم خوردن قارچ سمی، به این معنی که فرد مستقیم قارچ را چیده و آن را مورد مصرف خوراکی قرار داده است.
وی با بیان اینکه شایع‌ترین و رایج‌ترین نشانه مسمومیت با قارچ سمی، دل‌پیچه است، اضافه کرد: علامت‌های گوارشی مثل دل‌پیچه، استفراغ و یا سردرد و سرگیجه و یا افزایش تپش قلب از جمله نشانه‌های مسمومیت با قارچ‌های سمی است.
دکتر لطفعلی اضافه کرد: از دیگر نشانه‌های مسمومیت با قارچ با بالا رفتن تپش قلب، قرمز شدن پوست، افزایش حرارت پوست صورت و یا بدن است.
دکترای تخصصی قارچ‌شناسی پزشکی دانشگاه با بیان اینکه در موارد شدیدتر که توکسین‌ها بیشتر باشد و یا قارچ سمی‌تر، عارضه‌های بیشتری متوجه فرد است اضافه کرد: تشنج، ایجاد مشکلات تنفسی و یا نارسایی کلیوی از دیگر عارضه‌های مسمومیت با قارچ است.
وی با بیان اینکه در برخی موارد مشکلات استفاده از قارچ‌های سمی می‌تواند خطرات جدی‌تری به دنبال داشته باشد ادامه داد: حتی در مواردی استفاده از قارچ سمی فرد را به کما می‌برد و یا منجر به مرگ خواهد شد.
دکتر لطفعلی ادامه داد: به هر میزان که فرد بعد از استفاده از قارچ علامت‌های بیشتر و سریع‌تری را نشان دهد، با عوارض کمتری در مقایسه با فردی که بعد از ۶ تا هشت ساعت نشانه‌دار می‌شود مواجه خواهد بود، یعنی بهتر است به محض مراجعه بیمار به مرکز درمانی این سوال که چند ساعت پیش قارچ سمی مصرف کرده از او پرسیده شود، هر چه ساعت طولانی‌تری از مصرف گذشته باشد تا فرد علامت‌دار شود، قطعا بررسی‌ها باید جدی‌تر شود.
راه تشخیص قارچ سمی از قارچ خوراکی
متخصص قارچ‌شناسی پزشکی دانشگاه با بیان اینکه چطور می‌توان به صورت تجربی قارچ سمی را از قارچ خوراکی تفکیک کرد، ادامه داد: این کار نیاز به مهارت دارد و تنها یک قارچ شناس و یا کسی که مهارت کافی و تخصص دارد می‌تواند این مسئله را شناسایی کند؛ افراد غیرمتخصص با دیدن ظاهر قارچ نمی‌توانند قارچ سمی را از غیرسمی تفکیک کنند.
وی اضافه کرد: گروهی از خانواده قارچ‌ها وجود دارند به نام خانواده آمانیتا، این قارچ‌ها سمی‌ترین و کشنده‌ترین قارچ‌ها هستند، اگر قارچی در طبیعت باشد که هاگدان سفید داشه باشد، به احتمال بسیار زیاد سمی است و ضمنا رنگ قرمز درساقه یا کلاهک قرمز قارچ، نشانه هشداردهنده‌ای بر سمی بودن آن است.
به گفته این عضو هیات علمی دانشگاه به نظر می‌رسد باید به همه افراد اعلام کنیم که تمام قارچ‌هایی که در طبیعت هستند سمی هستند و قارچ خوراکی مورد نیاز و خوراکی را باید از فروشگاهها تهیه کنند.
وی با بیان اینکه مسمومیت با قارچ به میزان مصرف، نوع قارچ و زمان مراجعه به پزشک بستگی دارد، ادامه داد: معمولا در مراحل اولیه مسمویت درمان‌ها موثرند ولی در صورت مسمویت شدید و یا کاهش افت هوشیاری درمان‌های پیچیده‌تر و در مراکز تخصصی مورد نیاز است، در این موارد بهتر است اطرافیان مقداری از قارچی که فرد مسموم شده از آن استفاده کرده به همراه داشته باشند تا میزان مسمومیت و خطرات احتمالی سریعتر تشخیص داده شود.
حرارت و پخت نمی‌تواند سموم قارچ‌های سمی را از بین ببرد
دکتر لطفعلی با تاکید بر اینکه حرارت و پخت نمی‌تواند سموم موجود در قارچ‌های سمی را از بین ببرد افزود: هرگز رخ با جوشاندن، سرخ کردن و یا حرارت دادن، از سمیت قارچ کم نمی‌شود.
وی با بیان اینکه برخی از این قارچ های سمی عوارض پوستی هم به دنبال دارند، گفت: حتی دست زدن به قارچ های سمی هم می تواند موجب مسمومیت افراد شده و عوارض مختلفی به دنبال داشته باشد.
عضو هیات علمی دانشگاه هشدار داد: افراد به طور جد از کندن قارچ در طبیعت وحتی دست زدن به آن خودداری کرده و به هیچ وجه قارچ فله ای و یا بسته بندی شده بدون آرم سلامت را خریداری نکنند.
دکتر لطفعلی درباره قارچ‌هایی که در کارخانه‌ها تولید می‌شوند نیز توضیح داد: این قارچ‌ها در شرایط خاصی تولید، استریل و شست‌و شو می‌شوند ضمن اینکه در روند تولید تکنیک‌های برای از بین بردن سموم شیمیایی قارچ استفاده می‌شود و با شست و شوی معمولی قارچ‌ها قابل استفاده‌اند.
عضو هیات علمی دانشگاه تاکید کرد: به زمانی که از آخرین سم‌پاشی تا برداشت محصول در مزرعه باید سپری شود دوره کارنس گفته می‌شود؛ در این بازه زمانی سموم شیمیایی تجزیه شده و به حد قابل قبولی می‌رسد که کمترین آسیب را برای سلامت فرد دارد بنابراین سپری شدن این دوره مهم است.
وی با بیان اینکه حد مجاز و استانداردی برای سم‌زدایی قارچ‌های کارخانه‌ای وجود دارد، ادامه داد: اگر سموم از حد مجاز استاندارد پایین‌تر و یا در سطح استاندارد باشند و مکانیسم‌های استریل به درستی انجام شود، قارچ‌های کارخانه‌ای با شست و شوی معمولی قابل استفاده خواهد بود.
متخصص قارچ‌شناسی پزشکی دانشگاه افزود: افراد در صورت نیاز می توانند قارچ های صنعتی تولید کارخانه که دارای نشان و برچسب سلامت هستند را خریداری کنند.
۹۰ درصد مسمومیت‌ها با قارچ شدید است
رئیس مرکز کنترل کیفی آزمایشگاه‌های سازمان پزشکی قانونی هم قبلا در گفت وگو با ایرنا گفت: ۹۰ درصد مسمومیت‌ها با قارچ شدید است و علائم مسمومیت شامل دو مرحله است؛ در مرحله اول که از چهار ساعت تا ۱۲ ساعت بعد از مصرف قارچ سمی است و فرد دچار تهوع، استفراغ، ضعف و بی‌حالی و درد شکم می‌شود و در مرحله دوم وقتی علائم تا ۲۴ ساعت ادامه یابد و تشدید شود و به دنبال آن سطح هوشیاری کاهش می‌یابد و سم، کبد و کلیه را درگیر کرده است.
مریم اخگری ادامه داد: در این مرحله، ممکن است مسمومیت موجب پیوند کبد یا حتی مرگ فرد شود اما اگر فرد مسموم سریع به مراکز درمانی ارجاع شود و درمان و حمایت‌های لازم انجام شوند امکان نجات وی وجود دارد.
عضو هیات علمی سازمان پزشکی قانونی گفت : حتما خانواده‌ها در مصرف قارچ توجه ویژه‌ای به سالمندان و کودکان داشته باشند و قارچ‌های پرورشی و با مجوز وزارت بهداشت استفاده کنند و به شدت از مصرف قارچ به صورت فله‌ای پرهیز کنند.
اخگری در مورد مراحل درمان فرد مسموم با قارچ تاکید کرد: مانند همه مسمومیت‌ها، خارج کردن ماده سمی در اولویت است و اگر مسمومیت شدید باشد نیاز به شست و شو نیز هست اما اگر مسموم دچار کاهش سطح هوشیاری شده است به هیچ وجه وادار به استفراغ نشود و باید سریع به مرکز درمانی منتقل شود.
چه مواردی می‌تواند به درمان افراد دچار مسمومیت با قارچ کمک کند
پیش از این نیز حسن نوری معاون سازمان اورژانس کشور در گفت و گو با ایرنا درباره مواردی که می‌تواند به درمان افراد دچار مسمومیت با قارچ کمک کند، گفت: اگر این فرد در کمتر از نیم ساعت پس از مصرف قارچ سمی، استفراغ کند و این مواد از معده‌اش خارج شود بسیار خوب است؛ اما تحریک فرد که هوشیاری کافی ندارد یا خوراندن موادی مانند مایع ظرفشویی به فرد برای استفراغ بسیار خطرناک است زیرا امکان ورود این مواد به ریه و خفگی بیمار وجود دارد.
وی مصرف محلول ۵۰ سی. سی ذغال فعال که در مراکز درمانی و خانه‌های بهداشت معمولا وجود دارد را برای کاهش اثرات قارچ سمی و برخی گیاهان مفید ارزیابی کرد و گفت: البته این درمان نیز درباره افرادی است که دارای هوشیاری کامل هستند.
معاون آموزش سازمان اورژانس کشور خطاب به مردم خواست هنگام حضور در طبیعت از کندن و مصرف هر نوع قارچ به شدت خودداری کنند.
وی تاکید کرد: پختن و سرخ کردن قارچ سمی به هیچ عنوان سم آن را بین نمی برد همچنین باید قارچ های کارخانه‌ای را نیز در کوتاه مدت مصرف کرد چون ممکن است در مدت طولانی، مواد سمی روی قارچ‌های پرورشی اضافه و موجب مسمومیت فرد شود.
نوری شستن کامل قارچ پرورشی را مهم دانست و گفت: قارچ‌های کارخانه‌ای پس از خرید باید به طور کامل و صحیح شسته و تمیز شود زیرا ممکن است بقایای آثار سموم شیمیایی که در هنگام پرورش به آنها زده شده هنوز روی قارچ‌ها مانده باشد.