گروه جامعه ایرنا - ثبت تصویر از رجال سیاسی در حین ثبت نام در انتخابات و یا رای دادن پای صندوق های رای بیش از دو دهه است که چنان فراگیر شده که در روزهای منتهی به رویدادهای سیاسی همچون ثبت نام داوطلبان، رقابت تنگاتنگی هم بین چهره‌های سیاسی و هم بین رسانه‌ها آغاز می‌شود تا بهترین عکس را در لحظه ثبت کنند.
این ماراتن عکس یادگاری برای ثبت نام بخصوص در انتخابات ریاست جمهوری که تعداد نامزدها کمتر هستند و باید خود را در معرض دید و آزمون همه مردم ایران در داخل و خارج بگذارند، نمود بیشتری می یابد.
تا اینجای کار مشکلی وجود ندارد؛ یک شخصیت سیاسی تصمیم می‌گیرد وارد گردونه رقابت شود، مدارک مورد نیاز ثبت نام را گردآوری می کند؛ در زمان تعیین شده در وزارت کشور حاضر می شود؛ ثبت نام می کند، مقابل لنز دوربین‌ها عکس می‌اندازد و پشت تریبون خود را در مقابل رسانه ها به عنوان نمایندگان افکار عمومی قرار می دهد؛ یا یک متن از پیش آماده شده می خواند و یا به سوالات خبرنگاران پاسخ می دهد؛ خبر و عکس به سرعت در فضای مجازی دست به دست می شود؛ صدها عکس و خبرهای چند خطی از یک رویداد واحد با این مضمون که «..... داوطلب انتخابات ریاست جمهوری شد».
حالا سال ها بعد، حتی اگر ذهن هم یاری نکند و یا حافظه تاریخی گرفتار بیماری زوال عقل شود، باز هم به مدد موتورهای جستجوگر اینترنتی می‌توان عکس ها را از لابه‌لای صدها و هزاران صفحه بیرون کشید و یاد ایام کرد.
البته داستان عکس گرفتن با شناسنامه به همین جا ختم نمی شود؛ امروز داستان عکس گرفتن با شناسنامه به یکی از ژست های فعالان فضای مجازی یا همان اینفلوئنسرها و بلاگرها هم تبدیل شده است و با عکس‌های اینچنینی هواداران خود را با آخرین تحولات هویتی خود آشنا می کنند! حتی آتلیه های عکاسی هم فیگورهای مختلفی را برای عکس انداختن نوزادان با شناسنامه پیشنهاد می‌کنند و یا وقتی یک رویداد جذاب مثل ازدواج می‌افتد، عکس های شناسنامه زوج‌ها سر از صفحات اجتماعی در می آورد.
شناسنامه اصلی ترین اوراق هویتی ماست که از تولد تا مرگ همه اطلاعات ما را در خود جای داده؛ کجا به دنیا آمده ایم؛ متولد چه ماهی هستیم؛ پدر و مادر و اصالت ما به کدام ریشه باز می گردد و دهها پرسش دیگر که در همین چند خط صفحه اول آن جای گرفته است.
حتی نوجوانان هم وقتی به سن قانونی تعویض شناسنامه می‌رسند، با شناسنامه جدید عکس یادگاری می اندازند؛ شاید خنده دار باشد اما تا همین چند سال پیش که شناسنامه های جلد قرمز تعویض نشده بودند، یکی از تفریحات سالم جوانان این بود که به عکس های شناسنامه ای همدیگر که در اوج دوران بلوغ روی شناسنامه‌ها منگنه شده بود، بخندند! و به اصطلاح همدیگر را دست بیندازند.
شاید به همین خاطر هست که هر کس دوست دارد از شناسنامه دیگری سر در بیاورد؛ خواه همکلاسی اش باشد یا یک هنرمند و حتی یک رجل سیاسی؛ اینکه او در کدام شهر به دنیا آمده و نام پدر و مادرش چیست شاید آورده ای برای تک تک ما نداشته باشد اما به هر حال برای تبدیل شدن به نقل محفل‌های دوستانه به اندازه کافی جذابیت دارد.
از کجا معلوم که مشاوران رسانه ای و امین همین رجُل سیاسی با علم به این حس کنجکاوی عمومی، این ژست عکاسی را به او تجویز نکرده باشند؟ به قول کارشناسان حوزه ارتباطی عکس ها در شبکه‌های مجازی «وایرال» شود و تبلیغات رایگان آن هم پیش از تایید صلاحیت و اعلام نهایی نامزدی افراد شکل گیرد.
شهرام خرازی‌ها کارشناس ارشد مدیریت رسانه و ارتباطات درباره اینکه چرا داوطلبان انتخابات به انداختن عکس یادگاری با شناسنامه علاقه دارند، به خبرنگار اجتماعی ایرنا گفت: این رفتار فقط مخصوص ایران نیست؛ در زمان انتخابات‌های ریاست جمهوری در همه کشورهای دنیا نامزدها اوراق هویتی خود را رو به دوربین عکاسان و خبرنگاران می گیرند و مثل مراسم هایی چون فتوکال یا فرش قرمز خود را در کانون توجه رسانه ای قرار می دهند.
وی بر این باور است، این ژست، در دهه های اخیر چه در کشورهای در حال توسعه و چه در کشورهای توسعه یافته رواج یافته و در اغلب کشورهایی که حاکمان از طریق رای مستقیم مردم انتخاب می شوند، در ایام انتخابات شاهد بازنشر چنین عکس هایی در رسانه ها هستیم.
این روانشناس بالینی این رفتار را مذموم ندانست و با بیان اینکه این یک ژست تبلیغاتی و ژورنالیستی است، افزود: وقتی زمینه تبلیغات رایگان و مطرح شدن در رسانه ها اعم از رسانه های رسمی و یا رسانه های اجتماعی فراهم است، چرا نباید از این فضا استفاده کند؛ در این شرایط باید بگوییم فردی که از این فضا استفاده نکند، تریبونی که رایگان در اختیارش قرار گرفته را از دست می دهد.
خرازی ها ادامه داد: به همین خاطر است که همه نامزدها چه جوان و چه سالمند، فارغ از اینکه به چه جناح سیاسی تعلق دارند، خود را در مقابل دوربین رایگان عکاسان خبری قرار می دهند تا از زوایای مختلف لحظه ثبت نام آنان را در تاریخ ثبت کند؛ این یک تبلیغ رایگان برای هر داوطلب است و از منظر روانشناسی ارتباطات هم هیچ اشکالی ندارد.
اطلاعات در کمتر از یک دقیقه به مخاطب منتقل می شود
این کارشناس ارشد حوزه ارتباطات و رسانه با بیان اینکه عکس یادگاری نامزدهای انتخابات با شناسنامه فقط به معنی بهره مندی و بهره برداری از یک تبلیغ رایگان در فضای سیاسی کشور نیست، اظهار داشت: شناسنامه به عنوان یک اوراق هویتی می تواند در قالب همان عکس یادگاری و در کمتر از یک دقیقه اطلاعات را به مخاطب منتقل کند؛ اینکه فرد مورد نظر کجا به دنیا آمده، چند ساله است و پدر و مادرش اهل کجا هستند.
وی این نکته را یادآور شد که یکی از الزامات نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری در ایران طبق قانون اساسی «ایرانی الاصل» بودن فرد است؛ یعنی اینکه فرد مورد نظر از پدر و مادر ایرانی متولد شده باشد؛ کما اینکه اوایل انقلاب یکی از نامزدها به دلیل ایرانی الاصل نبودن کنار گذاشته شد؛ عکس یادگاری با شناسنامه به مخاطب اثبات می کند که این فرد ایرانی الاصل است و اولین ویژگی را برای نامزد شدن در انتخابات دارد.
بر اساس اصل ۱۱۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی، رئیس جمهور باید از میان رجال مذهبی و سیاسی انتخاب شود که ایرانی الاصل و تابع ایران باشد؛ جلال‌الدین فارسی تنها نامزد انتخابات ریاست جمهوری بود که در نخستین دوره آن نامزد شد اما پس از مشخص شدن اصالت افغان وی، کناره‌گیری کرد.
شناسنامه هنوز مقبولیت دارد
خرازی ها اظهار داشت: اگرچه در سال های اخیر شناسنامه وجهه اولیه خود را تا حد زیادی از دست داده و در مقابل کارت ملی و کارکردهای آن رنگ باخته است اما همچنان اوراق هویتی درجه یک شهروندان ایرانی است و همچنان سندیت و مقبولیت خود را دارد؛ این برگه علاوه بر اینکه اطلاعات اولیه همچون نام فرد را ثبت کرده، اطلاعاتی چون، دین ، مذهب و ملیت فرد را نشان می دهد و در درجه بعد تعداد فرزندان و تاهل او نیز در همین سند ذکر می شود.
وی توضیح داد: همین توضیحات کوتاه چند خطی، عامل جذابیت است؛ همه ما دوست داریم که مشخصات هویتی و شناسنامه ای رجال کشور و چهره های مطرح اعم از هنرمند و یا سیاستمدار را بدانیم و از آن سر در بیاوریم؛ اینکه چند فرزند دارند، متولد چه سالی هستند و کجا به دنیا آمدند؛ یک عکس به همه این کنجکاوی ها پاسخ می دهد و اطلاعاتی می دهد که مردم دوست دارند بدانند.
عکس یادگاری با شناسنامه قرمز
البته اطلاعات یک شناسنامه به همین چند خط کوتاه محدود نمی شود؛ نمایش شناسنامه فرد به عنوان مهمترین سند هویتی او می تواند زوایایی از رفتار فردی او را هم بازگو کند؛ اینکه آیا شناسنامه جدید است یا جزو شناسنامه های جلدقرمز است که ثبت احوال قصد دارد امسال ۳۴ میلیون شناسنامه جلدقرمز را تعویض کند؛ آیا شناسنامه المثنی است یا فرد در نگهداری آن کوشا بوده؟
از این روانشناس کارشناس حوزه رسانه سوال شد: بیش از یک دهه است که ثبت احوال جایگزینی شناسنامه های جلد قرمز را کلید زده اما در ثبت نام های چند روز اخیر دیدیم که برخی افراد هنوز با شناسنامه های قدیمی به وزارت کشور می آیند؛ این سوال برای مردم پیش می آید فردی که هنوز وقت نگذاشته تا شناسنامه خود را عوض کند و از آن غافل بوده و یا حتی شناسنامه المثنی دارد، چطور می توان مطمئن بود که از امور اساسی کشور غافل نمی شود.
خرازی ها در پاسخ گفت: این ایده ژورنالیستی و غافل گیرانه است که بگوییم کاندیدایی که وقت نکرده شناسنامه خود را تعویض کند، شاید وقت نکند مشکلات کشور را رفع کند؛ البته ممکن است این فرد هم در پاسخ بگویید به قدری مشغله فکری و کاری بوده و به امور کشور رسیدگی کرده که وقت نداشته شناسنامه اش را تعویض کند!
وی در همین رابطه ادامه داد: در همین چند روز شاهد آن بودیم که برخی نامزدها عکس کارت ملی خود را به رسانه ها نشان دادند تا وجه مدرن‌تر داشتن اوراق هویتی را در معرض دید افکار عمومی قرار دهند؛ البته آنها هم مجبور شدند برای انجام ثبت نام خود شناسنامه خود را به همراه بیاورند و با آن هم عکس یادگاری بیندازند.
یک مراسم جذاب برای رسانه‌ها و مردم
کارشناس ارشد مدیریت رسانه و ارتباطات اظهار داشت: به نظر می رسد روزهای ثبت نام از داوطلبان انتخابات ریاست جمهوری در ۱۵ سال گذشته به دلیل رشد تصاعدی دسترسی مردم به اینترنت و شبکه های اجتماعی به یکی از مراسم های جذاب سیاسی تبدیل شده که نگاه افکار عمومی را با خود دارد.
خرازی ها افزود: در چنین شرایطی اگر داوطلبی اقدام به ثبت عکس یادگاری با شناسنامه خود نکند و یا خود را در معرض رسانه ها قرار ندهد، برای مردم بسیار تعجب برانگیزخواهد بود؛ در چنین شرایطی عکس گرفتن با اوراق هویتی پاسخگویی به انتظارات مردم است.