بیت الله عباسپور و اسحاق قویدل که هر دو به"کوه‌های عضله" در رشته بدنسازی و پرورش اندام کشور مشهور و از نخستین ورزشکاران این عرصه بودند که توانستند افتخارات متعدد ورزشی را در جهان کسب کنند، اما این دو ورزشکار در ابتدای دهه چهارم زندگی، به طور ناگهانی بافت‌ها و رگ‌های بدنشان درگیر التهاب شد و بر اثر ابتلا به "متاستاس" سرطان پیشرفته درگذشتند. در همان ابتدا خیلی‌ها در مجموعه ورزش بدنسازی تلاش کردند که ارتباط بین بیماری و مصرف داروها[۱] و برخی مکمل‌های غیر مجاز بدنسازی را انکار کنند (رجوع شود به مصاحبه دکتر رامین طباطبایی قائم مقام ستاد مبارزه با دوپینگ ورزش ایران)[۲] اما اسحاق قویدل این شجاعت را داشت تا ضمن افشاگری در مورد تجویز دارو توسط برخی مربیان فدراسیون بدنسازی و قهرمانان پرورش اندام، در مورد عوارض هورمون‌ها، استروئیدها و پبتایدها مصاحبه کند. وی بارها به جوانان توصیه کرد: «سلامتی خود را با مصرف کردن داروهای هورمونی بدنسازی به خطر نیندازید و چون من قربانی نشوید...،.» (خبرگزاری ایسنا، ، ۵ اسفند ۱۴۰۰ )[۳].
با کمی جستجو در صفحات اینترنتی درباره قهرمانان بدنسازی با نام افراد مختلفی در عرصه جهانی روبرو می‌شویم که با مرگ‌های ناگهانی و سکته قلبی تسلیم مرگ شده اند، از مشهورترین این قربانیان، می توان به شاون رودن قهرمان مستر المپیا (مرگ در ۴۳ سالگی)، ناصر السنباطی (مرگ در ۴۷ سالگی)، مایک ماتارازو (مرگ در سن ۴۸ سالگی)، جو لیندر (مرگ در ۳۰ سالگی)، دالاس مک کارور (مرگ در سن ۲۶ )، آندریاس مونزر (مرگ در سن ۳۱ سالگی)، لوک ساندو و ده‌ها ورزشکار دیگر که همگی در اوج جوانی و آمادگی بدنی درگذشته‌اند[۴] اما گردش اقتصادی چند میلیارد دلاری این محصولات و سودی که مافیای دارویی از سوداگری علاقه جوانان به اندام زیبایی اندام می برد، باعث شده تا مصرف زیانبار استروئیدهای آنابولیک، هورمون‌ها و پبتایدها چندان جدی گرفته نشود و به چشم نیاید[۵].
هر چند مصرف دارو مختص رشته های زیرمجموعه فدراسیون بدنسازی و پرورش اندام نیست و در سایر فعالیت‌های ورزشی هم از آن به عنوان "دوپینگ" استفاده می کنند، اما با توجه به مصاحبه"مهدی نصیرزاده" رییس فدراسیون بدنسازی و پرورش اندام با خبرگزاری ایرنا در سال ۱۴۰۱، تعداد بالای ورزشکار حرفه‌ای و نیمه حرفه‌ای در این فدراسیون که حدود یک میلیون نفر آنان سازماندهی شده و دارای بیمه ورزشی و آمار غیررسمی آن چهار میلیون نفر برآورد می شود، در ۲۰ هزار باشگاه دارای مجوز در سطح کشور که به تنهایی به اندازه چهار برابر سایر فدراسیون‌ها و ۸۰ درصد باشگاه‌های ورزشی سراسر کشور است و برگزاری مسابقات متعدد بدنسازی،، فیزیک، فیتنس و ورزش‌های قدرتی مانند پاور لیفتینگ و پرس سینه در سطح کشور، این انگیزه را ایجاد کرده تا میزان گرایش به مصرف هورمون‌ها و داروها در این رشته بیشتر از سایر رشته‌ها باشد.
کارشناسان آمریکایی برآورد می کنند که بین ۱ تا ۳ میلیون کاربر غیرقانونی داروهای استروئیدی در سالن‌های ورزشی و رختکن این کشور در حال رفت و آمدند که سهم آنها از هزینه این داروها، حتی با استفاده از ارقام محافظه کارانه، ۷.۴ میلیارد دلار در سال است[۶] .
آمار دقیقی از میزان مصرف استروئیدها، داروها و مکمل‌های ورزشی غیرمجاز در ایران وجود ندارد اما تخمین زده می‌شود که این میزان نزدیک به ۲ میلیارد دلار در سال را به خود اختصاص دهد که رقم بسیار بزرگی است.
نصیرزاده ضمن اشاره به کنترل و مبارزه با دوپینگ در مجموعه خود، بارها در مصاحبه‌های مختلف ممنوعیت[۷] استفاده از داروها و مکمل‌های غذایی غیرمجاز توسط ورزشکاران را خط قرمز فدراسیون بدنسازی و پرورش اندام اعلام کرده و بر اشاعه ورزش پاک تاکید کرده است، اما مثبت اعلام شدن تست دوپینگ پنج ملی‌پوش ایرانی بدنساز حاضر در مسابقات جهانی ۲۰۲۳ توسط فدراسیون جهانی فیتنس و پرورش اندام ( خبرگزاری ایرنا، ۷ بهمن ۱۴۰۲)[۸] و جریمه ۱۰ هزار دلاری آنان[۹] و به تازگی نیز مثبت شدن تست ۶ ورزشکار پاورلیفتینگ (خبرگزاری ایرنا، ۴ اردیبهشت ۱۴۰۲)[۱۰] حکایت از این دارد که برنامه فدراسیون برای مبارزه با استفاده روزافزون داروها در مسابقات کشوری و به ویژه استانی چندان جدی نیست و یا ناکارآمد است.
مهمترین عوارض مصرف استروئید، مکمل‌های استروئیدی و داروهای غیرمجاز
سرطان کبد، آکنه، افسردگی و میل به خودکشی، کاهش اشتها، بیماری قلبی عروقی و احتمال سکته، دیابت، توقف رشد اسکلتی، رسوب چربی در سرخرگ‌ها، بیماری‌های عفونی، آسیب به کبد و کلیه، زردی پوست و چشم[۱۱] ، دوره‌های مانیک و یا هیپومانیک (شیدایی و ،نیمه شیدایی)[۱۲]، عدم رضایت از قیافه[۱۳]، بزرگ شدن بد فرم سینه[۱۴]، کاهش شمار اسپرم و عقیمی[۱۵]، بلوغ زودرس پسران، ناتوانی جنسی[۱۶]، ریزش موی سر یا طاسی وکوچک شدن بیضه‌ها در آقایان، جزو پرشمارترین نشانه‌های جانبی مصرف استروئیدها است. در بانوان نیز عوارضی مانند ایجاد حالات مردانه، رویش مو در صورت،کچلی بر اساس الگوی مردانه،کلفتی صدا،کوچکی سینه‌ها، ناباروری و تغییر در چرخه قاعدگی از علائم شناخته شده سوء مصرف مواد دارویی است.
یکی از داروهایی که در بدنسازی در دوره کات و با هدف چربی سوزی استفاده می شود "سوماتروپین" است. دارویی که مصرف آن باعث آکرومگالی (غول پیکری) یا تغییر فرم چهره، سندروم کارپال، دیابت نوع ۲، رشد غیرمعقول اندام داخلی بدن از جمله قلب و کبد، تحریک تومور و سرطان در قسمت‌های مختلف بدن می‌شود[۱۷]. تحقیقات نشان داده است بین مصرف استروییدها و سکته قلبی در ورزشکاران زیر ۳۰ سال رابطه‌ی معناداری وجود دارد و عوارض یاد شده بین مردان و زنان شایع است. افزون بر این وابستگی به مصرف استروئیدهای آنابولیک مانند سایر مواد اعتیادآور است و رفتاری مانند علایم ترک را در فرد مصرف کننده، ظاهر می‌کند.
با توجه به آنچه گفته شد، امید است نهادهای مسئول از جمله، وزارت ورزش و جوانان، وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی و نهادهای امنیتی با همگرایی، برنامه‌ای جامع و قابل اجرای برای فرهنگ سازی و مبارزه با سیل روز افزون استفاده از داروها و مکمل‌های هورمونی و پبتایدی طراحی کنند تا شرایط ایجاد ورزش پاک و سالم که هدف آن تندرستی و افزایش کیفیت زندگی برای تک تک افراد جامعه است، فراهم شود.
مربی بدنسازی و پرورش اندام و روانشناس تربیتی
منابع
[۱] https://www.tabnak.ir/fa/news/۵۲۹۴۴۳/
[۲] https://www.khabaronline.ir/news/۴۵۱۲۴۴/ مرگ بیت الله از شایعه توطئه آمریکایی تا ضرورت ایجاد بنیاد مطالعات علمی/
[۳] isna.ir/xdL۹c۵
[۴] https://www.elmevarzesh.com
[۵] https://www.tabnak.ir/fa/news/۵۲۹۴۴۳/
[۶] https://www.espn.com/mlb/news/story?id=۲۰۱۳۶۷۴
[۷] https://irna.ir/xjJZHh
[۸] https://irna.ir/xjPCTN
[۹] https://irna.ir/xjPDNT
[۱۰] https://irna.ir/xjQnjd
[۱۱] http://profdoc.um.ac.ir/paper-abstract-۱۰۵۲۴۴۷.html
[۱۲] https://www.sid.ir/paper/۳۷۲۰۵/fa
[۱۳] image dissatisfaction Body
[۱۴] gynécomastie
[۱۵] https://www.sid.ir/paper/۳۷۲۰۵/fa
[۱۶] https://www.sid.ir/paper/۶۴۵۰۱/fa
[۱۷] https://www.noormags.ir/view/en/articlepage/۱۷۱۶۴۵۷