سازمان بین‌المللی کار روز ۱۲ ژوئن (۲۳ خرداد) را برای بزرگداشت روز جهانی مبارزه با کار کودکان نامگذاری کرده است. این روز یادآور فزایش آگاهی‌ها در مورد وضعیت اسفناک کودکان کار و ترویج تلاش‌ها و اقدامات مهم برای حذف کار کودکان است. در واقع این روز یادآور این موضوع مهم است که میلیون‌ها کودک در سراسر جهان از سن بسیار پایین بهای فقر خود و خانواده را با کارکردن و محروم ماندن از تحصیل می‌پردازند. اکنون فهرست ۶۰ کشور در این سازمان وجود دارد که قانون منع کار اجباری را تصویب کرده‌اند.
طبق گزارش این سازمان جهانی، کار اجباری یکی از بزرگترین معضلات در همه کشورهای جهان است، به گونه‌ای که آمار نشان می‌دهد تا پایان سال ۲۰۲۲ میلادی(۱۴۰۱) بیش از ۲۸ میلیون زن و مرد و کودک در جهان درگیر آن هستند. اگرچه آمارهای مرتبط با کودکان کار در بسیاری از کشورها به طور رسمی اعلام نمی‌شود و همواره این‌گونه آمار در هاله‌ای از ابهام است اما طبق گزارش سال جاری سازمان بین‌المللی کار، ۶۳ درصد از نیروی کار اجباری در بخش‌های خصوصی کشورهای مختلف مشغول هستند که سود حاصل از کار آنها افزون بر ۲۳۶ میلیارد دلار برآورد شده است.
نکته حائز اهمیت این است که سازمان بین‌المللی کار (ILO)، کار برای افراد زیر ۱۸ سال را ممنوع می‌داند، با این وجود کشورها در این تعریف با این سازمان همراه نیستند و بر سر سن کودک مناقشه دارند؛ به طور مثال در قانون اساسی هند، کودکان زیر ۱۴ سال را از کار در معادن، کارخانه‌ها یا مشاغل خطرناک منع می‌کند.
اکنون طبق آمارهای نهادهای بین‌المللی در جهان، حدود ۱۶۰ میلیون کودک به جای رفتن به مدرسه، برای امرار معاش کار می‌کنند؛ به عبارت دیگر از هر ۱۰ کودک اکنون یک نفر ناچار از کارکردن است. این آمار خیره‌کننده و فزاینده برای جهان کنونی بسیار شرم‌آور است و دائم به کشورها یادآوری می‌کند که مراقب باشید کودکانتان نباید در مزارع و خیابان‌ها و .. کار کنند.
موضوع تاسف‌بار دیگر این است که، با توجه به اینکه فاصله کشورهای ثروتمند و فقیر یا توسعه یافته و نیافته روز به روز در حال افزایش است، سازمان بین‌المللی کار روند جهانی کودکان کار را افزایشی اعلام کرده است.
کشاورزی کودکان کار را می‌بلعد
بسیاری از کودکان کار در قاره آفریقا و در واقع در سراسر جهان، در مزارع کشاورزی به ویژه مزارع کاکائو، پنبه و قهوه کار می‌کنند. سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) اعلام کرد کشاورزی ۷۰ درصد از کار کودکان در جهان را تشکیل می‌دهد و تعداد نوجوانان شاغل در این بخش نیز رو به افزایش است.
فائو تاکید کرد، کار کودکان در میان خرده مالکان روستایی در کشاورزی، ماهیگیری یا جنگلداری سه برابر بیشتر از مناطق شهری شایع است. براساس گزارش این نهاد بین‌المللی، بسیاری از کودکان به والدین خود در تولید محصولات زراعی، پرورش دام یا صید ماهی «عمدتاً برای مصرف خانواده» کمک می‌کنند و در حالی که همه این کارها کار کودکان محسوب نمی‌شود، برای بسیاری از کودکان، کار آنها، به ویژه در کشاورزی از مرزهای ایمنی و رفاه فراتر می‌رود و می‌تواند به سلامت یا فرصت های آموزشی آنها آسیب برساند.
همچنین سازمان جهانی بهداشت (WHO) پیش‌تر گزارش داده بود: گرسنگی و دخانیات در جهان روند صعودی داشته به‌گونه‌ای که این دو موضوع عامل مرگ هشت میلیون نفر در سال بوده است.
کار کودک و کار خطرناک برای کودک کدام است؟
در واقع اصطلاح کار کودک، بیشتر به عنوان کاری تعریف می‌شود که کودک را از دوران کودکی، از توانایی و حیثیت کودکان محروم می‌کند و برای رشد جسمی و ذهنی آنها مضر است. چنین کاری طبق تعریف سازمان بین‌المللی، کاری است که از نظر روحی، جسمی، اجتماعی یا اخلاقی خطرناک و برای کودکان خطرناک بوده، در واقع کارکردن با محروم‌کردن کودکان از فرصت حضور در مدرسه، آینده تحصیلی آنها را تخریب می‌کند؛ زیرا در شرایطی ناگوار سبب خروج پیش از موعد آنها از مدرسه شده و مسیر زندگی را به شکل هولناکی برای آنها تغییر می‌دهد.
علاوه براین، بسیاری از آنها درگیر کار خطرناک می‌شوند. کار خطرناک برای کودک در ماده ۳ کنوانسیون شماره ۱۸۲ سازمان بین‌المللی کار به عنوان کاری تعریف شده که به دلیل ماهیت یا شرایطی که در آن انجام می‌شود، به سلامت، ایمنی یا اخلاقیات کودکان آسیب می‌رساند.
به طور خاص، کار خطرناک کودک، یعنی کار کردن در شرایط خطرناک یا ناسالم، که می‌تواند به کشته، معلول و زخمی یا بیمار شدن کودک به دلیل فقدان یا ضعف استانداردهای ایمنی و بهداشت و ترتیبات کاری منجر شود. چنین کاری می‌تواند به ناتوانی دائمی، بیماری و آسیب روانی منتهی شود. بیشتر مشکلات سلامتی ناشی از درگیر شدن در کار کودک، ممکن است تا زمانی که کودک بالغ نشده، بروز نکند.
کار خطرناک کودکان مانند دودیدن در میان خودروها برای فروختن کالایی و یا همکار شدن با افراد بزهکار از بدترین اشکال کار کودکان است که طبق آمار حدود ۷۹ میلیون کودک ۵ تا ۱۷ ساله در شرایط کار خطرناک در طیف گسترده‌ای از بخش‌ها از جمله کشاورزی، معدن، ساخت‌وساز، تولید و همچنین در بخش‌های دیگر مانند هتل‌ها، کافه‌ها، رستوران‌ها، بازارها و بخش‌های پایین خدماتی در کشورهای صنعتی، کشورهای در حال توسعه و فقیر، مشغول به کار اجباری هستند.
راهکارهای مقابله با کار کودک
طبق گزارش سازمان‌های تخصصی برای مقابله با کار اجباری کودکان، باید با علل مختلف و ریشه‌های این معضل در جوامع مقابله کرد که مهمترین آن فقر و نابرابری و تبعیض است. پایان دادن به کار اجباری با مفاهیم مختلفی همراه است از جمله اینکه باید محیط‌های کار ایمن و سالم فراهم شود، چرخ اقتصاد بچرخد، تبعیض در جوامع کنار زده شود و کودکان سهم بیشتری از رفاه را به خود اختصاص دهند.
بر اساس تحقیقات مشترک ILO و صندوق کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف) اکنون بیش از نیمی از کسانی که در معرض معضل کار کودکان قرار دارند _ نزدیک به ۸۶.۶ میلیون نفر _ در جنوب صحرای آفریقا زندگی می‌کنند. به عبارت دیگر کشورهای فقیر، کم‌درآمد یا توسعه نیافته در جهان بیشتر از سایر کشورها با این معضل دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
جمع‌بندی
اگرچه یونیسف و سازمان بین‌المللی کار قوانین مختلف و زیادی برای محافظت از کودکان در برابر استثمار ناشی از کار کودکان وضع کرده‌اند و پیشرفت‌های قابل توجهی در مسیر کاهش کار کودکان در سال‌های اخیر انجام شده است اما اکنون بیش از هر زمان دیگر همراه کردن کشورها علیه کار کودک و تسریع اقدامات برای پایان دادن به کار نونهالان در همه اشکال آن ضروری است.
طبق گزارش یونیسف، حدود یک کودک از هر ۱۰ کودک در جهان مشمول کار اجباری کودکان هستند و حتی برخی از آنها به عنوان برده جنسی، قاچاق می‌شوند. داده‌های سازمان ملل نشان می‌دهد بیش از ۷۳ میلیون کودک درگیر کارهای خطرناک هستند. این موضوع در آفریقا و منطقه آسیا و اقیانوسیه شدت بیشتری دارد. بر این اساس، ۱۹.۶ درصد از کودکان در آفریقا و ۷.۴ درصد در منطقه آسیا و اقیانوسیه درگیر کار کودکان هستند.
براساس گزارش یونیسف، نزدیک به ۱۶۰ میلیون کودک در آغاز سال ۲۰۲۰ در فهرست کار کودکان قرار گرفتند که ۹ میلیون کودک دیگر نیز به این آمار به دلیل تأثیر کووید-۱۹ اضافه شده است. از این آمار تقریبا نیمی از آنها درگیر کارهای خطرناکی هستند که به طور مستقیم سلامت و توسعه آنها را به خطر می‌اندازد.
بیشتر رهبران کشورهایی که در این زمینه گام‌های زیربنایی برداشته‌اند، می‌گویند کودکان باید مداد در دست داشته باشند نه ابزار کار؛ هر کودکی سزاوار یک کودکی عاری از استثمار و سوء استفاده است. تنها راه پایان دادن به کار کودکان اطمینان از دسترسی همه کودکان به آموزش و فرصت‌هاست. کار کودکان یعنی تداوم فقر، بیکاری، بی‌سوادی، رشد جمعیت و سایر مشکلات اجتماعی؛ بنابراین هیچ توجیهی برای کار کودکان وجود ندارد.
به همین دلیل همه شخصیت‌های مهم و نهادهای فعال بین‌المللی در این زمینه خواستار اقدام فوری برای پایان دادن به کار کودکان در راستای تعهدها و اهداف حقوق انسانی هستند. «مهاتما گاندی» در این زمینه می‌گوید، کودک آینده ملت است. باید اجازه داد او از نظر جسمی، ذهنی و اخلاقی رشد یابد.
در واقع روز جهانی منع کار کودک، هر ساله بر این موضوع تاکید دارد که همه مولفه‌های مطرح در این موضوع همچون دولت‌ها، سازمان‌های کارفرمایی و کارگری، جوامع مدنی و مردم در سراسر جهان باید با اقدامات و تدابیر مختلف به وضعیت اسفناک کودکان کار رسیدگی کرده و همه تلاش و سرمایه خود را برای پایان دادن به کار این قشر به کار گیرند.
در مجموع باید گفت در این مسیر تهیه آمار درستی از تعداد و وضعیت کودکان کار در هر جامعه می‌تواند نخستین گام برای اصلاح روند نادرستی باشد که در جوامع برای این کودکان ایجاد شده است. پیش‌بینی سازمان‌بین المللی کار این است که تغییرات آب‌وهوایی و همچنین مهاجرت دو عامل مهمی است که در دهه‌های پیش رو سبب افزایش تعداد کودکان کار خواهد شد.
منبع:
https://www.unicef.org/innocenti/reports/prospects-children-۲۰۲۴-global-outlook
https://news.un.org/en/story/۲۰۲۳/۰۶/۱۱۳۷۵۶۷
https://www.ilo.org/topics/forced-labour-modern-slavery-and-trafficking-persons
https://indianexpress.com/article/when-is/world-day-against-child-labour-۲۰۲۴-the-date-theme-origin-significance-۹۳۸۲۷۸۸
https://www.ituc-csi.org/World-Day-Against-Child-Labour-۲۰۲۴-en
https://www.ilo.org/topics/child-labour/campaign-and-advocacy-child-labour/world-day-against-child-labour
https://www.unicef.org/nepal/stories/ukg-unnecessary-burden-children
https://www.ilo.org/topics/child-labour/what-child-labour