به گزارش ایرنا، زباله چالش مهم استان‌های شمالی است که در برخی شهرها به بحران و فاجعه تبدیل شده و در بعضی شهرها نیز در حال رسیدن به مرز بحران است. رامسر هم یکی از شهرهایی است که با همه زیبایی‌ها و شهرت بین‌المللی‌اش در حوزه گردشگری و محیط زیست، با این معضل بزرگ دست و پنجه نرم می‌کند. سایت زباله کلاکولی در قلب جنگل‌های رامسر روزانه پذیرای ۷۰ تا ۸۰ تن زباله است که این رقم در ایام حضور مسافران به بیش از ۱۲۰ تن هم می‌رسد.
نبرد رامسری‌ها با زباله در حال حاضر پرهزینه و بدون خروجی است. حدود ۷۰ میلیارد ریال در ماه یا به عبارتی بیش از ۸۰۰ میلیارد ریال در سال، اعتباری است که برای جمع‌آوری و دفع زباله‌های شهر رامسر هزینه می‌شود. اعتباری که با برنامه‌ریزی درست در مدیریت پسماند می‌توان بخش قابل توجهی از آن را صرف توسعه شهر کرد.
با این نگاه می‌توان این‌گونه تصور کرد که بخش زیادی از اعتباراتی که می‌توانستند صرف ساخت پل چهارم صفارود، تهیه زمین برای مجتمع فرهنگی، اجرای پیاده‌راه ساحلی، تجهیز سایت زباله اشکته‌چال و دیگر طرح‌های زیرساختی رامسر شوند همراه با زباله‌ها دور ریخته شدند.
بررسی‌ها و آمارهای رسمی نشان می‌دهند که از بودجه ۲۸۵ میلیارد تومانی شهرداری رامسر در سال ۱۴۰۲ حدود ۱۷۰ میلیارد تومان در بخش عمرانی و مابقی صرف امور جاری این نهاد شد که از این میزان ۷۵ میلیارد تومان به مدیریت پسماند اختصاص یافت. یعنی حدود یک‌چهارم بودجه شهرداری رامسر در سال ۱۴۰۲ صرفا برای بخش جمع‌آوری و مدیریت پسماند هزینه شده است. مبلغی که با نگاه توسعه‌محور می‌توان گفت دور ریخته می‌شود.
اگرچه شهرداری رامسر در سال‌های اخیر اقدامات گوناگونی اعم از ساخت خط پردازش زباله و مواردی از این دست را برای مدیریت زباله در سایت کلاکولی زباله انجام داده است، اما هنوز تا رسیدن به زیرساخت‌های لازم برای دفع مطلوب زباله و درآمدزایی از آن فاصله زیادی وجود دارد. برنامه‌های تفکیک زباله از مبدأ هم در شهرستان مانند سایر نقاط کشور اثرگذار نبود و به نتیجه نرسیده است. سازوکارهای درآمدزایی از زباله هم وجود ندارد.
نقش مردم
هرچند رامسری‌ها همیشه بابت انتقال و دپوی زباله به سایت کلاکولی جنگل اشکته‌چال معترض هستند و این سوژه بارها دستمایه نقد به عملکرد نهادهایی چون منابع طبیعی، حفاظت محیط‌زیست و شهرداری‌ها قرار گرفت، اما کارشناسان معتقدند هر خانواده رامسری می‌تواند با قدری مسوولیت‌پذیری و چند راهکار ساده و کارهای کوچک، تغییرات بزرگی در کاهش زباله و پیامدهای مخرب آن بر محیط زیست ایجاد کنند. در واقع جدا از آن‌که نهادهای متولی باید زیرساخت‌های اصولی برای مدیریت و دفع زباله را فراهم کنند، شهروندان نیز می‌توانند به عنوان تولیدکننده زباله با رعایت برخی نکات ساده، تغییر سبک زندگی و تفکیک زباله از مبدأ از اتلاف منابع و برهم زدن نظم طبیعت جلوگیری کنند.
جای خالی قوانین الزام‌آور
در همین پیوند یک کارشناس طراحی روش‌های مدیریت پسماند با تاکید بر اهمیت تفکیک زباله از مبدأ می‌گوید: تغییر در ذهنیت مردم و انجام راهکارهایی برای کاهش تولید زباله و تفکیک زباله از مبدا مشروط به تدوین طرح جامع مدیریت پسماند و در نظر گرفتن قوانین الزام‌آور با جریمه‌های قابل توجه است.
منصوره شعبانی با بیان اینکه اعمال قوانین سخت‌گیرانه در موارد مختلفی مانند بستن اجباری شدن بستن کمربند ایمنی در کاهش اعمال مجرمانه اثرگذار بوده است، می‌گوید: تا زمانی که سازوکارهای قانونی در بخش پسماند تدوین و اجرایی نشود و محیط زیست و چالش‌های آن در اولویت مدیران سطوح مختلف قرار نگیرد، معضلات بخش پسماند نه تنها برطرف نمی‌شود، بلکه هزینه‌های آن در ابعاد گونان روز به روز افزایش می‌یابد.
شعبانی می‌افزاید: عملکرد شهروندان و مدیرانی که در بخش مدیریت پسماند مشارکت دارند و پیشرو هستند باید با مشوق‌هایی تقویت شود و در نقطه مقابل نیز مدیران و شهروندانی که در این زمینه کوتاهی می‌کنند تنبیه شوند. چه بسا بسیاری از مدیران به دلیل آن‌که اقدامات‌شان در مدیریت پسماند نادیده گرفته شده انگیزه خود را از دست دادند و اقدامات محیط زیستی را از اولویت خود خارج کردند.
این فعال محیط زیست و مجری طرح‌های مدیریت پسماند در بخش روستایی و شهری رامسر اظهار می‌ند: نگاهی به تجربه کشورهای موفق در این زمینه نشان داده آن‌ها هم با قوانین سخت‌گیرانه و الزام‌آور، چالش‌های بخش پسماند را تعدیل یا برطرف کردند. بنابراین تا زمانی که قوانین سخت‌گیرانه در این بخش تدوین نشود تلاش برای برطرف کردن این معضل مهم زیست‌محیطی پیشرفت معناداری نخواهد داشت.
تفکیک زباله از مبدأ
برای برطرف کردن چالش‌های زیست‌محیطی همچون پسماند، مشارکت مردم و اهرم‌های تشویقی از سوی شهرداری‌ها نقش تعیین‌کننده دارد. به اعتقاد کارشناسان کم‌هزینه‌ترین راهکار تفکیک زباله از مبدأ است. وقتی حرف از تفکیک زباله‌ها می‌شود این ذهنیت به وجود می‌آید که با یک فرایند سخت و پیچیده که به زمان زیاد و مهارت‌های خاصی نیاز دارد روبه‌رو هستیم. اما جدا کردن زباله‌ها در منزل کار ساده‌ای است که تنها هزینه آن صرف اندکی وقت و حوصله برای جداسازی زباله تر و خشک است. این فرایند ساده گام نخست برای یک تحول بزرگ محیط زیستی است. زیرا شیرابه زباله که ماده‌ای خطرناک برای محیط زیست و سلامت همگانی است، از کنار هم قرار گرفتن زباله تر و خشک تولید می‌شود.
مدیر پسماند شهرداری رامسر با توضیح اینکه تفکیک زباله از مبدا تاثیر زیادی در کاهش هزینه‌های دفع پسماند و حجم زباله ورودی به سایت زباله اشکته‌چال دارد، به خبرنگار ایرنا می‌گوید: از میان ۱۰ تا ۱۲ هزار واحد مسکونی در رامسر، حدود ۳ هزار و ۶۰۰ خانه در بحث تفکیک زباله و تحویل زباله‌های خشک با شهرداری همکاری دارند.
شهرداری هم از اهرم‌های تشویقی غافل نشده است. برای مثال شهروندانی که در این طرح مشارکت دارند، مشمول تخفیف حدود ۹۰ درصدی عوارض پسماند پایان سال می‌شوند. ضمن اینکه اگر زباله‌های خشک را به صورت مستقیم در اختیار ماموران دریافت زباله‌ها قرار دهند به ازای آن مواد شوینده یا کیسه زباله دریافت می‌کنند.
مهران حلاجیان میزان مشارکت مردم و اهرم‌های تشویقی را رضایت‌بخش و رو به افزیش توصیف می‌کند و می‌افزاید: یک‌سوم واحدهای مسکونی رامسر در بحث تفکیک زباله با شهرداری همکاری دارند. با این وجود این میزان همکاری هنوز در سطحی که بتواند چالش‌های محل دپوی زباله را تعدیل کند نیست.
ضرورت واقعی‌سازی هزینه‌های زباله
وی چالش‌های روزمره زندگی و دغدغه‌های مردم در دیگر بخش‌های زندگی را عاملی پررنگ برای بی‌توجهی و روی خوش نشان ندادن به مسائل فرهنگی و زیست‌محیطی می‌داند و اظهار می‌کند: هزینه تولید و دفع پسماند باید برای مردم مشخص شود و بهای آن را به شکل محسوس‌تری بپردازند.
مدیر پسماند شهرداری رامسر با بیان اینکه شهرداری ماهانه بیش از ۷۰ میلیارد ریال برای جمع‌آوری و دفع زباله هزینه می‌کند، می‌گوید: چنانچه هزینه‌های بخش پسماند در سایه مشارکت مردم و با اقداماتی مانند تفکیک زباله از مبدأ کاهش یابد می‌توان این رقم را در بخش‌های عمرانی و زیرساختی و فرهنگی هزینه کرد.
فوجی ژاپن، نمونه موفق مدیریت پسماند
حلاجیان با اشاره تجربه موفق شهر فوجی در ژاپن به عنوان یک شهر گردشگرپذیر و موفق در مدیریت پسماند، می‌افزاید: کیسه‌های زباله در این شهر با رنگ مخصوص و وزن‌های مشخص از سوی شهرداری‌ها در سوپرمارکت‌ها توزیع می‌شوند و شهروندان بهای تولید و مدیریت پسماند را با خرید این کیسه‌زباله‌ها می‌پردازند.
بنابراین از این طریق هم الگوی مصرف تغییر می‌کند و هم شهروندان هزینه تولید زباله را پرداخت می‌کنند. وی تصریح می‌کند: هر چقدر هزینه تولید زباله واقعی و قابل لمس‌تر باشد، مردم درک می‌کنند که زباله کمتری تولید کنند. اگر استفاده از ظروف یک‌بارمصرف را کاهش و تفکیک زباله در مبدأ را انجام دهند هزینه‌های مدیریت پسماند کاهش می‌یابد.
سیستم‌های یکپارچه؛ نسخه شفابخش مدیریت پسماند
در کشورهای توسعه‌یافته معمولا زباله‌های تفکیکی ۱۰ تا ۱۲ درصد از کل پسماند تولیدی را شامل می‌شوند و مابقی پسماند باید مدیریت شود. این سیستم مدیریت متناسب با میزان فناوری‌های مورد استفاده در هر کشوری متفاوت است. برخی از سیستم‌های دفع پسماند، با توجه به میزان سرمایه‌گذاری‌شان درآمدزایی هم دارند.
حلاجیان در همین ارتباط می‌گوید: درآمدزایی از پسماند در بیشتر کشورهای دنیا مرسوم است، اما این طرح‌ها در شرایطی امکان‌پذیر است که بر اساس یک طرح جامع و در ابعاد گسترده انجام شود. اجرای رویکردهای درآمدزایی از زباله در محدوده‌های جغرافیایی کوچک با حجم مشخص از زباله سودآوری بالا و توجیه اقتصادی قابل بحثی ندارد.
به گفته او اجرای چنین طرح‌هایی مستلزم طرحی الزام‌آور برای یک محدوده جغرافیایی بزرگ است. به این معنی که شهرها زون‌بندی و زباله‌ها به شکل اصولی مدیریت شوند تا هزینه‌ها کاهش یابد و درآمدزایی از پسماند محقق شود.
یک منطق در کشورهای توسعه‌یافته وجود دارد که می‌گوید بپرداز به اندازه‌ای که دور می‌ریزی این قانون به مردم می‌آموزد که کمتر به تولید زباله بپردازند و اینکه شهروندان باید متقاعد شوند رفتار خود را با محیط زیست تغییر داده و در مسیر خواسته محیط، رفتاری همراه با آن داشته باشند.
در گذشته خانواده‌ها زباله‌های خود را یک جا به سطل زباله می‌انداختند. اما امروز با توسعه زندگی ماشینی تفکیک زباله از منزل در بسیاری از نقاط جهان به یک مساله الزام‌آور تبدیل شده است. این مساله نیازمند فرهنگ‌سازی و آموزش‌های لازم همراه با گزینه‌های تشویق و تنبیه است. چون تفکیک زباله از مبدا می‌تواند گام موثری در مسیر توسعه پایدار شهری محسوب شود.