به گزارش گروه جامعه ایرنا، تاب‌آوری اگرچه واژه‌ای است که از اهمیت آن در زندگی روزمره غفلت شده اما تا آنجا مهم است که در صورت نداشتنِ تاب‌آوری ممکن است یک روز کاملا معمولی که مشغول انجام کارهای روزمره مثل پارک کردن ماشین، نان خریدن، مسافر مترو شدن یا حین رانندگی هستید، ناگهان خود را درگیر یک موقعیت پرتنش ببینید و چه بسا زد و خوردی پیش بیاید، زخمی شوید، سر از بیمارستان یا کلانتری دربیاورید و حتی ممکن است جان شخصی در این وسط گرفته شود.
فقط طی ۶ ماه در سال گذشته بیش از ۵۵ هزار نفر به دلیل نزاع به پزشکی قانونی مراجعه کردند که یکی از علل مهم آن نداشتن تاب‌آوری در موقعیت پرتنش بوده است. متاسفانه موضوعات پیش‌پاافتاده‌ای مانند جر و بحث یک زوج که با یک گفت و گوی منطقی و تاب‌آوری، قابل حل است در یک مورد باعث شد که مرد عصبانی، کارد آشپزخانه را به سمت همسر خود پرتاب کند، کارد به گردن زن خورد و این برای همیشه قطع نخاع و ویلچرنشین شد. در مجموع نزاع و درگیری‌های خیابانی یا خانوادگی همواره بخش قابل توجهی از ارجاع‌های واحدهای معاینات بالینی مراکز پزشکی قانونی سراسر کشور را به خود اختصاص می‌دهد.
تاب‌آوری یا انعطاف پذیری از کلمه لاتین "resilire" گرفته شده و به معنای "بازگشت" یا "پس رفتن" و در زبان انگلیسی به معنای مقاومت است. طبق تعریف انجمن روانشناسی آمریکا، تاب‌آوری به فرآیند و نتیجه سازگاری موفقیت‌آمیز با تجربیات چالش‌برانگیز زندگی اشاره دارد.
اما متاسفانه آستانه تاب‌آوری در جامعه ما چنان پایین است که چندی پیش مرد ۵۰ ساله بر سر برداشتن نان بربری برشته با دندان گوش جوانی را در نانوایی کند و بازداشت شد. این مرد نداشتن تاب‌آوری خود را به این شکل توضیح می‌دهد: "درجریان این درگیری ناگهان کنترل خودم را از دست دادم و گوش شاکی را گاز گرفتم؛ پشیمان هستم و می‌دانم که کار اشتباهی را انجام دادم حتی چندین بار از پسر جوان عذرخواهی کردم. "
پسر ۲۴ ساله در طرح شکایت خود گفت: روی میز نانوایی پنج نان بربری وجود داشت و نوبتم رسیده بود، در حال خرید یک نان بودم اما مرد میانسال بدون رعایت نوبتش چهار نان را برداشت و نانی را که خمیر بود، برای من گذاشت که به حرکت او اعتراض کردم و در ادامه درگیری بین ما شکل گرفت.
در مثال دیگری، نداشتن تاب آوری باعث شد دو دوست به خاطر یک قلیان با هم درگیر شوند و جوانی که آن را امانت گرفته بود، کشته شود.
تاب‌آوری چیست؟
اصطلاح تاب‌آوری در حقیقت مربوط به حوزه مواد بوده که توضیح می‌دهد که ماده تا چه حد خاصیت ارتجاعی دارد تا به شکل اولیه خود بازگردد و روانشناسی معنی آن را به حوزه خود منتقل کرده است. تاب آوری افراد را توانمند می سازد تا با سختی‌ها و ناملایمات زندگی و شغلی روبرو شوند، آسیب کمتری ببینند و حتی از این موقعیت ها برای شکوفایی و رشد شخصیت خود استفاده کنند.
علی جعفری مدیر موسسه همراهان مسیر زندگی تحت نظارت بهزیستی در تعریف تاب‌آوری می‌گوید: تاب‌آوری کیفیت روان‌شناختی است که به برخی افراد اجازه می‌دهد در برابر ناملایمات زندگی زمین بخورند و حداقل به همان قدرت قبلی بازگردند. تاب‌آوری توانایی کنار آمدن با شکست‌ها و بازیابی پس از آن است.
وی افزود: افرادی که در مواجهه با فاجعه توانایی بازگشت به زندگی را دارند، تاب آوری بالایی دارند. افراد دارای تاب آوری روانی می توانند از مهارت ها و نقاط قوت خود برای پاسخ به چالش های زندگی استفاده کنند، که می‌تواند شامل مرگ عزیزان، طلاق، مسائل مالی، بیماری، از دست دادن شغل و بلایای طبیعی باشد.
چرا برخی افراد شکننده هستند؟
برخی افراد با جزئی‌ترین چیزها و گاهی ههم با تنش‌های آزاردهنده، سریع صبر و مقاومت خود را از دست می‌دهند و از کوره درمی‌روند. اما چه چیز باعث می‌شود ظرفیت تاب‌آوری برخی افراد تا این حد شکننده باشد.
دکتر علی اصغر اصغرنژاد فرید روانشناس و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران در پاسخ به این سئوال اظهار داشت: افراد به خاطر زمینه های فطری و تجربیات زندگی که دارند از جمله تجربه های دوران جنینی، خردسالی و کودکی؛ در هر مرحله ای ممکن است به درجاتی آسیب پذیر یا تاب‌آور شوند.
اصغرنژاد فرید در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: به طور قطع آسیب پذیری در تاب‌آوری می تواند ناشی از آسیب‌پذیری ژنتیکی باشد. در جمعیت عمومی ممکن است یک درصد افراد مشکل جدی روانپزشکی پیدا کنند اما اگر یکی از والدین بیمار باشد، ریسک ابتلا تا ۱۲ درصد افزایش پیدا می‌کند. اگر هرد و نفر از والدین بیمار باشند ۴۸ تا ۵۰ درصد ریسک ابتلا افزایش پیدا می‌کند و صرف اینکه فردی یک پدر یا مادر بیمار داشته باشند می‌تواند ۵۰ برابر آسیب پذیری فرد را بیشتر کند.
اصغرنژاد فرید گفت: کمبود وزن هنگام تولد، سختی زایمان، شرایط و مراقبت‌های نامناسب بعد از تولد در آسیب‌پذیری ظرفیت انسان‌ها تاثیر گذار است. در حقیقت مجموعه‌ای از تجربیات در ظرفیت تاب‌آوری انسان نقش دارند که اگر بخواهیم همه آنها را بربشماریم مثنوی می‌شود.
گزینه چهارمی به نام مذاکره
ارتقای تاب‌آوری از ضروریات مهارتی هر فرد به شمار می‌رود که در این میان ارتباط کلامی موثر، مهمترین مهارت کلیدی در تقویت تاب‌آوری است و در حقیقت گفت و گو و مذاکره همبسته تاب‌آوری است.
عضو هیات علمی سابق دانشگاه علوم پزشکی ایران در این باره گفت: بخشی از مشکلات و گرفتاری‌هایی که مردم دارند ناشی از روابط با همدیگر است. افراد باید یاد بگیرند که چطور با هم تعامل کنند. همه موجودات زنده با هم ارتباط دارند، این ارتباط یا جنگ یا فرار یا تسلیم است، حیوانات که به هم می‌رسند با هم می جنگند یا فرار می‌کنند، اگر نه قدرت جنگ داشته باشند و نه راه فرار، تسلیم می‌شوند و در واقع یخ می‌زنند و فلج می‌شوند؛ اما انسان‌ها گزینه چهارمی به نام مذاکره دارند. انسان‌ها می‌توانند رفاقتی با هم صحبت کنند و مشکلات را حل کنند.
اصغرنژاد فرید افزود: هنگامی که انسانی در شرایطی است که قبول ندارد بجنگد و راه فرار نیست و حرف معقول و منطقی وجود ندارد، تن به تسلیم شدن می‌دهد، در این وضعیت شرایط مذاکره ندارد و وارد سیکل معیوب می‌شود. این موقعیت تنش و استرس و شدت آسیب‌پذیری را چنان افزایش می‌دهد که فرد در گوشه‌ای گیر می‌کند.
محیطِ پیرامون هم می‌تواند فرد را در هم بشکند
محیط پیرامون می‌تواند بر سطح استرس، پشتوانه اجتماعی، امکانات و منابع موجود و حمایت تاثیرگذار باشد و از این طریق نقش مهمی در میزان تاب‌آوری افراد ایفا کند.
عضو هیات علمی سابق دانشگاه علوم پزشکی ایران معتقد است محیط‌هایی وجود دارند که ظرفیت تاب‌آوری را افزایش می‌دهند به طورمثال محیط خانه یا محیط کار می‌تواند تاب‌آوری را افزایش دهد یا البته برعکس.
اصغرنژاد فرید افزود: پس می‌توان در سطح فردی، خانوادگی و اجتماعی، محیط تاب‌آور را تعریف کرد. این محیط‌ها می‌توانند با افزایش تاب‌آوری به افراد کمک کنند تا در آرامش، بدون استرس، با احساس امنیت و با تعامل سازنده، خود و زندگی‌شان را مدیریت کنند.
وی درباره تاثیر شرایط اجتماعی و اقتصادی جامعه بر تاب‌آوری افراد، گفت: شرایط اقتصادی نامناسب می‌تواند استرس‌زا باشد اما واقعیت این است که بسیاری از افرادی که مشکلات جدی ناشی از عدم تاب‌آوری پیدا می‌کنند، وضعیت معیشتی بدی ندارند و شرایط اقتصادی آنها آنطور که تصور می‌شود، فاجعه نیست؛ پول انسان را خوشبخت نمی‌کند اما نداری فرد را دچار مشکل می کند. وضعیت معیشتی افراد به هرحال مهم است.
مهارت‌آموزی راهی برای رهایی از موقعیت‌های پرتنش
افراد تاب آور عجیب نیستند تنها می‌دانند چطور در شرایط سخت اوضاع را کنترل کنند. تاب آوری به کنترل هیجانی، توانایی تصمیم‌گیری و حل مساله و خودآگاهی نیاز دارد که با کسب مهارت و تمرین می‌توان به آنها دست یافت.
عضو هیات علمی سابق دانشگاه علوم پزشکی ایران در این باره گفت: افراد حتی اگر آسیب‌پذیر باشند، می‌توانند مهارت‌هایی را کسب کنند تا بتوانند از آن خطر و تهدید و گرفتار و هرچه که آنها را دچار مشکل کند، خودشان را نجات دهند. مهارت‌هایی مانند مهارت ارتباطات، کنترل پرخاشگری در تعامل و موقعیت‌های پرتنش.
هیچ باختی وجود ندارد، فقط یادگیری هست، هیچ شکستی وجود ندارد، فقط فرصت‌ها هستند و هیچ مشکلی وجود ندارد، فقط راه حل‌ها هستند. اصغرنژاد فرید افزود: به ویژه افرادی باید روی این مهارت‌ها کار کنند که آستانه تحمل آنها پایین است و زود از کوره درمی‌روند و با دیگران درگیر می‌شوند و آن درگیری نتایج غیرقابل جبرانی به همراه دارد.
در مهلکه، دنبال راه‌حل باشید
هر انسانی چه بخواهد و چه نخواهد در موقعیت پرتنش قرار خواهد گرفت؛ هر فردی در چنین موقعیت‌هایی باید مسلح به مهارت‌هایی باشد تا بتواند خود را از مخمصه نجات دهد به طورمثال دراین موقعیت‌ها باید آگاهانه به خود خوش بینی و اعتماد به نفس داده و مسئولیت کل موقعیت/موضوع را بپذیرد. همچنین لازم است که فرد از نقش قربانی خارج شود.
استفاده از توانایی‌های فردی، تعیین حد و مرزهای سالم، تنظیم هیجانات و احساسات -پرهیز از جوزدگی-، تشخیص خطاهای شناختی، انتظارات واقع‌بینانه و پایداری و پشتکار از جمله مولفه‌های تاب‌آوری به شمار می‌روند چنانکه جمله تاکیدی وجود دارد که می‌گوید: "هیچ باختی وجود ندارد، فقط یادگیری هست، هیچ شکستی وجود ندارد، فقط فرصت‌ها هستند و هیچ مشکلی وجود ندارد، فقط راه حل‌ها هستند. " و افراد در موقعیت‌های پرتنش باید دنبال راه‌حل باشند.
هر فردی باید همواره آماده باشد تا در صورت گیر افتادن در موقعیت تنش‌زا بتواند با تاب‌آوری از آن مهلکه به سلامت بیرون بیاید.