گروه جامعه ایرنا - در زمان های قدیم نیاکان و اجدادمان همواره نماز باران می خواندند، ماجرای نماز باران امام رضا ( ع) در بحارالانوار آمده است؛ زمانی که مامون امام رضا (ع) را ولیعهد خود قرار داد، برای مدتی باران نبارید و بعضی از اطرافیان مامون سخنان ناروایی را بین مردم بازگو می‌کردند و می‌گفتند: «ببینید از زمانی که علی بن موسی‌الرضا ولیعهد شده است دیگر آسمان هم بر ما نمی‌بارد…» این حرف‌ها به گوش مامون رسید و از امام رضا (ع) درخواست کرد تا برای باریدن باران دعا کند، دعا کرد و باران بارید.
این بخشی از تاریخ و پیشینه جغرافیایی کشور است که نشان می دهد از قدیم اقلیمی خشک و کم بارش داشته، در واقع خاصیت آب و هوایی کشور است چون ایران بر روی کمربند خشک و نیمه خشک کره زمین قرار گرفته از این رو همواره سال های خشک آن بیشتر از سال های تر و پربارش آن بوده است، برای همین اجدادمان خود را با این شرایط هماهنگ کردند و با روش های مختلف خود را با چنین شرایطی تطبیق دادند، در کنار نماز باران و درخواست از خداوند، احداث قنات هم یکی از روش های بومی است که آوازه آن در دنیا هم پیچیده و از لحاظ فناوری و کارایی همگان را مبهوت کرده است.
مساله این است که در دهه های اخیر با وجود پیشرفت صنعت و فرهنگ اما با مشکل کم آبی مواجه هستیم به ویژه در فصول گرم سال همواره بر مدیریت مصرف آب تاکید و بر قطعی آن هشدار داده می شود، زمانی استفاده آب به راحتی امروز نبود، باید مسافت زیادی را طی می کردند به انبارهای آب و یا چشمه می رسیدند، کوزه های پر آب را بر دوش گرفته و دوباره همان راه رفته را باز می گشتند از این رو قدر یک کوزه آب را می دانستند اما امروز فقط کافیست شیر آب را بچرخانی و آب به راحتی جاری شود، شاید یکی از دلایلی که قدر این نعمت بزرگ را نمی دانیم همین دسترسی آسان به آن باشد.
حتما با افرادی که از شلنگ آب به جای جارو استفاده می کنند برخورد کرده اید، قطعا از این آدمها کم نیستند، چندی پیش با یکی از آنها برخوردم، کوچه پشت اداره ما شرکت های خصوصی زیادی وجود دارد، در یکی از روزها که صبح زود در حال رفتن به سر کار بودم دیدم که نگهبان یکی از این شرکت ها بر لبه دیوار نشسته و شلنگ آب را که تا آخر باز کرده بود در دست گرفته و مثلا در حال آب دادن به دو شاخه گل کاشته شده در باغچه جلوی ساختمان است، نکته جالب این بود که دست دیگر در جیبش بود و بی خیال آب را به سمت باغچه گرفته بود، باغچه هم لبالب از آب شده بود، نگهبان بی خیال در عالم خود آب را به حال خود رها کرده بود، به حدی بی خیال بود که انگار نه انگار تابستان است، باران کم باریده، منابع آبی خشک شده و سدها نفس های آخر را می کشند، البته طاقت نیاوردم و نسبت به رفتارش هشدار دادم، هر چند فایده ای نداشت و با افتخار به کارش ادامه داد.
روز قبل از آن هم در محله خودمان با یکی از همین افراد مواجه شدم که داشت مغازه اش را می شست، گفتم برادر آب نداریم لطفا رعایت کنید؛ شلنگ آب که جارو نیست، جواب داد که بهار باران خوبی بارید چرا آب نداریم؟ و دوباره به کارش ادامه داد، جای تاسف دارد که نگاه ها به بارش آنهم بارش هایی محدود تا این حد نادرست است، درست است که آمارها نشان می دهد که مجموع بارش‌های امسال تا اول تیرماه نسبت به مدت مشابه سال گذشته که ۲۰۴.۱ میلیمتر بود و رشد ۱۸ درصدی داشته اما مساله این است که زمین به حدی تشنه است و منابع آبی کمبود دارند و این بارش ها دردی را دوا نمی کند. نکته دیگر اینکه پراکندگی بارش در همه جای کشور یکسان نبوده است، بر اساس داده های هواشناسی بارندگی های سال آبی جاری ۴۲ میلیمتر بیشتر از پارسال بود که با وجود بارندگی های مناسب در کشور اما در تهران بارندگی ۲۰ درصد زیر نرمال بوده است.
یکی از نکات مهم و قابل تامل این است که در بسیاری از مناطق کشور چه برای تامین آب شرب، چه کشاورزی و چه صنعت به برداشت آب از منابع زیرزمینی وابسته هستیم یعنی فقط آب باران و آبهای سطحی کافی نیست از طرفی منابع آب زیرزمینی ما فقیرتر شده است، بخش کشاورزی با مصرف بیش از ۸۰ درصد بالاترین برداشت را از منابع آب شیرین کشور دارد در حالیکه بر اساس سند امنیت غذایی ایران باید تا سال ۱۴۱۱ مصرف آب در بخش کشاورزی از ۸۱ به ۵۱ میلیارد متر مکعب برسد بنابراین می طلبد منابع آب را جدی تر مدیریت کنیم.
همچنین براساس اعلام سازمان هواشناسی، تابستان گرم تری را نسبت به نرمال در کشور تجربه می کنیم، یعنی دما در تابستان به طور میانگین ۱ تا ۲ درجه سلسیوس نسبت به وضعیت نرمال افزایش می‌یابد، همچنین اعلام کرده که سه استان تهران، سمنان و قزوین وارد چهارمین سال خشکسالی شده‌اند، این یعنی زنگ خطری برای این استان ها به ویژه تهران که جمعیت ۱۹ میلیون نفری را در خود جای داده است.
سازمان هواشناسی اعلام کرده که دمای کشور نسبت به ۵۰ سال گذشته ۲ درجه گرمتر شده است، هر یک درجه افزایش دما حدود ۷ درصد شدت تبخیر آب را افزایش می‌دهد، مطالعات نشان می‌دهد میانگین دمای ۱۰ ساله اخیر کشور نسبت به میانگین ۱۰ ساله پنج دهه قبل حدود ۲ درجه بالاتر است یعنی حدود ۱۵ درصد شدت تبخیر بالاتر رفته است، به طور کلی روند دما طی چند دهه اخیر گرمایشی بوده است.
روند بارشی نیز طی دهه‌های اخیر کاهشی بوده البته به این مفهوم نیست که میزان بارش هرسال از سال قبل کمتر بوده است بلکه مقدار بارش چه به صورت منطقه‌ای، کشوری و جهانی نوسان دارد و دچار افت و خیز می‌شود. در واقع گرمایش جهانی علاوه بر تغییر الگوهای جوی و کاهش بارندگی، باعث افزایش ۱۵ درصدی تبخیر سطح آب دریاچه‌های ایران شده است.
از سوی دیگر با شدت خشکسالی پدیده فرونشست زمین افزایش می یابد به طوری که سازمان زمین شناسی اعلام کرد در بیشتر دشت‌های ایران که در آنها کشاورزی به طور گسترده انجام می‌شود و وابسته به منابع آب زیرزمینی است پدیده فرونشست با شدت متفاوت در حال پیشرفت است، در برخی استان‌ها مانند یزد نرخ فرونشست کاهش پیدا کرده و در استان‌هایی مانند خراسان رضوی، تهران، قزوین، کرمان، فارس و اصفهان همچنان فرونشست با نرخ بالا مشاهده می‌شود.
یک کارشناس امور منابع آب درباره وضعیت منابع آبی کشور به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: در مجموع ایران کشوری خشک و نیمه خشک است از این رو خشکسالی و کم بارشی جزوی از اقلیم آن است، نکته مهم و قابل تامل در این رهگذر نحوه برخورد ما با منابع آبی است تا دچار تنش آبی نشویم.
یوسف خلج امیر حسینی افزود: با وجود اینکه کشوری نیمه خشک و کم آب هستیم اما سرانه مصرف آب در ایران از بسیاری کشورهای اروپایی که به قاره سبز معروفند بیشتر است ، آمارها نشان می دهد سرانه مصرف آب در ایران حدود ۱۶۰ تا ۱۷۰ متر مکعب است که در تهران گاهی به ۲۲۰ متر مکعب هم می رسد در حالیکه میانگین بارندگی در کشور زیر ۲۵۰ میلیمتر در سال است که حدودا کمتر از یک سوم میانگین بارندگی سالانه جهانی است یعنی الان میانگین بارندگی جهانی ۸۵۰ میلیمتر در سال است اما میانگین بارندگی در کشور گاهی به زیر ۲۵۰ میلیمتر هم می رسد، این در حالیست که متوسط تبخیر در ایران بیش از ۳ برابر متوسط جهانی است.
وی ادامه داد: البته مشکل فقط نحوه مصرف نیست بلکه نباید فرسوده بودن زیرساخت ها را هم فراموش کنیم، به عنوان مثال فرسودگی شبکه های آبرسانی آب شرب شهری موجب هدر رفت حجم زیادی از آب می شود، آماری وجود دارد که نشان می دهد سالانه بیش از ۳۰ درصد آب تصفیه شده از طریق شبکه های فرسوده هدر می رود که باید در کنار فرهنگ سازی در نحوه مصرف آب فکری هم به حال شرایط شبکه آبرسانی کرد.
وی اظهارداشت: مساله مهم در روند فرهنگ استفاده از آب باید به این نکته توجه کرد که امروزه نحوه مصرف آب تغییر کرده است، زمانی هیچ خانه ای آب لوله کشی نداشت و با زحمت آب وارد خانه ها می شد اما امروزه هیچ خانه ای بدون لوله کشی آب نیست بنابراین دسترسی آسان به آب موجب شده آنطور که باید قدر این نعمت را ندانیم و هدر دادن آن هم موجب ناراحتی نمی شود، البته این بر همه صدق نمی کند افرادی هم هستند که قدر آب را می دانند و درست از آن استفاده می کنند اما مساله این است که تعداد اینها نسبت به آنهایی که بی محابا مصرف می کنند بسیار کمتر است.
خلج امیرحسینی گفت: روزگاری داشتن استخر در خانه ها مرسوم نبود اما این روزها معمولا در بسیاری از مجتمع های مسکونی استخر، سونا و جکوزی وجود دارد که مصرف آب آنها بسیار بالاست که متاسفانه برای پر کردن آنها از آب شرب تصفیه شده استفاده می شود که این خود حجم زیادی از آب را هدر می دهد.
وی افزود: مساله دیگری که بر کاهش منابع آبی و بروز پدیده فرونشست زمین دامن زده، حفر چاه های غیر مجاز است که با این کار تا قطره آخر آب زیرزمینی را بالا می کشند که موجب خالی شدن دل زمین و فرو رفتن خاک می شود که همان پدیده فرونشست شکل می گیرد، بر اساس استاندارد اگر در اروپا سالانه چهار میلیمتر فرونشست رخ دهد شرایط بحرانی است در حالی که در تهران سالانه ۳۶ سانتیمتر فرونشست داریم، اکنون ۴۲۰ دشت کشور درگیر فرونشست زمین هستند و دیگر قابل برگشت نیستند، قطعا با این روش به آینده امیدی نیست و مهمتر اینکه دیگر فرصتی هم نیست چون منبعی باقی نمانده است.
کارشناس امور منابع آب تاکید کرد: برای جلوگیری از نابودی کامل منابع آبی، باید فرهنگ سازی و یک سری کارهای پایه ای و زیرساختی انجام شود، دولت حمایت کند، البته در مقطعی یک سری طرح ها مطرح می شود که خیلی هم خوب هستند مانند طرح تعادل بخشی آب های زیرزمینی، کنترل مصرف آبهای زیرزمینی، کنتور گذاشتن روی چاه ها و حمایت از سیستم های آبیاری، اما اجرا نمی شود یا چند درصد پیش می رود و ناگهان متوقف می شود که دولت باید نسبت به اجرای کامل آن نظارت داشته باشد.