به گزارش ایرنا، "شام غریبان" یک آیین سوگواری در امتداد عزاداری‌های تاسوعا و عاشوراست که مهمترین ویژگی آن نشستن در تاریکی شب و روشن کردن شمع به همراه نوحه خوانی با مضمون اسارت اهل بیت امام حسین(ع) و سختی‌هایی است که در واقعه کربلا به آنها گذشت.
در ادبیات فارسی واژه غریب اینگونه معنا شده است: دورافتاده از وطن و کسی که بی یار و یاور مانده است؛ از این رو شام غریبان نیز به معنای شب ِمردم غریب و دورافتاده از یار و دیار آمده است.
آداب "سوگواری شام غریبان" در کتاب "بیرجندنامه" تالیف جمال رضایی اینگونه شرح داده شده است: شام غریبان کم و بیش مانند یک مجلس روضه است؛ با این تفاوت که در این جلسه، چراغ روشن نمی‌کنند و با افروختن چند شمع، روشنی کمی به مجلس می‌دهند. دسته‌های عزادار، عَلَم و کتل برنمی‌دارند و زنجیر و سینه نمی‌زنند، بلکه با صفوفی نسبتا منظم به مجلس می‌آیند، با گریبان‌های باز و با سکوت و متانت، مهموم و مغموم حرکت می‌کنند یا می‌نشینند. سرانجام روضه ای خوانده می‌شود که بیشتر به وقایع شب یازدهم محرم سال ۶۱ و سرنوشت اعضای خاندان امام حسین(ع) مربوط می‌شود.
در همین پیوند، مستوفی در کتاب "شرح زندگانی من" درباره نوحه خوانی در مراسم شام غریبان آورده است: در شام غریبان نوحه خود را آرام و بی‌سروصدا می‌خوانند، گاهی همه می‌نشینند و یک بند اشعار خود را نشسته می‌خوانند و بعد برای خواندن بند دوم بلند می‌شوند و در حال راه‌رفتن مصرع دوم را تمام می‌کنند و با این کیفیت افتان و خیزان وارد مجلس شده و خارج می‌شوند.
در بخش دیگری از این کتاب آمده است: این عزاداری، تا پیش از دوره مظفرالدین شاه قاجار معمول نبود و از آنجا که نخستین نوحه‌های دسته‌گردانی شام غریبان به زبان ترکی بوده است، می‌توان حدس زد که این عزاداری همراه ترک‌ها با مظفرالدین شاه به تهران آمده باشند؛ چنانکه بزرگترین شام غریبان را هم در تکیه ترک‌ها در "مسجد شیخ عبدالحسن" واقع در محله پاچنار و بازار تهران می‌گرفتند.
محتوای اشعار و نوحه‌هایی که در سوگواری شام غریبان خوانده می‌شود، درباره رهاشدن پیکرهای سر از تن جدا شده شهدای کربلا، حرکت اسب‌ها بر بدن آنها، آتش زدن خیمه‌ها، به اسارت بردن اهل بیت امام حسین(ع) و نوحه هایی برای همدردی با حضرت زینب(س) و آنچه پس از عاشورا به وی می‌گذشته است.
در فرهنگ‌ها و شهرهای مختلف ایران، آیین‌های کهن بی‌شماری از عصر عاشورا تا پایان شام غریبان برگزار می‌شود.
خیمه سوزان(آتش زدن نمادین خیمه‌ها و اجرای به اسارت در آمدن بازماندگان واقعه کربلا)، فانوس گردانی( حرکت دسته‌های عزاداری با علم که چهل فانوس روشن بر روی آن نصب شده است)، تجمع هیات‌های مذهبی در بقاع متبرکه همراه با روشن کردن شمع، حرکت کاروان نمادین حمل اسرا سوار بر شترها و لشگر یزید سوار بر اسب‌ها از جمله این آیین‌ها است.
در گذشته رسم بود که هنگام حرکت در کوچه‌ها، روی سر عزاداران کاه می‌پاشیدند چرا که معتقد بودند با این کار غمِ عزاداران حسینی اندکی سردتر می‌شود.
در برخی از مناطق کشور مراسم شام غریبان با نواختن نِی و طبل همراه است و چند کودک نیز به یاد اسیران کربلا، در حالی‌که دست و پایشان بسته است، پشت سر یک اسب حرکت می‌کنند.
نکته مهم اینکه در مراسم شام غریبان شمع‌ها را خاموش نمی‌کنند و می‌گذارند تا آخر بسوزند؛ پس از مراسم نیز برخی برای تبرک، اشک شمع‌ها را جمع می‌کنند.
در باور شیعیان حرکت با شمع‌های روشن در تاریکی شب؛ نمود جست و جوی پیکرهای شهدای کربلا در نخستین شب پس از پایان عاشورا است.
شاعران مختلفی قاب غمبار شام غریبان را در ابیات خود به تصویر کشیده‌اند؛ مراسم شام غریبان از غروب عاشورا تا انتهای شب ادامه دارد و به طور معمول با سلام بر حسین و یاران او همچنین لعن یزدیان (با استناد به زیارت عاشورا) به پایان می‌رسد.
آنچه عزاداران در واپسین لحظات سوگواری دهه محرم با بغض‌های فروخورده از خداوند درخواست می‌کنند این است که "این محرم؛ آخرین نباشد."
و اینگونه یک دهه شور و شیدایی به پایان می‌رسد، در حالی که همواره بر قلب‌ها آنچه صیقل داده می‌شود اینکه: "کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا".