به گزارش خبرنگار موسیقی ایرنا، هیات‌مدیره خانه موسیقی ایران امسال بعد از چندین جلسه بحث و بررسی در مورد چگونگی تاسیس کانون موسیقی نواحی رای به تشکیل این کانون داد و مقرر شد از اعضای هیات موسس این کانون که متشکل از هنرمندان و نمایندگانی از نواحی مختلف ایران هستند برای همکاری و همفکری دعوت به عمل آید.
همچنین حمیدرضا نوربخش مدیرعامل خانه موسیقی ایران، پیمان بزرگ‌نیا پژوهشگر و هنرمند موسیقی نواحی ایران و عضو کانون پژوهشگران خانه موسیقی را به عنوان مسئول هماهنگی تاسیس کانون موسیقی نواحی این خانه معرفی کرد.
اکنون کانون‌های سازندگان ساز، نوازندگان سنتی، خوانندگان سنتی، خوانندگان کلاسیک، صدابرداران، پژوهشگران، مدرسان، نوازندگان کلاسیک، آهنگسازان و ناشران موسیقی زیرمجموعه خانه موسیقی فعالیت می‌کنند.
نیاز موسیقی نواحی ایران به صنف
پیمان بزرگ‌نیا مسئول هماهنگی تاسیس کانون موسیقی نواحی در خانه موسیقی ایران درباره تشکیل این کانون به خبرنگار ایرنا اظهارداشت: خانه موسیقی ایران در طول سال‌های فعالیت، نگاه ویژه‌ای به موسیقی نواحی ایران داشته است و تاکنون در جشن‌هایی که در این نهاد برگزار شده، موسیقی نواحی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده و ۵۰ نفر از هنرمندان برجسته این حوزه همچون بخشی سهراب محمدی، بخشی علی غلامرضایی آلماجوقی، احمد محسن پور، حسین طیبی و به ویژه خالو قنبر راستگو برای نخستین بار در خانه موسیقی تجلیل شدند. برخی از این هنرمندان در قید حیات نیستند و برخی از هنرمندان پیشکسوت موسیقی نواحی در استان‌ها و مناطق خود شناخته شده بودند اما در جشنواره‌ای شرکت نکرده بودند.
وی گفت: براساس اساسنامه خانه موسیقی ایران، موسیقی نواحی نیز مانند سایر بخش‌های موسیقی، یک بخشی از موسیقی ایران تعریف می‌شود اما با توجه به حضور بیش از ۷۰ هزار هنرمند موسیقی نواحی در کشور، این حوزه نیازمند یک صنف است، موسیقی نواحی همچون اقیانوسی بسیار وسیع است، هر چقدر در این حوزه وارد شویم، وسعت را بیشتر می‌بینیم، به عنوان مثال، در استان لرستان در هر سه خانوار، یک نوازنده کمانچه حضور دارد و فعالیت می‌کند.
بزرگ‌نیا افزود: با این وجود، هیچ اتحادی در حوزه موسیقی نواحی وجود ندارد و آمار دقیقی از هنرمندان این حوزه نداریم و متاسفانه به دلیل اینکه هنرمندان موسیقی نواحی از مرکز دور هستند و دسترسی به آنان وجود ندارد، با توجه به شناختی که پژوهشگران و سایر هنرمندان دارند و ارتباطاتی که هست، یک صنف می‌تواند هنرمندان موسیقی نواحی را متمرکز کند.
این پژوهشگر موسیقی نواحی بیان کرد: در مواردی بخش‌نامه‌ها و فراخوان‌هایی در رابطه با جشنواره‌های موسیقی مانند جوان و نواحی توسط ادارات فرهنگ و ارشاد اسلامی استان‌ها در فضای مجازی منتشر می‌شوند و بسیاری از هنرمندان دسترسی به فضای مجازی ندارند و از این فراخون‌ها مطلع نمی‌شوند که کانون موسیقی نواحی می‌تواند در این حوزه کمک کند، بسیاری از هنرمندان موسیقی نواحی بیمه نیستند حتی برخی از هنرمندان موسیقی نیز تفاوت میان خانه موسیقی، انجمن موسیقی و دفتر موسیقی را نمی‌دانند و اطلاعی از کارکرد و جایگاه صنف و برگزاری جشنواره‌های موسیقی ندارند.
وی اظهارداشت: با شکل‌گیری کانون موسیقی نواحی در خانه موسیقی ایران و ارتباطات هنرمندان و پژوهشگران می‌توان هنرمندان موسیقی نواحی را در کشور شناسایی کرد تا ضمن عضویت در این نهاد، از خدمات و تسهیلات کانون موسیقی نواحی بهره‌مند شوند و بسیاری از جشنواره‌ها نیز از توانمندی و هنر این هنرمندان بهره‌مند شوند.
بزرگ‌نیا گفت: بسیاری از هنرمندان موسیقی منبع درآمد و معیشتشان از نوازندگی در مراسم و جشن‌های عروسی تامین می‌شود، این روند همیشه در میان هنرمندان به خصوص خاندان‌های موسیقی مانند توشمال‌ها، لوطی‌ها، عاشیق‌ها و بخشی‌ها بوده است، با این وجود ارتباطشان با نسل جوان از بین می‌رود، نسل جوان نمی‌داند اهمیت موسیقی نواحی چیست؟، آگاهی نسبت به این مساله ندارد که کانون موسیقی نواحی می‌تواند در این حوزه کمک کند البته این اقدامات بستگی به کارکرد کانون دارد که می‌تواند فعال یا منفعل باشد، باید تلاش کرد که به رشد و شکوفایی موسیقی نواحی ایران کمک شود.
چگونگی تشکیل کانون موسیقی نواحی
مسئول هماهنگی تاسیس کانون موسیقی نواحی در خانه موسیقی ایران درباره چگونگی تشکیل این کانون بیان کرد: قرار است یک شورای سیاستگذاری تشکیل و سپس انتخابات برگزار شود و ضمن تصمیم‌گیری در این حوزه، اساسنامه‌ای تدوین شود. تاکنون پیشنهادهای بسیار خوبی داشته‌ایم، هنرمندان موسیقی نواحی می‌توانند عضو کانون شوند، از نظرات آنان بهره‌مند شویم و یک سیاستگذاری صحیحی در این زمینه داشته باشیم تا جریان‌سازی در زمینه موسیقی نواحی صورت گیرد.
وی افزود: بسیاری از هنرمندان موسیقی نواحی به دلیل مساله تغییرات در جامعه و وضعیت اقتصادی، دچار مشکلات معیشتی هستند و به شدت نیازمند حمایت هستند که کانون موسیقی نواحی می‌تواند زمینه برگزاری کنسرت‌ها و معرفی هنرمندان به جشنواره‌ها را مهیا کند. به طور کلی کانون موسیقی نواحی باید پیگیر مطالبات این هنرمندان باشد.
بزرگ‌نیا اظهارداشت: در زمینه تحقیق و پژوهش هم باید همت کرد، امسال دو تن از هنرمندان پیشکسوت از خطه خراسان دار فانی را وداع گفتند و ما نمونه خوبی از آنان نداریم، ثبت و ضبط خوبی از آثار این اساتید نشده است، ما نمی‌توانیم جلوی مرگ هنرمندان موسیقی نواحی را بگیریم. پیشکسوتانی داریم که هنوز آثارشان ضبط نشده است، من محقق، زمانی شرایط بهتری برایم مهیا بود و آثاری را توانستم ضبط کنم، اگر در حال حاضر بخواهم برای ثبت و ضبط آثار هنرمند موسیقی نواحی به منطقه‌ای سفر کنم باید صد برابر پنج سال گذشته هزینه کنم، من و بسیاری از همکاران تحقیقات بسیاری انجام داده‌ایم و آثار بسیاری را ثبت و ضبط کرده‌ایم که بخشی از آنها منتشر شده و باقی آثار در آرشیو شخصی مانده‌اند، وظیفه کدام بخش فرهنگی است که از محقق موسیقی نواحی حمایت کند؟
تنوع موسیقی نواحی ایران به دلیل تکثر قومیتی
سرپرست گروه موسیقی نواحی «سازینه» گفت: خانه موسیقی در دوره‌هایی، نشست‌هایی را با حضور اساتید موسیقی نواحی برگزار کرده و آثاری در این نهاد ضبط شده است، هدف ما این است که در قالب کانون موسیقی نواحی در خانه موسیقی ایران، آثار هنرمندان پیشکسوت این حوزه را ثبت و ضبط کنیم، محققان در مناطق کشور کم نیستند، آنان می‌توانند در مناطق خود، آثار هنرمندان موسیقی نواحی را ثبت و ضبط کنند.
وی افزود: موسیقی نواحی ایران به دلیل تکثر قومیتی، متنوع و وسیع است، به عنوان مثال در شمال خراسان، فرهنگ‌های مهم تات، کُردهای کُرمانج، ترک زبانان و ترکمن‌ها حضور دارند، منطقه شیروان یک سبک خاص دوتارنوازی و قوچان یک سبک دیگری از دوتارنوازی دارد حتی در بعضی از مناطق، از فاصله ۱۲ کیلومتر از یک روستا به روستای دیگر، به خصوص در مناطق سرحدی، فضای موسیقی متفاوت است اما تاکنون به جز چند پژوهش شاخص چندان تحقیق و پژوهشی در این حوزه انجام نشده است، چنین مناطقی می‌توانند در قالب کانون موسیقی نواحی معرفی شوند.
بزرگ‌نیا بیان کرد: مردم به موسیقی نواحی علاقه‌مند هستند و هنرمندان شناخته شده و پیشکسوت این حوزه که کنسرت برگزار می‌کنند، مخاطبان بسیاری از آنها استقبال می‌کنند، زندگی در این موسیقی جریان دارد و بسیار متنوع است، حتی در بعضی از موارد دیده‌ایم که وقتی آواز متر آزاد در گونه‌های دیگر در کنسرتی اجرا می‌شود، مخاطبان کمتر استقبال می‌کنند اما حتی آوازهای متر آزاد طولانی را در موسیقی نواحی همه دوست دارند، البته این بستگی به این دارد که چگونه اجرا شود، نه هر اجرایی.
این پژوهشگر اظهارداشت: در بعضی از کنسرت‌های موسیقی نواحی، هنرمندان از سازهای غربی؛ سینتی سایزر و گیتاربیس استفاده کرده‌اند، مخاطبان در سالن شعار دادند و به نوازندگان گفتند که سازشان را جمع کنند، چون هنوز مردم اصالت‌ها را دوست دارند و مردمان تمام نواحی ایران، موسیقی خودشان را دوست دارند اما مساله تغییرات با سرعت انجام می‌شود و امیدواریم با کمک خانه موسیقی و بخش‌های دولتی به ویژه خود هنرمندان موسیقی نواحی مشکلات این قشر حل شود.
وی گفت: خانه موسیقی ایران تا جایی که در توانش بوده و امکانات به آن اجازه داده، ضمن حمایت از هنرمندان موسیقی نواحی، مشکلات آنان را حل کرده است، بخش دولتی هم باید در این حوزه کمک کند سپس کانون موسیقی نواحی بتواند برای بخش پژوهش و انتشار آثار کمک کند حتی در بخش‌هایی هنرمندان بسیاری را می‌شناسیم که قابلیت منحصر به فردی دارند اما توان مالی ندارند تا آثارشان را ضبط و منتشر کنند، ما سعی می‌کنیم در این بخش با یاری خانه موسیقی اقداماتی انجام دهیم البته ایده‌های بسیاری مطرح شده است، زمانی که هیات موسس تشکیل شد و تا قبل از اینکه انتخابات برگزار شود باید یکسری انشعابات در مناطق داشته باشیم.
بزرگ‌نیا افزود: به عنوان مثال باید در خراسان شمالی، انشعاباتی در حوزه موسیقی نواحی وجود داشته باشد تا بتوانیم هنرمندان این منطقه را جذب کانون موسیقی نواحی کنیم، این کانون متعلق به همه هنرمندان مناطق ایران است و می‌توانیم یک شبکه عظیمی از هنرمندان موسیقی نواحی کل کشور را در این کانون داشته باشیم و اقدامات موثری در این حوزه انجام دهیم، از همه هنرمندان موسیقی نواحی، تهیه‌کنندگان، مدیران و مسئولان فرهنگی و هنری به ویژه مردم ایران به عنوان عضو کوچکی از موسیقی نواحی درخواست می‌کنم تا از این موسیقی فاخر حمایت کنند و با یک‌دلی و خرد جمعی یک صنف مطالبه‌گر و توانمند برای تجلی و حل مشکلات موسیقی نواحی تشکیل شود.
هنرمند موسیقی نواحی راوی فرهنگ شفاهی است
مسئول هماهنگی تاسیس کانون موسیقی نواحی خانه موسیقی ایران بیان کرد: هنرمندان موسیقی نواحی مظلوم هستند، آنان به دور از بحث چهره شدن و دغدغه‌های سلبریتی شدن، راوی فرهنگ شفاهی خطه خودشان هستند، موسیقی نواحی صرف موسیقی سرگرمی نیست، بخشی از تاریخ، ادبیات شفاهی کشورمان است.
وی، هنرمند موسیقی نواحی را نماد یک قوم دانست و افزود: کوچ به طور کلی منسوخ شده و زندگی عشایری همچون گذشته از بین رفته است حتی صنایع دستی و فنون کوچ‌نشینی همچون گذشته کارایی ندارد، با این وجود، هنرمند و راوی موسیقی عشایری زمانی که به روی صحنه می‌رود، از لحاظ پوشش و بخش موسیقی کلامی، راوی فرهنگ یک خطه و فرهنگ ایران است، بعضی از واژگان در گویش‌های بومی منسوخ شده اما خنیاگران در کلامشان این واژگان را حفظ کرده و بیان می‌کنند.
بزرگ‌نیا بیان کرد: خنیاگران به ویژه بخشی‌ها، عاشیق‌ها، بیت‌خوان‌ها و شعرخوان‌ها، در گذشته نقش رسانه را ایفا کرده و داستان‌های تاریخی و عاشقانه را روایت می‌کردند، بخشی‌ها در گذشته در عروسی‌ها شرکت کرده و طی دو یا سه روز، بسیاری از داستان‌ها را بازگو می‌کردند و مردم مشتاقانه به آنها گوش می‌دادند، خنیاگران علاوه بر نوازندگی و خوانندگی، بازیگر و نقال بودند، شاهنامه‌خوانان برجسته‌ای در میان قوم لُر داشتیم که اغلب شاهنامه را از برمی‌خواندند و برخی از آنان حتی سواد خواندن و نوشتن نداشتند اما اکنون این نوع خوانش منسوخ شده است.
حضور شاهنامه‌خوانان در هشت سال دفاع مقدس
این پژوهشگر اظهارداشت: هنرمندان موسیقی نواحی به خصوص نوازندگان سُرنا و کُرنا، دُهل و نقاره، هر گاه سپاه ایران به کارزار دشمن رهسپار می‌شد پیش قراول بودند، بسیاری از شهدا در هشت سال جنگ تحمیلی از اهالی موسیقی نواحی بودند، در آن دوران شاهنامه‌خوان‌هایی در میدان حضور داشتند و برای تقویت روحیه سلحشوری رزمندگان شاهنامه می‌خواندند که در هیچ جایی به این موضوع اشاره نشده است و حتی فرزندان بسیاری از خاندان‌های موسیقی نواحی در هشت سال دفاع مقدس شهید شدند، این هنرمندان همیشه در تاریخ تاثیرگذار بودند.
وی افزود: ما در دوران گذار فرهنگی و تغییر کارگان‌های موسیقی به سر می‌بریم، هر چند برخی از صاحبنظران بر این عقیده هستند که موسیقی نواحی منسوخ شده است و استادان پیشکسوت معدودی در قید حیات هستند که بنده با این موضوع مخالف هستم، هیچ دورانی مانند این دوران، ما نوازنده و خواننده در نواحی مختلف نداشته‌ایم به ویژه حضور بانوان در این حوزه بسیار قابل توجه است.
تغییر سبک نوازندگی برخی از هنرمندان موسیقی نواحی
بزرگ‌نیا بیان کرد: هنرمندان سُرنانواز، دوتارنواز یا نوازندگان نی‌انبان بسیار برجسته‌ای داریم که با توجه به شرایط امروز، سبک نوازندگیشان بر اساس اصالت‌ها نیست، نوازندگانی هم داریم که هم راوی اصالت‌ها هستند و هم جایگاه این سازها را در ارکستر تثبیت کردند، مسئولان فرهنگی می‌توانستند در این ۴۵ سال، در حوزه موسیقی نواحی ضمن آسیب‌شناسی، سرمایه‌گذاری کنند، متاسفانه اقدامات شایسته‌ای برای موسیقی نواحی انجام نشده است به جز آثار پژوهشی که خود عزیزان دلسوز انجام دادند.
این نوازنده و مدرس موسیقی نواحی گفت: موسیقی نواحی ایران فقط به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مربوط نمی‌شود بلکه میراث ناملموس این کشور است، وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری برای آن چه اقدامی انجام داده است؟ این نهاد هر زمان که قصد دارد نمایشگاهی در زمینه میراث فرهنگی و گردشگری برگزار کند، از موسیقی نواحی ایران بهره‌مند می‌شود، برایش مهم نیست که هنرمندان و گروه‌های با اصالت موسیقی نواحی را به این رویدادها دعوت کند بلکه از شبه گروه‌هایی در این رویدادها بهره‌مند می‌شود که متاسفانه همه جا هستند، برخی از افراد از قومیت‌های مختلف در تهران زندگی می‌کنند صرفا یک لباس محلی می‌پوشند و یک سری آیین‌ها و حرکت‌ها، چوپی‌ها را یاد گرفتند و در نمایشگاه‌های میراث فرهنگی و گردشگری اجرا می‌کنند.
وی افزود: برگزارکننده نمایشگاه و رویداد میراث فرهنگی و گردشگری برای جلوگیری از هزینه‌های رفت و آمد و اسکان هنرمندان موسیقی نواحی ساکن در استان‌ها، از این شبه گروه‌ها بهره‌مند می‌شود. این گروه‌ها همین که یک لباس محلی دارند و سُرنا و دُهل می‌نوازند برای برگزارکننده کافی است، به کیفیت توجه نمی‌کنند و موسیقی نواحی در این سال‌ها به گونه دیگری در اذهان تعریف شده است، در صورتی که ما هنرمندان بسیار خوب و بزرگی داریم که در دورانی، در سطح بین‌الملل و در جشنواره‌هایی همچون آوینیون فرانسه شرکت کردند و القابی را کسب کردند؛ مرحوم شاه میرزا مرادی لقب «مروارید اقیانوس‌ها» و حاج قربان سلیمانی مقام ستاره جشنواره اوینیون فرانسه را از آن خود کردند و شیرمحمد اسپندار نیز موفق به کسب دکترای افتخاری موسیقی سنتی از فرانسه شد، این هنرمندان نماینده فرهنگی ایران شدند. چرا امروز دیگر شاهد چنین رویدادهایی نیستیم؟ چرا نخبگان موسیقی نواحی حمایت نمی‌شوند؟
جشنواره موسیقی نواحی شورایی برگزار شود
بزرگ‌نیا با اشاره به برگزاری جشنواره موسیقی نواحی اظهارداشت: در طول یک سال یک جشنواره در این حوزه برگزار می‌شود و بودجه خوبی هم به آن اختصاص داده می‌شود اما چرا نباید چنین جشنواره‌ای توسط تیم مطلعان و پژوهشگران مناطق مدیریت شود؟
این نوازنده و آهنگساز بیان کرد: جشنواره موسیقی نواحی باید شورایی برگزار شود و تاثیرگذار باشد، خیلی خوب است که چنین رویدادی در چند منطقه ایران برگزار شود اما مشارکت هنرمندان خیلی مهم است و آنان در سیاستگذاری جشنواره باید نقش داشته باشند، در شورای سیاستگذاری باید از خبرگان خود آن مناطق بهره‌مند شد، جشنواره می‌تواند به شکوفایی موسیقی نواحی ایران کمک کند و باید جریان‌سازی در این حوزه ایجاد شود و امیدواریم در آینده اینگونه باشد.
وی گفت: موسیقی نواحی نیازمند حمایت به خصوص از سوی نهادهای دولتی است، سیاست باید به سمت جریان‌سازی در موسیقی نواحی ایران پیش برود، در حال حاضر با توجه به گستردگی رسانه‌ها، در دورترین نقطه ایران هم، همه به تلفن همراه هوشمند و فضای مجازی دسترسی دارند، طرفدارانی در فضای مجازی دارند و بسیاری از آنان به عنوان بلاگر فعالیت می‌کنند، در این شرایط که تغییرات به سرعت انجام می‌شود، برای اینکه بتوانیم اصالت‌های موسیقی نواحی را حفظ کنیم باید متناسب با شرایط پیش برویم، ما نمی‌توانیم مقابل تجددگرایی بایستیم و نگاه موزه‌ای به موسیقی نواحی ایران داشته باشیم، باید تجدد براساس اصالت‌ها شکل بگیرد، نه همچون امروز که موسیقی‌های وارداتی و بی‌هویت الگوی تجدد در مناطق مختلف شده است.
بزرگ‌نیا بیان کرد: در بعضی از مناطق کشور حتی در بین عشایر و سیاه چادرها به دلیل نبود آگاهی، در مراسم جشن و سرور و عروسی هنرمندان از دیجی استفاده می‌کنند، در صورتی که در گذشته، در چنین مراسمی از هنرمندان سُرنانواز و دُهل‌نواز بهره می‌بردند و مراسم خیلی باشکوه برگزار می‌شد، برای جریان‌سازی در حوزه موسیقی نواحی باید الگوسازی کرد، هنرمند موسیقی نواحی در منطقه خود، فرهنگساز بوده و براین اساس موسیقی نواحی ابتدا باید در خود منطقه و در زادگاه نغمه، جایگاه خود را پیدا کند، تثبیت شود و فرهنگسازی و سیاستگذاری در آن منطقه صورت گیرد و بعد در صحنه‌های دیگر بتواند معرفی شود اما در خود مناطق یک اتفاق دیگر می‌افتد، اتفاقی که این فرهنگ را نابود می‌کند، هنرمند موسیقی نواحی و عشایر که در مراسم عروسی، سرور و جشن و کنسرت‌ها از سازهایی مثل گیتارباس استفاده می‌کند، می‌تواند از سازهای موسیقی ایرانی و نواحی استفاده کند.