به گزارش خبرنگار سیاسی ایرنا، امین‌الله زمانی دانش‌آموخته دکترای حقوق جزا و جرم‌شناسی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری است که عهده‌دار مسئولیت اداره کل امور انتخابات شورای نگهبان می‌باشد. این اداره کل در انتخابات‌های مختلفی که در ماه‌های گذشته برگزار شد، به خصوص انتخابات دوازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی فعالیت‌های زیادی داشت. از این رو گفت وگوی ما با وی بیشتر به این انتخابات اختصاص یافت.
در ادامه متن کامل این گفت وگو را می‌خوانید.
با توجه به برگزاری انتخابات‌های متعدد در سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ فعالیت‌های انتخاباتی و نظارتی شورای نگهبان از چه زمانی شروع شد؟
زمانی: در سال ۱۴۰۲، دو انتخابات مهم و سراسری یعنی انتخابات دوازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی و ششمین دوره مجلس خبرگان رهبری برگزار شد. هرچند که اخذ رای و شمارش آرای این دو انتخابات در یک روز یعنی ۱۱ اسفند ۱۴۰۲ بود، اما برگزاری انتخابات یک فرآیند طولانی است که شامل مراحل متعدد اجرایی و نظارتی می‌باشد.
این فرآیند از زمان صدور دستور آغاز انتخابات توسط وزیر کشور شروع می‌شود و تا اعلام نظر نهایی شورای نگهبان نسبت به صحت انتخابات ادامه خواهد داشت.
تشکیل هیات مرکزی اجرایی در وزارت کشور، تشکیل هیات مرکزی نظارت در شورای نگهبان، اجرای مرحله ثبت متقاضیان نمایندگی (پیش ثبت‌نام)، تشکیل هیات‌های اجرایی شهرستان و بخش، تشکیل هیات‌های نظارت استان و شهرستان، ثبت‌نام از داوطلبان نمایندگی، بررسی بدوی صلاحیت در هیات‌های اجرایی، بررسی صلاحیت داوطلبان در هیات مرکزی نظارت و شورای نگهبان، چینش عوامل شعبه و ناظران شورای نگهبان، توزیع و استقرار لوازم انتخاباتی (صندوق، دستگاه احراز، مهر و تعرفه، بست و...)، اخذ، شمارش، تجمیع و تطبیق آرا، رسیدگی به شکایات، اظهارنظر شورای نگهبان، صدور اعتبارنامه منتخبان و... از مهمترین مراحل اجرایی و نظارتی در انتخابات مجلس شورای اسلامی است.
در انتخابات مجلس خبرگان رهبری نیز، برگزاری آزمون‌های شفاهی و کتبی احراز صلاحیت اجتهادی داوطلبان از ویژگی‌های خاص این انتخابات است.
صرفنظر از فرآیند انتخابات که بدان اشاره کردید، آیا اقدامات دیگری در خصوص انتخابات‌های مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان رهبری انجام شد؟
زمانی: آنچه بدان اشاره شد فرآیندهای خاص اجرای انتخابات است که زمینه‌سازی این فرآیندها نیازمند مقدمات اساسی است و توسط نهادهای مختلف به‌ویژه شورای نگهبان و وزارت کشور انجام می‌گیرد.
باید متذکر شد که قبل از شروع فرآیند انتخابات، اقدامات لازم برای اجرای دقیق فرآیندها و نظارت بر آن‌ها توسط دو نهاد شورای نگهبان و وزارت کشور و با تعامل سایر نهادها انجام می‌شود.
حدود یک سال قبل از شروع فرآیند انتخابات، کارگروه‌های همکاری و مشترکی میان وزارت کشور و شورای نگهبان تشکیل شد که ضمن آسیب‌شناسی فرآیندهای انتخابات‌های گذشته، ابتکارات و پیشنهادهای اصلاحی جدیدی معین و اجرا کردند.
از جمله این موارد می‌توان به تهیه دستورالعمل‌های متعدد فرآیند انتخابات، طراحی جدید برگهای رای و اتحاد ته‌برگ مجلس خبرگان و مجلس شورای اسلامی، طراحی جدید صورتجلسه شمارش آراء، طراحی نرم‌افزارهای متعدد نظارتی، برگزاری کلاس‌های آموزشی مشترک میان وزارت کشور و شورای نگهبان، برگزاری همایش‌های هم‌افزایی و مشترک میان فرمانداران، بخشداران و هیات‌های نظارت در سطوح مختلف منطقه‌ای، استانی و شهرستانی اشاره کرد.
از مهمترین اقدامات مقدماتی که در سال ۱۴۰۲ درباره انتخابات انجام شد و بازتاب‌های رسانه‌ای و سیاسی زیادی داشت، اصلاح قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی بود. این امر با ابتکار کمیسیون امور داخلی کشور و شوراهای مجلس شورای اسلامی و با حضور کارشناسان نهادهای مرتبط مانند وزارت کشور، شورای نگهبان و مرکز پژوهش‌های مجلس صورت گرفت و اصلاح اساسی و جدی در فرآیند انتخابات به وجود آمد.
ابتکارات و اصلاحات اساسی که در قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی به وجود آمد، چه بود؟
زمانی: این قانون حسب نیازهای کنونی و آسیب‌شناسی انتخابات‌ها اصلاح شد. در مجموع بیش از ۴۰ ابتکار و اصلاح جدید در قانون اصلاحی توسط مجلس شورای اسلامی لحاظ شد.
از جمله این اصلاحات می‌توان به تفکیک میان مرحله متقاضیان داوطلبی (پیش ثبت نام) از مرحله ثبت‌نام، تعریف هیات اجرایی مرکزی، توسعه زمان بررسی صلاحیت‌ها در هیات‌های اجرایی و شورای نگهبان، الکترونیکی شدن مراحل پیش ثبت‌نام و ثبت‌نام، ثبت‌نام از رای‌دهندگان، تاکید بر تمام الکترونیکی شدن انتخابات در یک هشتم از حوزه‌های انتخابیه، الزام برخی از نهادها در هنجارسازی فرهنگ انتخابات و پیشگیری از جرایم و تخلفات انتخاباتی، رسیدگی افتراقی به جرایم، جرم‌انگاری رفتارهای جدید انتخاباتی و تشدید مجازات‌ها، تعریف هیات استانی بررسی تبلیغات و... اشاره کرد.
برخی مدعی هستند که اصلاح قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی، اختیارات شورای نگهبان را در بررسی صلاحیت‌ها بیشتر کرد. آیا چنین ادعایی را تایید می‌کنید؟
زمانی: به نظر می‌رسد برخی بدون دقت کافی در متن قانون، چنین اظهارنظری بیان کردند و توسعه زمان بررسی صلاحیت‌ها که در راستای حقوق مردم و داوطلبان است را توسعه اختیارات شورای نگهبان پنداشتند.
با دقت در مواد مختلف قانون خواهیم دید که بلکه تکالیف شورای نگهبان بیشتر شده است و با توسعه تکالیف شورا مواجه هستیم.
به طور مثال قانونگذار در مواد ۶۲ الی ۶۴ که درخصوص بررسی صلاحیت‌ها در هیات‌های نظارت استانی، مرکزی و شورای نگهبان است، چهار تکلیف اساسی و مهم را متوجه شورای نگهبان کرده است. نخست رسیدگی حسب اسناد و مدارک متقن، دوم اعلام دلایل عدم تایید یا عدم احراز صلاحیت داوطلب، سوم اخذ توضیحات و دفاعیات داوطلب و چهارم حق پذیرش اعتراض و تجدیدنظرخواهی داوطلب.
در همین راستا، در مجموع توضیحات و دفاعیات حدود ۱۰ هزار نفر از داوطلبان (۷ هزار نفر حضوری و ۳ هزار نفر تلفنی) اخذ شد که به شفافیت، سندیت و دقت بررسی صلاحیت‌ها مطابق بند ۳-۱۰ سیاست‌های کلی انتخابات کمک شایان و دقیقی کرد. در این دوره بیشترین درصد تایید صلاحیت‌ها نسبت به انتخابات‌های گذشته داشتیم.
آیا در اصلاح قانون انتخابات، احزاب و جایگاه آن‌ها به رسمیت شناخته شده است؟
زمانی: یکی از مباحث جدی در اصلاح قانون انتخابات، پیش‌بینی نظام انتخاباتی تناسبی بود. نظام تناسبی نیز بدون تعریف و رسمیت یافتن جایگاه احزاب، قابل اجرا نیست.
این پیشنهاد در رفت و برگشت‌های اصلاحی میان مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلحت نظام، در نهایت مورد تایید شورای نگهبان قرار گرفت، اما هیات عالی نظارت بر حُسن اجرای سیاست‌های کلی نظام مجمع تشخیص مصلحت نظام به دلایلی آن را مغایر سیاست‌های کلی دانست.
در نتیجه این ماده قانونی با تصمیم نمایندگان مجلس شورای اسلامی از متن مصوبه پیشنهادی حذف شد.
در این دوره از انتخابات چه اقدامات مهمی توسط اداره کل انتخابات شورای نگهبان به ویژه در حوزه بررسی صلاحیت‌های داوطلبان انجام شد؟
زمانی: در یک نمای کلی اداره کل انتخابات در سه محور نظارت، بررسی صلاحیت‌ها و آموزش، ماموریت‌ها و وظایف قانونی خود را انجام می‌دهد.
استفاده از فناوری‌های نوین و بهره‌گیری از کارشناسان خبره، دو ویژگی مهم در انجام این ماموریت‌هاست که باعث افزایش دقت و سرعت و صرفه‌جویی در هزینه‌ها شده است.
در حوزه بررسی صلاحیت‌ها، حدود ۲۵۰ کارشناس ستادی و استانی که دارای تحصیلات حقوقی و فقهی بودند و قبلاً در آموزش‌های تخصصی حضور داشتند، وظیفه تحلیل و بررسی صلاحیت‌ها و ارائه نظر مشورتی به هیات‌های نظارت استانی، هیات مرکزی و شورای نگهبان بر اساس ادله و اسناد معتبر برعهده داشتند.
در همین راستا، پس از ثبت‌نام داوطلبان، از مراجع قانونی عمومی (قوه قضاییه و نهادهای امنیتی و اطلاعاتی) و مراجع قانونی اختصاصی (حسب شغل و شرایط پرونده داوطلب) که در مجموع ۱۵۰ نهاد بودند، استعلام صورت گرفت.
مطابق با قانون، تحقیقات میدانی و صفحات داوطلب در فضای مجازی نیز از سوی محققان آموزش‌دیده انجام و رصد شد که در نهایت پس از اخذ دفاعیات یا توضیحات داوطلبان نسبت به صلاحیت آن‌ها اظهارنظر شد.
در این دوره برای اولین بار، کلیه فرآیندها به صورت کاملاً الکترونیکی انجام شد و پرونده‌های فیزیکی و تحریری از مراحل بررسی صلاحیت‌ها حذف شد. این اقدام، شفافیت و پاسخگویی کامل شورای نگهبان در مقابل داوطلبان را به‌دنبال داشت (حدود ۱۰ هزار داوطلب به صورت حضوری و یا تلفنی دفاعیات و توضیحات خود را به هیات‌های نظارت و شورای نگهبان ارائه کردند.)
نکته قابل توجه در موضوع بررسی صلاحیت اینکه پرونده‌های صلاحیتی توسط اعضای شورای نگهبان و به صورت الکترونیکی و همراه با اسناد و مدارک، ملاحظه و سپس اظهارنظر شد.
در حوزه نظارت بر فرآیندهای انتخابات، کلیه مراحل مانند تایید صلاحیتِ معتمدان پیشنهادی فرمانداران و بخشداران به صورت الکترونیکی صورت پذیرفت. با بهینه‌سازی و احصا نیازمندی واقعی و کاهش ۱۵ درصدی، حدود ۲۴۰ هزار ناظر آموزش دیده برای فرآیند اخذ رای و مراحل آن چینش شد.
وجود نرم افزارهای نظارتی تجمیع و تطبیق آرا از ابتکارات مرحله نظارت بوده است. پس از برگزاری انتخابات نیز اداره نظارت با بررسی شکایات دریافتی برای حدود ۳۷ حوزه انتخابیه بازرسان آموزش‌دیده و متخصص اعزام کرد که گزارش‌های دقیق آن‌ها در اختیار شورای نگهبان برای اظهارنظر نسبت به صحت انتخابات تقدیم شد.
در اداره آموزش نیز کلیه ناظران در سطوح مختلف (ناظر، ناظرمسئول، سرناظر و هیات‌های نظارت استانی و شهرستانی) و حسب نیازهای آن‌ها دوره‌های آموزشی تخصصی به صورت حضوری و مجازی برگزار شد که برگزاری همایش آموزشی – تخصصی هیات‌های نظارت استانی در مشهد مقدس (مهر ۱۴۰۲) از جمله این‌هاست.
برگزاری ۴ دوره آزمون برای ناظران، تشکیل کانون مربیان، برگزاری جشنواره ارسال خاطرات و عکس در روز اخذ رای، تنقیح و چاپ کتب آموزشی از جمله مجموعه قوانین انتخاباتی مجلس شورای اسلامی، خبرگان رهبری و ریاست جمهوری، تولید محتواهای آموزشی در قالب‌های فیلم، تصویر و پرده‌نگار، تهیه روزنگار انتخاباتی به صورت ماهانه و... از دیگر اقدامات اداره آموزش بود.
برگزاری ۵ انتخابات در کمتر از ۶ ماه کار بزرگی بود؛ این مهم چگونه انجام شد؟
زمانی: ابتدا باید عرض کنم که انتخابات مجلس شورای اسلامی با داوطلبی حدود ۲۵ هزار نفر و بررسی دقیق صلاحیت آن‌ها، ساماندهی و آموزش ۲۴۰ هزار ناظر و رسیدگی به شکایات امر سختی بود.
همزمانی انتخابات مجلس شورای اسلامی با برگزاری انتخابات ششمین دوره مجلس خبرگان رهبری و برگزاری مرحله دوم در ۲۲ حوزه انتخابات مجلس شورای اسلامی بر این سختی افزود.
این مهم تنها با فضل خداوند متعال و با تلاش و همکاری جهادگونه همه همکاران اداره کل انتخابات، ناظران در سطح ستاد و کل کشور و سایر ادارات کل ستادی شورای نگهبان و همراهی دقیق اعضای شورای نگهبان و برنامه‌ریزی دقیق و به موقع به سرانجام رسید؛ به‌گونه‌ای که به نظر اینجانب، انباشت تجربه‌ای گران‌بها معادل برگزاری چندین دوره انتخابات را به همراه داشت که این تجارب مهم هم‌اکنون در این اداره در حال ثبت است تا در انتخابات آینده چه در روش و اجرا و چه در اصلاح قوانین و مقررات مورد بهره‌برداری قرار گیرد.
با همین نگاه و رویکرد، نظارت بر انتخابات ریاست جمهوری دوره چهاردهم که در پی شهادت رئیس جمهور خدمت حضرت آیت‌الله رئیسی (رحمه‌الله‌علیه) و همراهان گرامی ایشان، انجام شد و تمامی مراحل نظارت و اجرای آن مطابق با قانون و دقت شورای نگهبان برگزار شد. همه این اقدامات برگ برنده و افتخار نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران در ماهیت نظام مردمی و اهمیت دادن واقعی به نقش مردم در سرنوشت سیاسی آن‌هاست.
در پایان اگر نکته‌ای دارید بفرمایید.
زمانی: از همه همکاران ستادی و استانی انتخابات که به صورت شبانه‌روزی و بدون چشم‌داشتی نسبت به اجرای دقیق قانون و انجام وظایف از هیچ تلاشی دریغ نکردند، تشکر می‌کنم.
همچنین از گروه رسانه‌ای شورای نگهبان و سخنگوی محترم که در تمامی فرآیندهای انتخابات، انعکاس‌دهنده واقعی و به موقع جایگاه و عملکرد شورای نگهبان و فرایند انتخابات در رسانه‌های مختلف و فضای مجازی بودند، قدردانی می‌کنم.