به گزارش خبرنگار ایرنا، سنگ مزارهای تاریخی با اشکال خارق العاده و عجیب قبرستان سفید چاه این روزها بار دیگر در فضای رسانه ای مطرح شده است؛ البته این بار نه بابت معرفی و قدمت این گورستان یک هزار و ۲۰۰ ساله بلکه از بابت روند تخریبی که بواسطه رشد و نمو گلسنگ ها بر روی این سنگ ها سایه افکنده است.
گورستان سفید چاه در زبان تبری به “اسپه چاه” معروف است در روستای سفید چاه بخش یانه سر شهرستان بهشهر واقع شده و نخستین گورستان‌های مسلمانان در ایران به شمار می آید و با توجه به ارزش تاریخی آن و نیاز به حراست و حفاظت در سال ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۷۸۴۵ عنوان اثر ملی ایران ثبت شده است.
علت نام گذاری گورستان از نام روستا ســفیدچاه که خاک سفیدرنگ آن است که دلیل آن نیز وجود آهک فراوان موجود در آن است. بنا به روایت موجود در قبر حاج جرجیس ســفیدجایی، سفیدجا و نیز با توجه به پژوهش های گســترده و نیز گفته های بومیان منطقه با عناوینی چون اســپِ چاه، اسپ تن و روبار نیز نام گذاری شد.
اهالی این روستا بر این باورند که خاک این گورستان، اجساد مدفون را تا چندین ســال سالم نگه داشته و مانع از پوسیدن آنها می شود. بدین جهت بســیاری از اهالی آبادی های اطراف، مرده هایشــان را به این گورســتان آورده و در جوار ســه امامزاده موجود به نام های ابراهیم، منصور و عبدالرحمان که منســوب به نوادگان موسی ابن جعفر(ع) هســتند، دفن می کنند.
گورستان تاریخی سفید چاه یکی از عجیب ترین اماکن تاریخی مازندران و کشور به شمار می رود. قبرستانی با سنگ مزارهای عمودی و حکاکی های رمزآلود بر روی آنها که بیــش از هر چیز براهمیت آن افزوده اند به گونه ای که در بدو ورود، لشــکری عظیــم درصفوف منظم را می مانند که گویا به پا ایستاده و نظاره گر تاریخند و در سکوت پر رمز و رازشان، حرف هایی بسیار برای گفتن دارند.
خاکستری تیره و متعلق به کوه های اطراف این سنگ ها اکثرا می باشــند که از نظر شــکل و فرم به ۲ دسته کلی عمودی که اکثریت را تشکیل می دهند و گهواره ای یا صندوقی که تعداد شان زیاد نبوده و قریب به یقین مربوط به ثروتمندان است، تقسیم شده اند. اما آنچه که به زیبایی و اسرارآمیز بودن این سنگ قبور افزوده، نقوش متنوع و بســیاری است که به صورتی کاملا بدوی و ســاده بر روی آنها حکاکی شــده اند که روایتگر تاریخ وحیات پرهیاهوی این ناحیه کوهســتانی است.
با توجه به مشاهدات موجود در ســنگ مزارهای قرن هشت و ۹ روند شکل گیری قبرستان سفید چاه به حضور سادات میرعمادی، مرعشی، روزافزونی و پادشاهان محلی دیگر مرتبط است.
"سنگ مزارهای سفیدچاه را می توان به ۲ دسته صندوقی و محرابی تقسیم بندی کرد که این ۲ شکل در ایران دارای پیشینه معماری است. سنگ مزارهای صندوقی که قدیمی ترین آن مربوط به سال ۸۹۵ ه. ق اســت که این نوع سنگ ها بیشتر بر فراز تپه های شمالی قبرستان قرار گرفته اند. تعداد این نوع سنگ مزارها در این گورستان محدود اســت با توجه به تحقیقات و روایات موجود احتمال می رود این نوع ســنگ قبرها برای افرادی بوده که منزلت و ارزش اجتماعی خاصی داشته اند. در واقع نوع سنگ قبرها از دیگر ســنگ های موجود درگورستان تمایز داشتند. "
ســنگ قبرها بــا طرح محرابی که ســابقه آن بــه "دوران میترائیســم" برمی گردد و با آمدن اسلام به ایران تا چهار قرن از این طرح اســتفاده نشــد و از قرن چهارم هجری به بعد بار دیگر مورد اســتفاده قرار گرفت.
قدیمی ترین سنگی که از این مزار به دست آمده، مربوط سال ۸۳۰ ه. ق است و حدود ۵۵ سال قدیمی تر از صندوق مزار امامزادگان سفید چاه است.
نقوش هندسی حک شده روی سنگ‌مزارها به شکل دایره، مربع و مثلث هستند و این تصاویر هندسی کلید رمز عناصر مهمی چون زندگی و رستاخیز پس از مرگ است.
در این گورستان جنسیت افراد دفن شده در آن به روش خاصی نشان داده شده و در صورتی که بالای سنگی که بر روی قبر نصب شده شکل یک شانه دوسر وجود داشته باشد، این قبر متعلق به یک مرد بوده و در صورت وجود شکل شانه یک سر بر روی سنگ قبر، فرد دفن شده در آن جایگاه یک زن است.
اما این روزها با رسانه ای شدن تصاویری از پوشش گلسنگ بر روی غالب سنگ مزارهای تاریخی گورستان باعث رقم خوردن دغدغه دیگر در حوزه میراث فرهنگی و آثار تاریخی مازندران شود.
گُلسَنگ یک موجود تشکیل‌شده از جُلبَک و قارچ است. گلسنگ‌ها معمولاً بر روی تخته‌سنگ‌ها و همچنین دیوارها و تنه درختان به‌صورت ورقه‌های زرد یا خاکستری مایل به سفید یا مایل به سبز می‌زنئ. گلسنگ‌ها به آهستگی رشد می‌کنند اما در نهایت می‌توانند مناطق وسیعی را تحت پوشش خود درآورند.
این گیاه ذرات سنگ را سست کرده و با گلسنگ‌های فاسد شده لایه نازکی از خاکی را تشکیل می‌دهد که روی آن گیاهان دیگری می‌توانند رشد کنند.
در این پیوند جانشین معاونت میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران روز پنجشنبه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا ، ضمن تایید اثرات مخرب گلسنگ ها در درازمدت بر روی قبور تاریخی این گورستان اظهار کرد: گورستان سفید چاه اثر تاریخی ثبت ملی به شمار می رود که بدلیل سنگ مزارها با نقوش خاص از جایگاه ویژه ای در حوزه میراثی برخوردار است.
ابوالفضل نیکوبیان افزود: باوجود ثبت ملی بودن سفید چاه این اثر تاریخی همچون دیگر آثار تاریخی دستخوش برخی عوامل آسیب رسان قرار گرفته است که از جمله آن می توان به دفن اموات با سنگ مزارهای شکل و شمایل جدید که سنخیتی با بافت تاریخی گورستان ندارد.
وی ادامه داد: علاوه بر این رشد و نمو گلسنگ ها به عنوان یکی از عوامل تخریب آثار تاریخی در درازمدت بر روی سنگ مزارهایی در بخشی از این گورستان به عنوان دیگر آسیب این مجموعه تاریخی به شمار می رود.
جانشین معاونت میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران اظهار کرد: هر چند روند تخریب گلسنگ ها طولانی مدت و با گذر زمان اتفاق می افتد و در مقایسه با دیگر عوامل تخریب وضعیت حادتری ندارد اما همین علت تخریب در آینده می تواند خسارت های جبران ناپذیری را ایجاد کند.
وی با تاکید بر اینکه حفظ و حراست از مجموعه ها و بناهای تاریخی جز وظایف ذاتی و قانونی میراث فرهنگی به شمار می رود، گفت: اما به دلیل کمبود اعتبار و نیز کارشناسان مرمت بناهای تاریخی انجام اقدامات مرمت سنگ مزارها و پاک کردن از گلسنگ نیازمند صرف زمان و هزینه زیاد است.
نیکوبیان افزود: با توجه به سختی کار مرمت سنگ مزارها از گلسنگ پیش بینی می شود اگر یک کارشناس مرمت برای یکسال در این گورستان مستقر شود شاید بتواند یکصد سنگ مزار را پاکسازی و مرمت کند.
وی تاکید کرد: سنگ مزارهای موجود در گورستان سفیدچاه از نظر قدمت و تاریخ ارزش بالایی دارند و با توجه به حساسیت موضوع پیگیری ها برای جذب و تامین اعتبار و کارشناسان مرمت موردنظر انجام خواهد شد.