براساس تازه ترین آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران، در چهار ماه ابتدای امسال ارزش مبادلات ایران به افغانستان ۷۲۴ میلیون و ۷۵ هزار دلار بوده است در حالی که در مدت مشابه سال گذشته ارزش مبادلات تجاری بین دو کشور ۵۲۳ میلیون و ۸۶۳ هزار دلار بود.در ۴ ماه ابتدای امسال افغانستان رتبه ۵ را در مبادلات تجاری با ایران به خود اختصاص داده است.
محصولات صنعتی، پتروشیمی و صنایع غذایی از جمله کالاهای صادراتی ایران به افغانستان است.
همچنین صادرات غیر نفتی ایران به افغانستان توانست بعد از وقفه‌ای که در اوایل تحولات سیاسی در کابل رخ داد، دوباره سیر سعودی به خود بگیرد. صادرات ایران به افغانستان به بیش از ۵۱۷ میلیون دلار رسیده است که این میزان، حکایت از افزایش ۳۱ درصدی در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته را دارد که این میزان، در مقایسه با دوره مشـابه سال گذشـته ۲۳ درصـد در وزن افزایش یافته است.
در سال ۲۰۲۱ میلادی میزان صادرات ایران به افغانستان به دو و نیم میلیارد دلار رسید اما در سال ۲۰۲۲ و عمدتا به دلیل رخ دادن تحول سیاسی و تغییرات اساسی در حکومت افغانستان، این رقم به یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار کاهش یافت.
منحنی مناسبات تجاری ایران و افغانستان در سال ۲۰۲۳ بار دیگر سیر صعودی به خود گرفت و میزان صادرات ایران به افغانستان به یک میلیارد و ۹۰۰ میلیون دلار افزایش یافت.
از ابتدای سال جاری میلادی نیز روند صادرات غیرنفتی ایران به افغانستان به رقم ۳۵۰ میلیون دلار رسیده که نسبت به دوره مشابه سال گذشته ۴۱ درصد رشد نشان می دهد.
به گفته سید حسن رحیمی زاده مدیر کل گمرک مرزی دوغارون تایباد ، ۲۴۶ هزار تن کالا از ابتدای سال جاری تا پایان تیرماه از این مرز به افغانستان صادر شد که نسبت به مدت زمان مشابه پارسال ۶۴ درصد به لحاظ وزنی افزایش داشته است و ارزش کالاهای صادر شده به افغانستان در این مدت ۸۱ میلیون و ۵۲۸ هزار دلار برآورد شده است.
وی با اشاره به ترانزیت کالا به مقصد دوغارون اظهار کرد: در بازه زمانی چهار ماهه نخست سال جاری، ۴۰۰ هزار تن کالا به ارزش یک و نیم میلیارد دلار به مقصد دوغارون از سایر کشورها ترانزیت شد که به لحاظ وزنی ۱۳۰ درصد و از نظر ارزش ۱۵۰ درصد داشته است.
مدیر کل گمرک مرزی دوغارون تایباد گفت: از ابتدای سال جاری تاکنون بیش از پنج هزار و ۷۵۶ تن انواع کالا به ارزش هفت میلیون دلار از سمت کشور افغانستان وارد مرز دوغارون شده است.
یکی از مهم ترین اقدامات لازم که می تواند به افزایش بیش از پیش مبادلات تجاری ایران و افغانستان در سال های پیش رو بیانجامد، توسعه زیر ساخت ها و بهبود مسیرهای حمل و نقل و گذرگاه ها و بازارچه های مرزی است. توسعه مسیرهای ریلی و جاده ای بین دو کشور و تسهیل امور مرزی و گمرکی می تواند به جهش مبادلات تجاری دو همسایه منجر شود.
همچنین برگزاری نمایشگاه های مرتبط با صنایع گوناگون می تواند فرصت های جدید تجاری بین دو کشور ایجاد کند و در نتیجه باعث افزایش مبادلات و همکاری های تجاری دوجانبه شود.
حمایت از سرمایه گذاری ها و ارائه تسهیلات مالی برای سرمایه گذاران بخش خصوصی نیز از جمله کارهایی که بدون تردید به افزایش همکاری های تجاری ایران و افغانستان کمک قابل ملاحظه ای خواهد کرد.
افغانستان به عنوان یک کشور همسایه و یک بازار بزرگ مصرف، از اهمیت تجاری ویژه ای برای ایران برخوردار است. مردم افغانستان با شناختی که نسبت به انواع کالاها و محصولات ایرانی دارند، از مشتریان علاقمند به محصولات ایرانی به شمار می روند.
همچنین ایران به عنوان یک مسیر ترانزیت می تواند یک گذرگاه امن، کوتاه و کاملا اقتصادی برای افغانستان باشد. بندر چهابهار ایران یک مسیر ترانزیت طلایی برای ارتباط تجاری افغانستان با کشورهای مختلف جهان به شمار می رود.
چابهار تنها بندر اقیانوسی ایران و یکی از مهمترین بنادر اقیانوسی دنیا بوده از این جهت خط ریلی چابهار- میلک- قندهار- کابل؛ شاه‌کلید توسعه تجاری ایران و افغانستان است.
این بندر در نقطه کانونی اتصال ایران به کشورهای حوزه خلیج‌فارس، مدیترانه، آفریقا، شبه‌قاره هند و پاکستان، چین و کشورهای آسیای مرکزی قرار دارد.
همچنین مدیریت روند مهاجرت های غیرقانونی، تقویت کنترل مرزها، تقویت ثبات و امنیت منطقه ای و فراهم کردن زمینه بازگشت مهاجرین افغان به کشورشان( توسط حکومت سرپرست افغانستان) نیز می تواند از عوامل اثرگذار بر سیر صعودی همکاری های تجاری میان دو همسایه باشد.
جمهوری اسلامی ایران که همواره رویکرد توسعه روابط با همسایگان را در فهرست اولویت های خود داشته، مصمم است روابط دو جانبه به ویژه مناسبات تجاری و اقتصادی با افغانستان را گسترش دهد و با توجه به ظرفیت های فراوان موجود در هر دو کشور در زمینه های مختلف ، این پتانسیل وجود دارد که دو کشور شاهد جهش قابل توجه در حجم روابط تجاری دو جانبه در سال های پیش رو باشند و هدف گذاری دو کشور برای دستیابی به تجارت پنج میلیارد دلاری در ظرف دو سال آینده و افزایش آن به ۱۰ میلیارد دلار تا سه الی پنج سال آینده محقق شود.