به گزارش ایرنا از پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور، «مهدی رهنما» از تهیه و انتشار بولتن سازمان جهانی هواشناسی (WMO) در خصوص وضعیت گردوخاک در سال ۲۰۲۴ میلادی با مشارکت اعضاء هیات علمی و پژوهشگران پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور همزمان با روز جهانی مقابله با توفان های ماسه و گردوخاک (۱۲ ژوئیه) خبر داد.
وی ادامه داد: در تهیه این بولتن محققانی از کشورهای از جمله جمهوری اسلامی ایران، ژاپن، چین، امارات متحده عربی، صربستان، اسپانیا، ایالات متحده آمریکا، جزایر کارائیب و انگلستان همکاری داشتند.
رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور در تشریح این بولتن اظهار داشت: میانگین جهانی سالیانه غلظت گردوخاک در سال ۲۰۲۳ (۱۲.۷ میکروگرم بر متر مکعب) نسبت به سال ۲۰۲۲ (۱۳.۸ میکروگرم بر متر مکعب) با اندکی کاهش مواجه شده است.
وی توضیح‌داد: این کاهش در سال ۲۰۲۳ عمدتاً به دلیل کاهش انتشار گردوخاک از چندین چشمه فعال در سراسر جهان مانند شمال آفریقا، شبه جزیره عربستان، فلات ایران، شمال هند، نواحی مرکزی استرالیا و شمال غرب چین بوده است؛ با این حال در غرب آسیای مرکزی، شمال و مرکز چین و جنوب مغولستان مقادیر سالیانه انتشار گردوخاک در سال ۲۰۲۳ نسبت به سال ۲۰۲۲ افزایش یافته است. شدیدترین توفان گردوخاک در مارس ۲۰۲۳ در مغولستان رخ داد که بیش از چهار میلیون متر مربع از جمله ۲۰ استان چین را تحت تأثیر قرار داده است.
رهنما ادامه داد: از نظر مکانی بیشترین مقادیر انتشار سالیانه گردوخاک در منطقه چاد در شمال آفریقا با مقدار تقریبی ۸۰۰ تا یک‌هزار و ۱۰۰ میکروگرم بر متر مکعب بوده است. در نیمکره جنوبی در بخش هایی از مرکز استرالیا و سواحل غربی آفریقای جنوبی مقدار انتشار سالیانه گردوخاک به بیشترین مقدار خود یعنی ۱۵۰ تا ۲۵۰ میکروگرم بر متر مکعب رسیده است.
وی افزود: ذرات گردوخاک با وزش باد از چشمه های گسیل به مناطق دوردست در سراسر جهان در طول صدها تا هزاران کیلومتر منتقل می شوند. از جمله مناطق آسیب پذیر در برابر گردوخاک گسیل یافته می توان به بخش شمالی اقیانوس اطلس استوایی بین دریای کارائیب و غرب آفریقا، آمریکای جنوبی، دریای مدیترانه، دریای عرب، خلیج بنگال و مراکز بخش شرقی چین اشاره کرد. در سال ۲۰۲۳ گردوخاک از آفریقا از طریق اقیانوس اطلس تا دریای کارائیب رسید و در آسیای شرقی نیز از صحرای گوبی تا دریای بوهای و دریای زرد منتقل شد.
رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور گفت: براساس این بولتن در بیشتر مناطق تحت تأثیر، میانگین سالیانه غلظت گردوخاک در سال ۲۰۲۳ نسبت به میانگین بلندمدت اقلیمی بیشتر بوده است؛ موارد استثناء مناطقی در غرب آفریقای مرکزی شامل سنگال، صحرای غربی، گینه، موریتانی، مالی، نیجر، مراکش، بیشتر مناطق الجزایر، لیبی، جنوب بخش مرکزی چاد و مرکز سودان می باشد. همچنین شبه قاره عربستان، شمال فلات ایران و میانه غربی استرالیا نیز مقادیر کمتر از میانگین بلند مدت را دارا بودند.
رهنما بیان‌داشت: چشمه های گردوخاک با مقادیر قابل توجه غلظت بالای گردوخاک در آمریکای جنوبی، بخش هایی از شمال و مرکز آفریقا از جمله مرکز و شرق مصر، جنوب و شمال سودان، شمال چاد، لیبریا، ساحل عاج، غنا، توگو، بنین، غرب نیجریه، جنوب کامرون، گابن و کنگو، دریای سرخ، نواحی شرقی فلات ایران، خلیج بنگال، بخش هایی از آسیای میانه شامل قزاقستان، عراق، قرقیزستان، آسیای جنوبی، بخش هایی از شرق آسیا شامل شمال غربی و بخش شمالی نواحی مرکزی چین و نیز اقیانوس اطلس استوایی مابین غرب آفریقا و کارائیب شناسایی شده‌اند.
وی در خصوص مهمترین نتایج منتشر شده در این بولتن، به افزایش توفان های ماسه و گردوخاک در سال ۲۰۲۳ نسبت به میانگین بلندمدت اشاره کرد و افزود: همچنین در این بولتن اثرات عمده زیست محیطی، اقتصادی و بهداشتی توفان های ماسه و گردوخاک مورد تأکید قرار گرفته است.
این مقام مسئول گفت: هر ساله در حدود ۲ هزار میلیون تن گردوخاک وارد جو می شود که می تواند سبب کاهش کیفیت هوا تا هزاران کیلومتر دورتر از محل چشمه گسیل باشد و خسارات قابل توجهی را بر جا بگذارد. همچنین تشدید این مشکل بر اثر مدیریت ضعیف در کاربری اراضی و آب به عنوان یکی از پیام های کلیدی این گزارش مطرح شده است.
رئیس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور ادامه‌داد: اگر چه این رخداد یک پدیده طبیعی است، اما فعالیت‌های انسانی به همراه تغییرات اقلیمی مانند خشکسالی منجر به تضعیف ساختار سطح زمین شده و سبب افزایش توفان های ماسه و گردوخاک می شود. با این حال می توان با بهبود پایش و پیش بینی این رخداد جوی، هشدارهای اولیه را در این خصوص تقویت کرد.
وی اضافه‌کرد: مطالعات اقلیمی حاکی از آن است که بیشترین مقادیر غلظت گردوخاک (بیشتر از ۴۰ میکروگرم بر متر مکعب) در محدوده عرض جغرافیایی بین ۳۷ تا ۴۳ درجه شمالی که شامل بیابان های گوبی، تاکلاماکان و قره قوم است، در ماه های مارس تا ژوئیه مشاهده شده است. همچنین مقادیر متوسط غلظت گردوخاک (بیشتر از ۳۰ گرم بر متر مکعب) نیز در محدوده عرض جغرافیایی ۲۷ تا ۳۷ درجه شمالی شامل بیابان تار در هند، چشمه های فعال در حوضه سیستان در ایران و حوضه دجله و فرات در عراق وجود داشته است.
رهنما اظهار داشت: با این وجود انتقال گردوخاک از طریق اقیانوس ها را می توان به عنوان یک منبع غذایی ارزشمند برای زیست بوم دریایی در نظر گرفت که در مدیریت بین المللی شیلات حائز اهمیت است.
وی در پایان با بیان این مطلب که پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور در تهیه ۶ شماره قبل این گزارش با سازمان جهانی هواشناسی مشارکت کرده است، خاطرنشان‌کرد: علاقه‌مندان می توانند با مراجعه به تارنمای پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور به نشانیwww.rimas.ac.ir نسبت به دریافت و مطالعه این گزارش اقدام کنند.
شایان ذکر است مهدی رهنما رئیس و عضو هیات علمی پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور و «ساویز صحت کاشانی» عضو هیات علمی و مدیر گروه پژوهشی آلودگی هوا و گردوخاک پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور در نگارش هشتمین گزارش گردوخاک سازمان جهانی هواشناسی مشارکت کردند.