براساس داده‌های آنلاین، المپیک ۲۰۲۴ یکی از مهم‌ترین رخدادهای اجتماعی سال‌های اخیر و پس از ناآرامی‌های ۱۴۰۱ در فضای مجازی بوده که بار دیگر حضور گسترده کاربران فارسی زبان را در بسترهای مختلف آنلاین به ثبت رساند. رکورد نزدیک به ۷۰۰ هزار محتوای نشری و بازنشری در چهار بستر تلگرام، توئیتر، ایتا و اینستاگرام به‌عنوان اصلی‌ترین محل فعالیت کاربران فارسی زبان، به خوبی این ادعا را ثابت می‌کند که المپیک سبب نوعی برانگیختگی اجتماعی در فضای مجازی در مدت ۱۷ روز برگزاری آن شده است.
گروه داده‌کاوی ایرنا به‌منظور رصد افکار عمومی و بررسی محتوای کمی و کیفی منتشر شده از سوی کاربران فارسی زبان، چهار بستر یادشده را در مدت ۱۷ روز برگزاری یعنی از ۵ تا ۲۱ مرداد رصد و داده‌های مرتبط با المپیک که کلیدواژه‌ها و هشتگ‌های این رخداد را داشته‌اند استخراج کرده است.
با هدف بررسی و تحلیل دقیق‌تر داده‌های به‌دست آمده، بعد از مقایسه میزان محتوای چهار بستر یاد شده، بستر توئیتر به طور موردی برای واکاوی کمی و کیفی محتوا مورد تحلیل قرار گرفت. توئیتر با وجود اینکه از نظر تعداد اعضای فارسی زبان قابل مقایسه با اینستاگرام نیست اما در بسیاری از زمان‌ها و رخدادها، جریان‌ساز بوده و جرقه تولیدمحتوا و مطالب فراگیر را در دیگر بسترها از جمله تلگرام و اینستاگرام زده است. محدودیت‌های پلتفرم اینستاگرام مانع از آن شده که بتوان محتوای دقیق و کاملی از این بستر جمع‌آوری کرد از این رو، توئیتر از نظر استخراج مطالب نیز بستر در دسترس‌تر و کامل‌تری بوده است.
الف: مقایسه میزان تولیدمحتوا درباره المپیک در بسترهای مختلف
مقایسه چهار بستر اجتماعی پر طرفدار یا جریان‌ساز برای فارسی زبانان یعنی تلگرام، توئیتر، ایتا و اینستاگرام و بررسی محتوای مربوط به المپیک ۲۰۲۴ در بازه ۵ تا ۲۱ مرداد نشان می‌دهد تلگرام و ایتا در صدر این رسانه‌ها قرار دارند. منظور از تلگرام و ایتا به طور ویژه، کانال‌های تلگرامی و کانال‌های ایتایی را شامل می‌شود و منظور، گروه‌ها یا چت‌های این بسترها نیست. ماهیت خبری تلگرام و ایتا به جای طرح و بسط نظرات کاربران در این بسترها باعث شده، بیشترین تولید محتوا در بیشتر موضوع‌ها از جمله المپیک به این دو بستر خبری مربوط باشد.
توئیتر فارسی رتبه سوم تولید محتوا را با حدود ۸۷ هزار توئیت و ریتوئیت به خود اختصاص داده که مضامین مختلفی را درباره المپیک از کاربران متنوع و به نسبت متکثری شامل شده است. نرخ مشارکت در توئیتر در این موضوع ۲.۳ محاسبه‌شده که از نسبت تعداد توئیت‌ها به تعداد کاربران به‌دست می‌آید و به نوعی عمومیت این موضوع در توئیتر را نشان می‌دهد.
دلیل پایین بودن تعداد محتوا در اینستاگرام، دسترسی نداشتن سامانه پایشگر استفاده‌شده برای تنظیم گزارش است زیرا اصولا به دلیل محدودیت‌هایی که این بستر در برداشت داده‌ها اعمال می‌کند هیچ سامانه پایشگر شبکه اجتماعی قادر به دریافت همه داده‌های اینستاگرامی نیست. در این گزارش هشتگ‌های پرتکرار اینستاگرامی و برخی صفحه‌های خبری پر طرفدار به‌عنوان صفحات مورد بررسی در نظر گرفته شده‌اند.
ب: مطالعه موردی توئیتر
به منظور بررسی دقیق‌تر مساله المپیک و حضور ورزشکاران ایرانی در این رویداد ورزشی، بستر توئیتر را انتخاب کردیم زیرا از یک سو نظرات کاربران مختلف را بازتاب می‌دهد و مانند تلگرام جنبه خبری ندارد و از سوی دیگر، همچون برخی بسترهای داخلی مخصوص به طیف یا جناح فکری و سیاسی خاصی نیست و تنوع نظرها تا حد زیادی در آن انتشار می‌یابد. ناگفته نماند در توئیتر نیز سازماندهی و برخی شیطنت‌های رسانه‌ای و فیک‌نیوزها منتشر می‌شود اما به نسبت دسترسی و تنوع و تکثر نظرها، بستر مناسب‌تری برای تحلیل و رصد افکار عمومی به نظر می‌رسد
۱. میزان تولید و پراکندگی محتوا
بیش از ۸۷ هزار محتوای توئیتری شامل توئیت، ریتوئیت، کوت و ریپلای مرتبط با المپیک ۲۰۲۴ در بازه زمانی ۱۷ روزه برگزاری این رویداد منتشر شده است. این محتوا از سوی حدود ۳۶ هزار کاربر منحصر به فرد منتشر شده که نرخ مشارکت ۲.۳ را برای این موضوع در این بازه زمانی مشخص می‌کند. این نرخ مشارکت بیانگر عمومی‌بودن این موج در میان کاربران توئیتر است و نشان می‌دهد نسبت محتوا به کاربران، عدد به نسبت کوچکی است که به تنوع اکانت‌های توئیتری اشاره دارد.
مجموع این توئیت‌ها بیش از ۳.۵ میلیون لایک گرفتند که به طور میانگین می‌توان هر توئیت را دارای ۴۲ لایک تخمین زد. پرلایک‌ترین توئیت این رویداد ۲۳ هزار لایک و ۶۵۸ هزار بار دیده شده است.
روند انتشار توئیت‌ها در گراف خطی زیر نشان داده شده است.
توزیع محتوا در این بازه زمانی ۱۷ روزه با دو قله در تاریخ ۶ و ۱۸ مرداد قابل مشاهده است که قله اول با حدود ۱۱ هزار محتوای توئیتری به واکنش کاربران این بستر به لباس طراحی شده برای کاروان ایران در المپیک اشاره دارد. این واکنش‌ها بیشتر منفی بوده و گاهی با لحن و محتوای طنز و تخریب منتشر شده است.
قله دوم این نمودار مربوط به ۱۸ مردادماه و زمان رویارویی «کیمیا علیزاده» و «ناهید کیانی» در مسابقات تکواندو است. این ازدحام محتوا نیز تقریبا به اندازه قله اول و حدود ۱۱ هزار توئیت و ریتوئیت بوده است. در این قله کاربران به طور صریح‌تری اظهارنظر کرده و دو قطبی به نسبت شدیدی میان حامیان این دو ورزشکار شکل گرفت. با وجود اینکه برخی علیزاده را خائن به وطن می‌دانستند گروه دیگر از تمایل برای برگشت او به وطن نوشته و او را دختر ایران نامیدند.
۲. کاربران فعال در انتشار محتوا
بررسی فعال‌ترین کاربرانی که درباره المپیک و کلیدواژه‌ها و هشتگ‌های مرتبط با این رویداد تولیدمحتوا کرده‌اند به فعالیت قابل توجه رسانه‌ها(نه کاربران عادی یا سیاسی) در فضای توئیتری و مربوط به این رویداد اشاره دارد. حضور «ایران اینترنشنال، ایندیپندنت فارسی، تسنیم نیوز و بی‌بی‌سی فارسی» بیانگر این است که رسانه‌ها بیشترین تاثیر و توجه را در انتشار اخبار المپیک در فضای توئیتر از لحاظ تعداد محتوا داشته‌اند و نکته مهم‌تر اینکه، استفاده از ظرفیت توئیتر برای اطلاع‌رسانی و خبررسانی المپیک در میان رسانه‌های فارسی‌زبان خارجی بیش از داخلی‌هایی همچون فارس، تسنیم و تابناک بوده است که در رتبه‌های پایین‌تر تولیدمحتوا قرار گرفته‌اند.
۳. ورزشکاران واکنش‌برانگیز المپیک
بررسی ۱۷ روزه محتوای مربوط به ورزشکاران ایرانی مختلف در توئیتر فارسی به واکنش‌برانگیز بودن کیمیا علیزاده نسبت به دیگر رقبای داخلی خود اشاره دارد. این اختلاف تقریبا ۱۰۰ درصدی نسبت به نفر دوم یعنی ناهید کیانی مربوط به محتواهای منفی و مثبتی است که پیرامون علیزاده به‌ویژه هنگام رویارویی با کیانی منتشر شده است.
بعد از علیزاده و کیانی، حسن یزدانی با اختلاف ۵۰ درصدی نسبت به کیانی، رتبه سوم تولیدمحتوای کاربران توئیتر فارسی را نسبت به یک ورزشکار ایرانی در المپیک ۲۰۲۴ بدست آورده است. «مبینا نعمت‌زاده» و «آرین سلیمی» با وجود اینکه فقط در ۲ دوره کوتاه در توئیتر فارسی ترند شدند اما توانستند جزو پنج ورزشکار پرتکرار در المپیک ۲۰۲۴ در توئیترفارسی عنوان خود را به ثبت برسانند تا بار دیگر مشخص شود حاشیه‌ها و جنجال‌های پیرامون زندگی شخصی، حجاب و تحصیلات بر مسائل اصلی‌تر همچون موفقیت و کسب طلا در بستر توئیتر اهمیت و اولویت دارد.
۴. تحلیل کمی و کیفی محتوا
ابر کلمات کلیدواژه‌های پرتکرار، ابزار مناسب و قابل اطمینان برای تجزیه و تحلیل همه محتوایی است که در این بازه و مرتبط با المپیک ۲۰۲۴ در توئیتر فارسی منتشر شده؛ بر این اساس المپیک پاریس، پرکاربردترین کلمه‌ای است که توئیتری‌ها برای توصیف و تعریف از این رویداد از آن استفاده کرده‌اند.
برجسته شدن کلیدواژه‌هایی همچون مدال المپیک، مسابقات المپیک، طلای المپیک و مدال طلا نشان می‌دهد بیشترین توجه به المپیک به مسابقات و دریافت مدال بوده و جنبه خبررسانی این رویداد بیش از هرچیز در نظر مخاطبان و تولیدمحتواکنندگان بوده است.
دلیل پرتکرارشدن کلیدواژه افتتاحیه المپیک نیز حاشیه‌های افتتاحیه، برخی ممیزی‌ها و حتی حضور کاروان ایرانی و لباس آنها در این رویداد بوده که باعث شد تا این اندازه افتتاحیه المپیک به اندازه المپیک پاریس برجسته شود.
در میان هشتگ‌های پرتکرار، المپیک برجسته‌ترین هشتگی است که توئیتری‌ها برای این رویداد استفاده کردند. برخی هشتگ‌ها همچون المپیک_پاریس، المپیک_فرانسه، المپیک_۲۰۲۴ و paris۲۰۲۴ نیز به طور ویژه‌تری این رویداد را نشان و به آن پرداخته‌اند.
بخش دوم هشتگ‌های مربوط به این رویداد به هشتگ‌های ورزشکاران و نام آنها مربوط می‌شود به طوری‌که کیمیا_علیزاده، ناهید_کیانی، مبینا_نعمت_زاده، مهدی_الفتی، حسن_یزدانی، امیرحسن_زارع و هادی_ساعی در این میان پرتکرار و برجسته شده‌اند.
۵. تحلیل مضمون توئیت‌ها
در ادامه، تحلیل مضمون توئیت‌های پرلایک مرتبط با المپیک انجام شده و با این روش، محتوای کیفی منتشرشده از سوی توئیتری‌ها خلاصه و طبقه‌بندی شده است. نمونه آماری این بررسی بر اساس اصل پارتو و قانون ۸۰ _ ۲۰ انجام شده به‌گونه‌ای که ۸۰ درصد محتوای توئیت‌های پرلایک استخراج و تحلیل مضمون شده است.
واکنش به عملکرد کیانی، یزدانی، سلیمی و ساعی
در بررسی توئیت‌های پرلایک درباره المپیک، ۲۰.۶۹ درصد از توئیت‌ها درباره عملکرد چند ورزشکار خاص بوده است. تعداد قابل توجهی از کاربران، نظرهای خود را درباره موفقیت ناهید کیانی و کسب مدال نقره وی و نیز نوع واکنش او در برابر کیمیا علیزاده و رویارویی آن دو در مسابقات مطرح کرده‌اند.
برخی از کاربران به پایین‌آمدن سن ورزشکاران حاضر در المپیک اشاره کرده و از شایستگی آرین سلیمی و تسلط و خونسردی او در رقابت‌ها و در نهایت کسب مدال طلای المپیک در سن ۱۹ سالگی تقدیر و تمجید کرده‌اند. تعداد دیگری از توئیت‌ها به مدیریت کارآمد هادی ساعی در ریاست فدراسیون تکواندو ایران و انتخاب ورزشکاران شایسته برای حضور در المپیک و کسب افتخار از سوی آنها اشاره کرده‌اند.
توئیت‌های مرتبط با حسن یزدانی به طور عمده، در انتقاد از حضور او در مسابقات المپیک با توجه به مصدومیت طولانی مدت وی منتشر شده بود؛ در مقابل عده‌ای نیز در ستایش و تقدیر از او برای غیرتمندی بالا و کسب مدال نقره توئیت‌هایی منتشر کرده‌اند.
اظهارنظر درباره ورزشکاران کشورهای دیگر
در بررسی توئیت‌های پرلایک، ۱۸.۳۹ درصد از محتوا به ورزشکاران دیگر کشورها اختصاص داشت. کاربران با اشاره به مدال‌آفرینی ورزشکار ترک در رشته تیراندازی و تسلط آنها در مسابقات بدون استفاده از امکانات متداول پرداخته‌اند. در ادامه تعدادی از کاربران محتواهایی در مورد دیگر ورزشکاران خارجی مسلط بر رشته‌های خود منتشر کرده‌اند.
بازخوردها به برگزاری افتتاحیه
نزدیک به یک‌دهم از توئیت‌ها به مراسم افتتاحیه مربوط بود. این کاربران محتواهایی در انتقاد از شیوه برگزاری و نوع مراسم اجرا شده در افتتاحیه المپیک پاریس منتشر کرده‌اند. تعدادی از توئیت‌ها در این مضمون به مقایسه افتتاحیه المپیک امسال در پاریس با افتتاحیه‌های گذشته المپیک در یونان، چین و اسپانیا مرتبط بود و این افتتاحیه را برای وجود صحنه‌های نامناسب نکوهش کرده‌اند.
تقدیر از تلاش‌های فردی رضا علیپور
در بررسی توئیت‌های پرلایک، ۱۰.۳۴ درصد از توئیت‌ها به صورت مشخص به «رضا علیپور» سنگ‌نورد ایرانی در المپیک اختصاص داشته‌اند. تعداد زیادی از کاربران با اشاره به تلاش‌های علیپور بدون استفاده از امکانات و تمرین کردن در شرایط سخت و محدود، او را شایسته تقدیر و تمجید دانسته‌اند. تعدادی از کاربران با انتشار محتواهایی به حمایت قلبی از علیپور و آرزوی موفقیت برای او پرداخته‌اند.
گلایه از طراحی لباس کاروان المپیک
۸.۰۵ درصد از محتوا به مضمون لباس کاروان المپیک اختصاص داشت. تعداد زیادی از کاربران با اشاره به طراحی لباس ورزشکاران خانم در المپیک، به نکوهش آن پرداختند و بی‌سلیقگی و رانت‌بازی را دلیل این موضوع دانسته‌اند. عده‌ای از کاربران به موضوع سفارش لباس‌ها به شرکت دیگر و در نهایت گرفتن لباس‌ها از شرکت دیگری انتقاد کرده و این طراحی را آبروریزی نامیده که فرهنگ غنی ایران را زیرسؤال برده است.
انتقاد از پوشش خبری رسانه‌ها
۶.۹ درصد از محتوا به پوشش خبری رسانه‌ها اختصاص داشت. تعدادی از کاربران، محتواهایی در انتقاد از شیوه عملکرد مجریان صداوسیما در رقابت میان ناهید کیانی و کیمیا علیزاده منتشر کرده‌اند و برخورد تخریبی مجریان علیه علیزاده را مذموم دانسته و از آنها انتقاد کردند.
واکنش‌ها به حضور کیمیا علیزاده
در بررسی توئیت‌های پرلایک منتشر شده در توئیتر، ۵.۷۵ درصد از محتوا به کیمیا علیزاده پرداخته بوده‌اند. تعدادی از کاربران با اشاره به حضور علیزاده بدون حجاب در مسابقات و در برابر ناهید کیانی، به اهداف و پیامدهای مهاجرت وی پرداخته‌اند.
اعتراض به سهمیه دانشگاه برای مبینا نعمت‌زاده
۵.۷۵ درصد از کاربران به صحبت‌های مبینا نعمت‌زاده بویژه درباره درخواستش برای ورود به دانشگاه در رشته مورد نظرش، واکنش نشان داده‌اند. تعدادی از کاربران به تقدیر از مبینا برای کسب مدال برنز پرداختند و عده زیادی به اختصاص سهمیه ورود به دانشگاه تهران برای او اعتراض کرده و این کار را ظلم و بی‌عدالتی نسبت به دیگر افراد دانسته و با موقعیت مشابه آن برای علیزاده مقایسه کرده‌اند.
اشاره به مسائل اعتقادی و ایدئولوژیکی
در بررسی توئیت‌های پرلایک منتشر شده درباره المپیک، ۵.۷۵ درصد از توئیت‌ها به مسائل ایدئولوژیک اشاره داشت. تعدادی از کاربران به موضوع تقدیم‌کردن مدال مبینا به امام زمان اشاره و تقدیر کرده و نقش مسائل اعتقادی و باورهای مذهبی را در پیروزی ورزشکاران در مسابقات ورزشی موثر دانسته‌اند.
در ادامه، تعدادی از توئیت‌ها به حضور ورزشکاران اسرائیل در المپیک و انصراف دادن ورزشکاران مقابل آنها اختصاص داشت و علت این موضوع را حملات و وحشی‌گری‌های صهیونیست‌ها در نوار غزه و کشتن انسان‌های بیگناه دانسته و از این عمل ورزشکاران دیگر کشورها تقدیر کرده‌اند.
جمع‌بندی
۱.تحلیل کمی داده‌های آنلاین در بازه زمانی برگزاری المپیک پاریس نشان می‌دهد، ۶۸۰ هزار محتوا در بسترهای توئیتر، تلگرام، ایتا و اینستاگرام منتشر شده که گواه عمومیت و فراگیری این موج در میان کاربران مجازی می‌دهد و بحث ورزش را به‌عنوان یک مساله عمومی، وحدت‌بخش و هویت‌مند در جامعه مطرح می‌کند.
۲. بررسی گراف روندنمای توزیع محتوا در بستر توئیتر فارسی نشان می‌دهد، بخش قابل توجه و اصلی محتوای مجازی در خصوص المپیک در روزهای ۶ و ۱۸ مرداد به ثبت رسیده است؛ جایی که لباس کاروان المپیک و رویارویی علیزاده و کیانی، واکنش‌برانگیز و پر بحث شده بود.
۳. واکاوی پوشش رسانه‌ای از دیگر نکات قابل توجه در تحلیل کمی و کیفی المپیک ۲۴ بوده؛ جایی‌که بیشترین حجم محتوا به دو پلتفرم خبری یعنی تلگرام و ایتا مربوط بوده و در توئیتر فارسی نیز بیشترین حجم محتوا از سوی رسانه‌هایی همچون «ایران اینترنشنال، ایندیپندنت و خبرگزاری تسنیم» انجام شده تا علاقه کاربران مجازی به پیگیری اخبار المپیک را بیش از اظهارنظر و تحلیل در این باره مهم و پرتکرار قرار دهد.
۴. کیمیا علیزاده، ناهید کیانی، حسن یزدانی و رضا علیپور از پرتکرارترین ورزشکارانی المپیکی بودند که بیشترین حجم محتوا در باره آنها به ثبت رسیده است. محتوای مربوط به علیپور، بیشتر حمایتی، حسن یزدانی انتقادی، علیزاده و کیانی حمایتی_انتقادی بوده است.
۵. پرتکرارترین مضمون توئیتری‌ها مربوط به شخصیت‌های ورزشی المپیک ایران همچون ناهید کیانی، کیمیا علیزاده، آرین سلیمی، هادی ساعی، رضا علیپور، مبینا نعمت‌زاده و کیمیا علیزاده بود و مسائلی مانند افتتاحیه، لباس کاروان المپیک و برخی مسائل ایدئولوژیک در ورزش از اولویت‌های چندم کاربران بوده است.