قرار گرفتن نام «فرزانه صادق مالواجرد» به عنوان یک زن در میان فهرست ۱۹ نفره وزیران پیشنهادی «مسعود پزشکیان» اتفاقی است که تا اندازه‌ای نگاه دولت به بهره‌گیری از توان زنان در رده‌های بالای مدیریتی را بازتاب می‌دهد، هرچند از دید ناظران، رئیس‌جمهوری باید با توجه به وعده‌های خود و همچنین توانمندی‌های بانوان، بیش از این از ظرفیت آنان در وزارت‌خانه‌ها بهره می‌گرفت.
مالواجرد، در یک سال اخیر به عنوان مشاور شهرسازی و معماری وزیر راه و شهرسازی و دبیر شورای عالی شهرسازی و معماری ایران فعالیت کرده است. این شورا مسئول برنامه‌ریزی و نظارت بر توسعه شهری است و نقش مهمی در تعیین سیاست‌های معماری و شهرسازی در کشور ایفا می‌کند. او پیش از این، مسئولیت معاونت معماری و شهرسازی وزارت راه و شهرسازی را هم برعهده داشته است.
این بانوی ۴۸ ساله، با ۲۸ سال سابقه کار که بخش عمده‌ای از آن در وزارت راه و شهرسازی سپری شده، دارای مدرک کارشناسی ارشد پیوسته معماری از دانشگاه تهران و دکترای شهرسازی از دانشگاه آزاد اسلامی است. سوابقی مانند کارشناسی دفتر معماری، معاونت دفتر نظارت بر طرح‌های توسعه و عمران شهری، معاونت شهرسازی اداره کل مسکن استان همدان، مدیرکلی دفتر معماری و طراحی شهری و بافت‌های واجد ارزش و مدیرکلی شهرسازی شهرداری تهران، کارنامه مالواجرد را تشکیل داده و آن را پیش روی نمایندگانی قرار داده است که این روزها مشغول ارزیابی گزینه‌ها برای تصدی وزارت‌خانه‌ها هستند.
معاون وزیری که در دولت روحانی و شهید رئیسی کار کرد
فرزانه صادق که در دی‌ماه ۹۷ با حکم «محمد اسلامی» وزیر وقت راه و شهرسازی به سمت معاونت معماری و شهرسازی وزیر رسیده بود، با تغییر دولت و روی کار آمدن دولت سیزدهم، تا مردادماه سال گذشته نیز به کار خود در این سمت ادامه داد اما چه اتفاقی سبب کنار گذاشته شدنش شد؟
به گفته وی، نهم مرداد ۱۴۰۲ به‌دنبال اعتراض به اقدام شهرداری تهران در صدور بی‌رویه پروانه‌های جدید ساخت‌وساز، از سوی «مهرداد بذرپاش» وزیر راه و شهرسازی از سمت خود برکنار و به عنوان مشاور وزیر در امور شهرسازی و معماری منصوب شد.
قرار گرفتن نام «فرزانه صادق مالواجرد» به عنوان یک بانوی متخصص در میان فهرست ۱۹ نفره وزیران پیشنهادی «مسعود پزشکیان» اتفاقی است که تا اندازه‌ای نگاه دولت به بهره‌گیری از توان زنان در رده‌های بالای مدیریتی را بازتاب داد
چند ماه پیش از برکناری، نامه‌هایی از مالواجرد به رسانه‌ها درز کرد که در آنها به تخلفات شهرداری تهران در کمیسیون ماده ۵ و صدور مجوز غیرقانونی ساخت‌وساز در بافت قدیم تهران اشاره شده بود. دراین نامه‌ها اعلام شده بود که برابر مقررات طرح تفصیلی تهران _ مصوب شورای‌عالی شهرسازی و معماری _ صدور هرگونه مجوز ساخت در بافت فرسوده باید در این شورا تصویب شود و در غیر این صورت مسئولیت پیامدهای آن برعهده شهرداری خواهد بود.
«علیرضا زاکانی» شهردار تهران پس از منتشر شدن نامه‌های یادشده در رسانه‌ها، در جلسه‌ای صدور مجوز ساخت در بافت فرسوده را مسبوق به سابقه و روالی دانست که پیش از حضورش در شهرداری برقرار بوده است. او افزایش «صدور پروانه‌ها در شهر» را نه به معنی «شهرفروشی»، بلکه به معنی «راه افتادن چرخه اقتصاد و ایجاد رفاه در جامعه» دانست و بر این مبنا طرف مقابل را به مخالفت با رفاه کشور متهم کرد. به این ترتیب از مردادماه پارسال، وی به عنوان مشاور وزیر در وزارتخانه‌ای به کار پرداخت که اکنون برای صدارتش از سوی پزشکیان به مجلس معرفی شده است.
مخالفت با توسعه افقی شهرها
مدتی پیش از برکناری از معاونت شهرسازی و معماری، ویدئویی از یک مصاحبه خبرگزاری دانشجو با مالواجرد درباره جمعیت شهر تهران و سند آمایش سرزمین خبرساز شد که نشان‌دهنده رویکرد او به مساله توسعه شهری است.
برخی منتقدان، مالواجرد را مخالف توسعه شهری می‌دانند و می‌گویند او به شهرک‌سازی‌ها یا پروژه‌هایی مانند مسکن مهر نگاه مثبتی ندارد. به عنوان نمونه، از صادق به عنوان یکی از مخالفان سرسخت «طرح توسعه تعاونی مسکن امیرالمومنین» در پاکدشت یاد می‌شود؛ طرحی که در سال ۱۳۸۴ در بیابانی خارج از پاکدشت کلید خورد و در سال‌های بعد زمینه اعتراض‌هایی را از سوی اعضای این تعاونی رقم زد.
در این سال‌ها وعده‌های مسئولان برای حل این مشکل بی‌نتیجه مانده است. برخی رسانه‌ها، صادق را از موانع اصلی اجرای این پروژه معرفی کردند. «فرهاد بشیری» نماینده پاکدشت در مجلس شورای اسلامی نیز سال گذشته صادق را عامل اصلی جلوگیری از پیشرفت پروژه اتحادیه تعاونی‌های مسکن امیرالمومنین خوانده و از او خواسته بود در این خصوص مقداری انعطاف نشان دهد.
اظهارنظرهایش بیانگر آن است که وی با توسعه نامتوازن شهر و ساخت مسکن در بسترهایی فاقد زیرساخت‌های زندگی شهری مخالف است.
وی می‌گوید: باید به الزاماتِ سرزمینی توسعه و نقشه راه‌وشهرسازی در آن پایبند بود. این امر نیازمند آن است که به جای پافشاری بر توسعه افقیِ کلانشهرها، مطابق با سیاست‌های کلی نظام در حوزه شهرسازی به «میان‌یابی توسعهٔ شهرها در چارچوب طرح آمایش سرزمینی و براساس استعدادهای اقتصادی و با رعایت معیارهای محیط زیستی و مراقبت از منابع آب و خاک کشاورزی و ایمنی در مقابل سوانح طبیعی و امکان استفاده از زیرساخت‌ها و شبکه شهری» توجه شود.
صادق بر التزام به توسعه متوازن شهرهای کشور متناسب با توان و ظرفیت آن شهر و پیگیری سیاست کنترل بارگذاری بیش از حد توان در مناطق حساس کشور، به خصوص پایتخت تاکید دارد.
نقد مسکن مهر یا بی‌توجهی به خانه‌دار شدن مردم؟
مخالفان، نگاه انتقادی مالواجرد به مسکن مهر را به «بی توجهی او به مساله خانه‌دار شدن مردم» تعبیر می‌کنند. مالواجرد بارها از کارشناسی نشده بودن زمین‌های مسکن مهر و رعایت نشدن اصول شهرسازی در آن انتقاد کرده است. اما او از طرح نهضت ملی مسکن حمایت کرده است.
صادق، بر التزام به توسعه متوازن شهرهای کشور متناسب با توان و ظرفیت آن شهر و پیگیری سیاست کنترل بارگذاری بیش از حد توان در مناطق حساس کشور، به خصوص پایتخت تاکید دارد
وی در خردادماه ۱۴۰۲ در یک نشست خبری گفت: حتی یک متر از اراضی مسکن مهر که به شهرها الحاق شد، فرآیند بررسی در کمیته‌های کارشناسی را طی نکرده بود، در حالی که در ارتباط با زمین‌های الحاق شده به نهضت ملی مسکن، وجب به وجب آن در کمیته‌های فنی مورد بررسی دقیق قرار گرفتند.
منتقدان صادق او را مخالف توسعه افقی و افزایش حریم شهرها معرفی می‌کنند. طبق گزارش‌های منتشره از مهمترین فعالیت‌های او، تاکید بر ساخت خانه‌های ویلایی در شهرهای کوچک در قالب نهضت ملی مسکن و تامین قانونمند اراضی موردنیاز نهضت ملی مسکن بوده و در این مسیر تلاش شده زمین‌های ارزشمند زراعی و باغی اطراف شهرها، بدون آسیب باقی بماند و از تجربه‌های مسکن مهر نیز در این روند استفاده شده است.
بازنگری طراحی راه‌های شهری ایران
از نگاه ناظران، این بانو به سیاست افزایش تاب‌آوری شهرها از طریق تدوین پیوست پدافند غیرعامل برای طرح‌های جامع مصوب توجه ویژه‌ای دارد. در دوره مسئولیش، با همکاری معاونت حمل‌ونقل، آیین‌نامه ۱۲ جلدی طراحی راه‌های شهری ایران بازنگری و سیاست توسعه حمل و نقل کشور در پیش گرفته شد.
او در این مسیر، رویکرد توسعه حمل‌ونقل همگانی و تاکید بر توسعه مدل‌های مختلف حمل‌ونقل عمومی را در پیش گرفت و طرح‌های عمرانی مختلفی با تاکید بر ایستگاه‌های راه آهن بین شهری به عنوان نقطه کانونی اتصال حمل‌ونقل برون شهری و درون شهری، آغاز شد. مخالفان مالواجرد، در توانمندی‌های او برای مدیریت حوزه راه و حمل‌ونقل تردید وارد می‌کنند.
«مسعود ذهبیون» عضو کارگروه انتخاب وزیر راه معتقد است: صادق شاید در حوزه حمل‌ونقل سابقه اجرایی نداشته باشد اما در جلسه‌های شورای معاونان با این مسأله آشناشده و تماس لازم را با بخش حمل‌ونقل داشته است. ضمن اینکه مسائل حمل‌ونقل به طور کامل به بحث شهرسازی مرتبط است. توسعه شهرسازی بر اساس حمل‌ونقل یکی از موضوع‌های مهم جهانی است که در دوره آقای آخوندی نیز خیلی روی آن کار شد و خانم مالواجرد در معرض چنین بحثی بوده است.
تشکل‌های ریلی نیز به‌تازگی در نامه‌ای به رئیس مجلس از رای اعتماد به مالواجرد حمایت کرده و نوشتند: سوابق درخشان صادق مالواجرد در حوزه برنامه‌ریزی و مدیریت شهری، به ویژه در سمت معاونت معماری و شهرسازی وزارت راه‌وشهرسازی، نشان از توانمندی وی در تدوین و اجرای برنامه‌های جامع و بلندمدت برای توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل دارد. تسلط او بر اسناد بالادستی، از جمله برنامه هفتم توسعه و سیاست‌های کلی نظام در حوزه راه‌وشهرسازی، تضمینی بر حرکت در مسیر تحقق اهداف کلان کشور در این حوزه است.
صادق در زمان مسئولیتش به‌عنوان معاون وزیر با تاکید بر وجود «احتکار ۱۰ درصدی زمین‌های مسکونی محدوده شهرها» و «مقاومت برای ساخت مسکن در زمین‌های بزرگ مقیاس» گام‌هایی جدی در مسیر حذف حبس و احتکار زمین در محدوده‌های شهری برداشت
مقابله با فساد و زمین‌خواری؟
حامیان مالواجرد، سابقه مبارزه او با فساد و زمین‌خواری را دلیلی برای انتقاد مخالفان از او می‌دانند. حامیان وزیر پیشنهادی می‌گویند در دوره او کنترل خوبی روی سوداگران عرصه زمین و تراکم صورت گرفت. مالواجرد به شکل شجاعانه‌ای با رانت و فساد عرضه زمین مبارزه کرد و از سرمایه‌های طبیعی و تاریخی صیانت کرد. او حقوق عامه را بر نفع شخصی ارجح دانسته و از صدور مجوزهای موردی پرهیز کرد.
مالواجرد در زمان مسئولیتش به‌عنوان معاون وزیر با تاکید بر وجود «احتکار ۱۰ درصدی زمین‌های مسکونی محدوده شهرها» و «مقاومت برای ساخت مسکن در زمین‌های بزرگ مقیاس» گام‌هایی جدی در مسیر حذف حبس و احتکار زمین در محدوده‌های شهری برداشت. به این منظور، در جلسه‌های متعدد شورای عالی شهرسازی و معماری اقداماتی جدی برای آزادسازی اراضی احتکارشده که وارد چرخه ساخت‌وساز نشده‌بود، صورت گرفت.
خردادماه ۱۴۰۲، معاون وقت شهرسازی و معماری و دبیر شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در راستای کاهش مقاومت‌ها برای ساخت مسکن در زمین‌های حبس شده در محدوده شهری، دو مصوبه مربوط «سیاست‌های محرک عرضه زمین و جلوگیری از احتکار اراضی مسکونی در محدوده شهرها» و «سیاست‌های باز تنظیم نظام پهنه‌بندی تراکم ساختمانی شهرها» را به صورت مجزا برای استانداران سراسر کشور ابلاغ کرد.
مالواجرد پس از آن تاکید کرد: همه تلاش این است که در کنار الحاق اراضی به محدوده شهرها، مکان‌یابی شهرها و شهرک‌های جدید، بسته‌های تشویقی کالبدی در بافت فرسوده، سیاست محرک عرضه زمین و جلوگیری از احتکار اراضی مسکونی در محدوده شهرها نیز برای عرضه زمین برای ساخت مسکن در داخل شهرها به قانون جهش تولید مسکن کمک کند.
موافقان او می‌گویند: اظهارات مخالفان مالواجرد در مورد سنگ‌اندازی او در مسیر ساخت شهرک‌ها برای ایجاد تعادل میان عرضه و تقاضای مسکن مبنا ندارد. صادق همواره در دوره مسئولیتش به‌دنبال توسعه ساخت مسکن در چارچوب قانون و مقررات بوده که همین مساله به تلاش او برای مقابله با فساد در این حوزه و نوسازی در بافت فرسوده منجر شده است.
نوسازی بافت فرسوده به جای ساخت و سازهای غیراصولی
نوسازی بافت فرسوده به جای شهرک‌سازی‌های غیراصولی مورد تاکید مالواجرد است. سیاست‌های نوسازی بافت فرسوده و اعمال مشوق‌های کالبدی در این بافت که شامل ۱۹ بند بود، در دوره مسئولیت مالواجرد تقویت شد. به این ترتیب از خالی شدن بافت‌های فرسوده شهری جلوگیری به عمل آمد و علاوه بر این، با مشوق‌های تصویب شده، توجه توسعه‌گران خصوصی را به بافت‌های فرسوده و سکونت‌گاه‌های غیررسمی جلب شد.
حامیان او همچنین با اشاره به اقدامات صادق در راستای حفاظت و احیای بافت‌های تاریخی می‌گویند: در دوره مسئولیتش، با طرح‌های تصویب شده برای بافت تاریخی شهرها، سکونت و فعالیت در آنها استمرار پیدا کرد و اجازه داده نشد که عملکرد آن ها به موزه تقلیل پیدا کند.
برنامه‌ها برای اداره وزارت راه‌وشهرسازی
از جمله مهمترین برنامه‌های مالواجرد برای اداره وزارت راه و شهرسازی و ساماندهی به حوزه تحت مدیریت این وزارتخانه را می‌توان به «تامین مسکن به‌ویژه برای خانواده‌های کم‌درآمد و اقشار آسیب‌پذیر، تکمیل پروژه‌های نیمه‌تمام و نوسازی ناوگان حمل‌ونقل» اشاره کرد. همچنین تسریع در اجرای ماده یک قانون جهش تولید مسکن که بر اساس آن، دولت موظف است سالانه به طور متوسط حداقل یک میلیون واحد مسکونی در کشور برای متقاضیان واجد شرایط تولید و عرضه کند، از اولویت‌های اعلامی مالواجرد در بخش مسکن است.
برنامه مالواجرد در بخش شهرسازی، توسعه درون‌زای شهری در کلانشهرها با استفاده از ظرفیت‌های ماده ۱۲ قانون جهش تولید مسکن و نوسازی بافت‌های فرسوده است. از مهمترین برنامه‌های اعلامی در بخش حمل و نقل جاده‌ای نیز می‌توان به نوسازی ناوگان حمل‌ونقل ریلی و جاده‌ای، تکمیل پروژه‌های پیشران ریلی و رفع گلوگاه‌های ظرفیتی با هدف افزایش ترانزیت شمال _ جنوب و غرب _ شرق و اتصال مراکز استان‌ها به شبکه ریلی کشور اشاره کرد.
تامین مسکن به‌ویژه برای خانواده‌های کم‌درآمد و اقشار آسیب‌پذیر، تکمیل پروژه‌های نیمه‌تمام و نوسازی ناوگان حمل‌ونقل را می‌توان از مهمترین سرفصل‌های برنامه‌های وزیر پیشنهادی راه و شهرسازی دانست
استفاده بهینه از ظرفیت زیرساخت‌های موجود با مشارکت‌دادن بخش خصوصی، کاهش تصادف‌ها و تلفات جاده‌ای و سوانح، به‌کارگیری شیوه‌های نوین تأمین مالی برای تکمیل پروژه‌های ساخت، نگهداری و بهره‌برداری راه‌ها با تأکید بر مشارکت عمومی خصوصی از دیگر برنامه‌های پیشنهادی صادق‌مالواجرد است.
وزیر پیشنهادی راه‌وشهرسازی در بخش حمل‌ونقل هوایی نیز اعلام کرده، ارتقای بهره‌وری حوزه هوانوردی با تأکید بر اقتصادی کردن فرودگاه‌ها را در دستور کار قرار خواهد داد. اما از رویکردهای کلان برنامه مالواجرد در اداره وزارت راه‌وشهرسازی، پایبندی به قوانین و مقررات و التزام به برنامه محوری، تعامل مثبت، همکاری و تقدم منافع ملی بر منافع دستگاهی و بخشی و عدالت محوری بیان شده است.
او اعلام کرده، شفافیت و دسترسی عموم به اطلاعات را ارتقا خواهد داد. اتخاذ رویکرد علمی و کارشناسی و انتخاب مدیران بر مبنای شایسته‌سالاری، تقویت هماهنگی و هم‌افزایی بین بخشی، ارتقای کارآیی و اثربخشی برای پیشبرد اهداف و حل مسائل، تمرکز بر تنظیم‌گری و تسهیل‌گری به جای تصدی‌گری و توسعه مشارکت عمومی و خصوصی، توسعه همکاری‌های بین‌المللی و سرمایه‌گذاری خارجی و دیپلماسی اقتصادی حمل‌ونقل، توجه جدی به اصول توسعه پایدار و هدفگذاری برای دستیابی به استانداردهای جهانی از دیگر برنامه‌های صادق است.
آیا مجلس به مالواجرد اعتماد می‌کند؟
از نگاه ناظران، تخصص و سابقه کاری تخصص مالواجرد در حوزه شهرسازی، ضمانتی است برای اجرای برنامه‌های مطرح شده از سوی وزیر پیشنهادی. ناظران خوش‌بین هستند که برنامه‌های مالواجرد در راستای سیاست‌های کلی برنامه هفتم توسعه محقق شود.
علاوه بر تخصص و سابقه کاری شفاف، فرزند شهید و زن بودن خانم صادق، به عنوان نقاط قوت او مطرح می‌شود. گذشته از این، مالواجرد سال‌ها در وزارت راه‌وشهرسازی فعالیت داشته و انتصاب بهینه از درون یک سازمان مرتبط، عین شایسته‌سالاری است.
در صورت کسب رأی اعتماد از مجلس، مالواجرد بانویی است که در جمهوری اسلامی ایران سمت وزارت را در اختیار گرفته و این فرصت را خواهد داشت تا به عنوان یک بانوی متخصص، به ایفای مسئولیت بپردازد.