به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، سرزمین سبز با مردمانی سیه فام و سپیددل، سرزمین فرصت های بسیار است. قاره آفریقا، با منابع عظیم و سرمایه انسانی شریف، همراستا با منویات بزرگان نظام ما می تواند حرکت کند. خوشبختانه با پذیرش پرشمار مردمان این قاره پهناور نسبت به انقلاب اسلامی ایران، شرایط مناسبی مهیا شده است تا ابتدا با تحرکات دیپلماتیک در حوزه فرهنگ و گسترش دیپلماسی فرهنگی، مسیر سهل و درستی را برای تعاملات اجتماعی و سیاسی و اقتصادی، مهیا سازیم.
محسن معارفی رایزن فرهنگی کشورمان در تانزانیا، یکی از کشورهای آفریقایی، درباره مسائل فرهنگی و اجتماعی این کشور، موضوعات قابل توجهی را در گفت وگو با ایرنا مطرح کرده است.
ابتدا درباره وضعیت اسلام و شیعیان تانزانیا توضیح دهید.
گفته می شود به دلیل موقعیت جغرافیایی تانزانیا، اسلام توسط بازرگانانی که در همان قرن نخست هجری به سواحل سواحیلی رسیدند، معرفی شده است و سکه های طلا، نقره و مس منقوش به نقش‌های اسلامی مربوط به سال حدود ۲۱۰ هجری نیز در این سواحل پیدا شده است.
جمعیت شیعه در تانزانیا نیز بسیار قابل توجه است و از این نظر، چنانچه چندی پیش خبرگزاری یورو نیوز گفته بود، تانزانیا قطب شیعیان شرق آفریقا است
مستحضرید که تانزانیا از دو بخش زنگبار و سرزمین اصلی (تانگانیکا) تشکیل شده است. در حال حاضر در بخش زنگبار بیش از ۹۹ درصد مردم مسلمان هستند و طبق آمارهای موسسه ی نظرسنجی پیو (Pew) که مورد استناد مراکز رسمی قرار میگیرد حدود ۳۵ درصد مردم بخش تانگانیکا مسلمان هستند. البته مسلمانان این نظرسنجی را مخدوش می دانند و درصد مسلمانان کشور را حداقل ۵۰ درصد می دانند. طبق قانون تانزانیا، تبعیض مذهبی به نفع هر دینی ممنوع است و آزادی انجام مناسک پیروان ادیان تضمین شده است. مسیحیان و مسلمانان تانزانیا همزیستی کاملی با یکدیگر دارند. یک روز رئیس دپارتمان ادیان دانشگاه دارالسلام به من می گفت، برای برخی کشورها که ترکیب جمعیت دینی آنها مثل ما است، وضعیت همزیستی و صلح تانزانیا جالب توجه است که چگونه تانزانیا توانسته است به کشوری با کمترین منازعات دینی در آفریقا تبدیل شود.
جمعیت شیعه در تانزانیا نیز بسیار قابل توجه است و از این نظر، چنانچه چندی پیش خبرگزاری یورو نیوز گفته بود، تانزانیا قطب شیعیان شرق آفریقا است. همان نظرسنجی پیو درصد شیعیان تانزانیا را حدود ۲۰ درصد مسلمانان میداند. حال اگر تعداد جمعیت امروز تانزانیا را طبق سایت worldometers حدود ۶۹ میلیون نفر بدانیم، جمعیت شیعیان بین حدود ۵ میلیون نفر (بر اساس تخمین ۳۵ درصد جمعیت مسلمان) تا ۷ میلیون نفر (بر اساس تخمین ۵۰ درصد جمعیت مسلمان) است که بسیار جمعیت قابل توجهی است.
شیعیان تانزانیا از گروه های مختلفی تشکیل میشوند. شیعیان خوجه ی اثنی عشری از مهمترین گروه های شیعیان هستند که از نظر امکانات و وضعیت اقتصادی وضعیت تقریبا خوبی دارند. علاوه بر آنها، تعداد شیعیان بومی نیز قابل توجه است و آنها نیز ساختار و تشکیلات منسجمی دارند. مهمترین تشکیلات شیعیان بومی با نام TIC به طور رسمی جزو جمعیت امنیت و صلح بین ادیان تانزانیا (JMAT) است و هر گاه دولت برنامه ای برای رهبران ادیان دارد، معمولا از رئیس این تشکیلات حجه الاسلام شیخ جلالا نیز دعوت می کند.
درباره فضای مناسب برای تبلیغ دین مبین اسلام در این کشور میتوانید کمی توضیح دهید.
مسلمانان برای انجام مناسک خود محدودیتی ندارند و تقریبا در هر کوی و برزنی در دارالسلام در هر روز از مأذنه ها صدای اذان به گوش می رسد. باکواتا مهمترین سازمان دینی مسلمانان تانزانیا است که انتخاب مفتی، صدور مجوز ثبت جمعیت های مسلمانان و بسیاری از فعالیتها و امور دینی مسلمانان از طرف دولت به طور رسمی به آنها سپرده شده است.
شیعیان تانزانیا در فعالیتهای تبلیغی و آموزشی خودشان به بلوغ خوبی رسیده اند و به طور ساختارمند این فعالیتها را دنبال می کنند. شیعیان خوجه فعالیت های بسیار منسجمی دارند. اگرچه شیعیان خوجه دارای جماعت ها و تشکیلاتی در آمریکا، اروپا و استرالیا هستند، اما گسترده ترین و ساختارمندترین تشکیلات آنها در شرق آفریقا و در شرق آفریقا گسترده ترین آنها در تانزانیا است که با ۱۷ جماعت تقریبا در تمام شهرهای بزرگ تانزانیا حضور دارند. تشکیلات خوجه ها اساسا یک ساختار دینی برای حفظ هویت دینی اعضا است و فعالیتهای تبلیغی و شیعی و به خصوص عزاداری برای حضرت سیدالشهداء در هسته ی سخت تشکیلات است.
می توانید به برخی برنامه های شیعیان خوجه در عزاداری امام حسین (ع) اشاره کنید؟
بله، عزاداری شیعیان خوجه ها در ماه محرم بسیار مفصل است. مساجد؛ حسینه ها و تکیه ها هر روز تقریبا تا پنج نوبت برای سنین مختلف برنامه دارند. کلاسهای آموزشی، نمایشگاه، تئاتر مذهبی و تعزیه، جلسات پرسش و پاسخ برای جوانان، جلسات وعظ و خطابه به زبانهای مختلف انگلیسی، اردو، گجراتی و سواحیلی از جمله برنامه های آنها است و با توجه به کثرت برنامه ها چندین روحانی از دیگر کشورها دعوت می شوند. ساخت ماکت کربلا، راه اندازی دسته های عزاداری، مراسم سینه زنی، تولید لباس سیاه، علم های عزا، تجهیزات عزاداری، نذورات و ساخت کلیپهای مداحی توسط جوانان بخش دیگری از برنامه های آنهاست که انسان را یاد هیأتهای فعال ایران در ایام محرم می اندازد. امسال پیام رئیس جماعت دارالسلام آقای محمدرضا دوجی در پایان دهه اول محرم برایم جالب بود که همراه با تصویری با مشتهای گره کرده گفته بود: تا نفس میکشم این عزاداریها و روح توسل به اهل بیت ع و تعالیم امام حسین (ع) در دارالسلام رونق خواهد داشت.
عزاداری دیگر شعیان بومی تانزانیا چگونه است؟
یکی از ابتکارات خوب شیعیان خوجه این است که فعالیت های خود را محدود و منحصر به اعضای خود نکرده اند و برای فعالیت های تبلیغی و دینی در بین شیعیان بومی نیز ساختارهای خوبی را طراحی کرده اند. گفته می شود حدود ۶۰ سال پیش وقتی رئیس جماعت خوجه به دیدار آیه الله محسن حکیم ره در نجف می رود و گزارشی از فعالیتهای گسترده ی خود در آفریقا می دهد، آیه الله حکیم می پرسد که شما چند نفر از مردم آفریقایی را به مذهب حقه اهل بیت (ع) دعوت کرده اید، ایشان پاسخ می دهد، هیچ و آیه الله حکیم می‌گوید برای اینکه در روز قیامت جوابی داشته باشید فکری برای این خلاء بکنید.
بعد از آن تشکیلاتی با هدف ارائه خدمات دینی و شیعی به شیعیان بومی تانزانیا تشکیل می دهند که به افتخار صحابی معروف پیامبر ص به نام بلال مسلم میشن فعالیت خود را شروع می کند که امروز در تانزانیا ۲۵۳ مرکز دارد و اخیرا فعالیت خود را به چند کشور مجاور از جمله کنیا گسترش داده است. در ایام محرم در تمام این مراکز مجالس و محافل عزاداری و سخنرانی برای بومیان به زبان سواحیلی با شور فراوان برپا است و در بسیاری از این مراکز از عزاداران پذیرایی به عمل می آید. علاوه بر این فعالیت تشکیلاتی، بسیاری از افراد شیعه خوجه به صورت خودجوش برای مردم تانزانیا در محل زندگی و یا کسب خود موکب و ایستگاه توزیع صلواتی غذا و شربت دایر می کنند تا در حد توان پیام امام حسین (ع) را به دیگر مردم تانزانیا برسانند.
علاوه بر اینها، شیعیان بومی مستقل از خوجه ها نیز امروزه بسیار فعالند. به خصوص جمیعت TIC که خودش دهها مرکز و مسجد را در شهرهای مختلف تانزانیا تحت پوشش فعالیتهای تبلیغی قرار می دهد. امسال در مسجد الغدیر که مقر اصلی آنها در دارالسلام است، در دهه اول محرم هر روز سه نوبت برنامه عزاداری داشتند و در روز عاشورا نیز دسته عزاداری آنها بیش از یک هزار نفر بود.
مساجد و مراکز مستقل شیعی نیز هستند که به طور جداگانه برنامه های عزاداری سیدالشهدا (ع) را برای اقشار مختلف زن و مردم و گروه های سنی مختلف در محرم دارند. برخی نیز بروشورهایی درباره قیام امام حسین (ع) منتشر و توزیع می کردند و یا لباس سیاه رایگان به عزاداران می دادند. علاوه بر شیعیان اثنی عشری، شیعیان بهره های داوودی و شیعیان لبنانی نیز در ایام محرم عزاداری های گسترده ای دارند، که توضیح آنها مجال دیگری می طلبد.
به نظر شما برای بالندگی جمعیت شیعه در تانزانیا رایزنی فرهنگی کشورمان چه اقداماتی می تواند انجام دهد؟
شیعیان تانزانیا علیرغم اینکه امروز جایگاه شناخته شده ای در تانزانیا دارند، لازم است در برخی زمینه ها تقویت شوند. به طور مثال فعالیتهای قرآنی شیعیان در مقایسه با مسلمانان اهل سنت تانزانیا بسیار محدود است. در تانزانیا بزرگترین مسابقات قرآنی جهان اسلام در استادیوم های ورزشی برگزار می شود و در طول سال دهها مسابقه باشکوه قرآنی با جوائز چندین هزار دلاری برگزار می شود و هزاران حافظ و قاری قرآن در آن حضور پیدا می کنند.
در حالی که در جمعیت شیعیان این فعالیتها بسیار اندک است و لازم است برای تقویت آن چاره اندیشی شود. مشکل دیگر جمعیت های شیعه تانزانیا کاهش معرفت عمیق دینی است. شبهات دینی باعث شده است بسیاری از جوانان شیعیان خوجه و بومی، در ادامه ی مسیر دچار تردید شوند و یا به سبک زندگی غربی روی آورند. فقدان تحصیلات عالی دانشگاهی در بین جوانان شیعه نیز مشکل دیگری است. به همین علت شیعیان تانزانیا علیرغم جمعیت قابل توجه، در قدرت سیاسی کشور تقریبا جایگاهی ندارند. برخی جمعیت های شیعی بومی به علت ضعف در ارتباط با جوامع متمول شیعه در داخل و خارج تانزانیا همچنان نیازمند کمک هستد که لازم است خیرین به آنها توجه کنند.
در برخی از این زمینه ها، رایزنی فرهنگی کشورمان می تواند ایفای نقش کند. حمایت از حرکتهای قرآنی جمعیت شیعیان و تلاش برای ایجاد ارتباط جوامع راقی قرآنی کشورمان با شیعیان تانزانیا می تواند در این زمینه موثر باشد. همچنان که رایزنی فرهنگی می تواند ارتباط جوانان شیعه تانزانیا را با علما و مراکز پژوهشی دینی ایران تسهیل کند.
بسیاری از خانواده های شیعه ی تانزانیا به علت قرابت مذهبی با ایران، ترجیح می دهند فرزندانشان در ایران اسلامی تحصیل کنند ولی متأسفانه تا کنون برای حضور پررنگ شیعیان تانزانیا در دانشگاه‌های ایران اقدام قابل توجهی انجام نشده است و امیدوارم بتوانیم با مسوولین وزارت علوم و وزارت بهداشت کشورمان این مسیر را برای حضور بیشتر جوانان علاقه مند به تحصیل در کشورمان هموار کنیم. تلاش برای افزایش سفر شیعیان تانزانیا به ایران نیز می تواند در بسیاری موارد راهگشا باشد که لغو روادید ایران برای تانزانیایی ها از گام‌هایی خوبی بود که در دولت شهید رئیسی برداشته شد و رایزنی فرهنگی تلاش می کند این سفرها را هر چه بیشتر گسترش دهد.
با توجه به فرمایش مقام معظم رهبری که می فرمایند «امروز حرکت عظیم راهپیمایی اربعین یک فریاد رسا و یک رسانه‌ی بی همتاست»، آیا شیعیان تانزانیا از این فرصت استفاده می کنند و رایزنی فرهنگی ایران در این زمینه چه نقشی می تواند ایفا کند؟
تعداد زیادی از شیعیان تانزانیا از اول محرم تا اربعین به طور متناوب به زیارت می روند و در ایام اربعین حضور گسترده ای در آنجا دارند. بسیاری از آنها بعد از زیارت عراق، برای زیارت امام هشتم (ع) به ایران اسلامی نیز سفر می کنند
بله، زیارت امام حسین (ع) و عتبات عالیات سرزمین عراق از مقاصد اصلی شیعیان تانزانیا است. تعداد زیادی از شیعیان تانزانیا از اول محرم تا اربعین به طور متناوب به زیارت می روند و در ایام اربعین حضور گسترده ای در آنجا دارند. بسیاری از آنها بعد از زیارت عراق، برای زیارت امام هشتم (ع) به ایران اسلامی نیز سفر می کنند. برخی خیرین نیز تلاش می کنند شیعیان بومی تانزانیا را نیز که وضعیت مالی خوبی ندارند، مساعدت کنند در راهپیمایی اربعین شرکت کنند. در ایام اربعین حسینی جلسات سخنرانی و تحلیل حرکت عاشورایی در تانزانیا نیز بسیار پررونق است.
با توجه به هزینه های بالای سفر اربعین، یکی از حرکتهای زیبای شیعیان تانزانیا که تا حدودی شبیه زیارت اربعین است، حرکت به سمت زیارتگاه شریفان (سادات اهل بیت علیهم السلام) در منطقه باگامویو در یکصد کیلومتری دارالسلام است. در آنجا چندین زیارتگاه از سادات است که همچنان مورد احترام مردم است. شیعیان در حرکتهای گروهی در ایام محرم و صفر تلاش می کند به آنجا بروند و با اقامه عزای حسینی در آنجا، یاد و خاطره زیارت جابر انصاری از قبور شهدای کربلا را زنده نگه دارند.
بسیاری از مبلغان شیعیان بومی تانزانیا با رایزنی فرهنگی کشورمان در ارتباط مستمر هستند و یکی از درخواست های مکرر آنها، مساعدت آنها برای زیارت اربعین است. اگر خیرینی باشند که در این زمینه به ما کمک کنند می توانیم خادمان و نوکران اباعبدالله (ع) را که سال ها برای حضرتش عزاداری کرده اند و در حسرت این زیارت هستند، کمک کنیم تا به آرزویشان برسند.
در پایان اگر نکته ای هست، به عنوان سخن پایانی بفرمایید.
به فرموده مقام معظم رهبری رایزنی فرهنگی قرارگاه فرهنگی هست که باید در عرصه جهاد تبیین، آنچه که می تواند برای اعتلای ارزش‌های اسلامی و فرهنگ اسلامی ایرانی آتش به اختیار انجام دهد. ما دست همه کسانی که قلبشان با اسلام و ایران می تپد را برای همکاری می فشاریم. رسالت ما وقتی انجام شده است که بتوانیم بسیجی وار در مسیر پربهجت گامی برداریم.