به گزارش ایرنا، برخی بدعت ها در این مراسم ها به گونه ای است که میزهای شام و ناهار لاکچری،سنگ قبر،نوشیدنی های گران قیمت، ارکسترهای متنوع و فاتحه خوانی های سیاسی امان این خانواده ها را بریده است.
سوگواری و برگزاری آیین های عزا برای فرد متوفی آئینی مهم و اجتماعی است که در تمامی ادوار تاریخ وجود داشته و با اعتقادات و باورهای دینی و فرهنگ مردم گره خورده است. در میان اقوام ایرانی به مناسبت مرگ اقوام و نزدیکان مراسم هایی به فراخور فرهنگ و آیین و رسوم های خاص نیز برپا می شود.
اما نکته اینجاست که به جای برخی رسوم ناب در برپایی این مراسم ها برخی بدعت های ناروا و ناخوشایند و خلاف عرف و فرهنگ نیز به شدت در حال رواج است و این مهم از منظر جامعه شناختی نیز به عنوان یک بحران اجتماعی در استان تبدیل شده است.
این آئین ها و سنت های رایج بین مردم در گستره زمان شکل گرفته اند و از آسیب ها و انحرافات مصون نمانده اند. اصلاح این آسیب ها، نیازمند شناخت آنها و برنامه ریزی واقع بینانه برای جایگزینی فرهنگ صحیح در آن زمینه است.
طبق یکی از مقالات که در سال ۱۳۹۷ در خصوص مراسم های ترحیم در کهگیلویه و بویراحمد تنظیم شده است، انحراف و آسیب هایی همچون بی تابی های افراطی، ناشکری ها و رفتارهای غلط مانند خراشیدن صورت، غلوگویی و گفتن مطالب دروغ مداحان در مورد متوفی، عدم عبرت پذیری در مجالس، چشم و هم چشمی در برگزاری مراسم، هزینه های سنگین پذیرایی مراسم، تصمیم گیری های نابه جا در مورد همسر متوفی، اعتقاد به خرافات و شماتت خانواده متوفی در مراسمات مردم کهگیلویه و بویراحمد وجود دارد.
در این تحقیق آمده است برخی از صاحبان عزا به رغم میل باطنی این رسوم را انجام می دهند و با اینکه خود مخالف برگزاری آن هستند اما اجبار اجتماعی آن ها را وادار به این رفتار می کند.
در برخی از مراسم های ترحیم که حضور یابید گویا به میهمانی مجللی دعوت شده اید، بسته بندی های میوه، شیرینی، نوشیدنی های گران قیمت به چشم می خورد که خود مرده هم در طول زندگی اش از این خوراکی ها و میوه ها نتوانسته است بخورد.
متأسفانه آداب مجالس عزای میت امروزه از مسیر اصلی و اسلامی خود خارج شده و مصیبت بلکه مصیبت‌های دیگر را بر مصیبت‌زده تحمیل می‌کند؛ زیرا افزون بر صرف هزینه‌های سنگین برای خرید قبر و تهیه وسایل کفن و دفن و ختم؛ مصیبت زده باید با توجه به هزینه‌های سنگین امروزی پذیرای افرادی باشد که برای تسلای خاطر و تعزیت بر مصیبت‌زده وارد می‌شوند و علاوه بر مصیبت اصلی هزینه‌های گزاف بی‌موردی را متحمل شود.
یکی از اهالی شهرستان دنا می گوید: در برخی از روستاهای این شهرستان رسم است که حداقل یک هفته پس از مرگ متوفی ناهار و شام ( گوشت، برنج، مرغ و سایر مخلفات) داده شود به گونه ای که بنده برای مراسم ترحیم مادرم پنج میلیارد ریال هزینه کردم.
وی ادامه داد: حتی مجبور شدم که از آشنایان قرض بگیرم تا بتوانم از عهده مخارج برآیم. بسیاری از اهالی دلشان می خواهد که این رسوم برچیده شود اما متاسفانه چشم و هم چشمی ها اجازه نمی دهد.
یکی دیگر از اهالی شهرستان کهگیلویه نیز گفت: برای ترحیم برادرم با فردی هماهنگ کردم که مداحی کند اما او تقاضای ۸۰۰ میلیون ریال پول نقد کرد و مجبور بودم این هزینه را بپردازم.
وی بیان کرد: نصب تصاویر بزرگ از متوفیان در جلو خانه و چهارراه ها با تاج گل هم هزینه سنگینی به پای خانواده متوفیان می گذارد اگر این کار را نکنیم هم می گویند نسبت به مرده شان بی تفاوت بوده اند.
چند مورد از رسوم غلط در مراسم ترحیم
آوردن مداح در خاکسپاری و مراسم فاتحه خوانی و اهدای تاج گل و پارچه نوشته و نصب آن به در و دیوار خانه ی معزّا و نصب عکس ها و تصاویر بزرگ در چهار راه ها و معابر عمومی شهر و روضه خوانی های بی حاصل تکراری و هجوم بردن به خانه عزادار به قصد همدردی و اقامت کردن و غذا خوردن ، سودی به حال تازه درگذشته که ندارد هیچ ، بلکه باعث به هم خوردن نظم عادی جسمی و روحی شان می شود.
پخش انواع نوشیدنی ها و شربت های رنگین و چای و کیک و شیر و شیرینی هم زاید است و هم هزینه بر و هم وقت گیر و هم بسار مضحک است و باید گفت هیچ فضیلتی در بر ندارد.
تیراندازی، برگزاری مراسمات هفتم، چهلم و سالگرد ، پذیرایی رنگارنگ و متنوع، پخت و خرید غذا توسط خانواده دچار مصیبت شده از بدعت هایی است که رواج یافته است.این موارد بیشتر آرامش آن ها و خانواده و بستگان شان را به هم می زند و موجبات خستگی آن ها و هزینه های هنگفت برای آن ها می شود که هیچ وجهه ی دینی و شرعی و عقلی ندارد و به گرفتاری دوستان و آشنایان دور و نزدیک هم می افزاید.
فاتحه خوانی های سیاسی که بخصوص درایام انتخابات نمود دارند. یعنی هجوم نامزدهای انتخاباتی به همراه طرفدارانش برای کسب رای بیشتر در مراسم عزاداری در زمان انتخابات امان صاحبان عزا را در استان بریده است زیرا آن ها را متحمل هزینه های سنگین برای پذیرایی از این افراد می کند.
در آرامستان شهر یاسوج که در منطقه شرف آباد این شهر واقع شده سنگ قبر های چند صد میلیونی نصب می‌شود. باید در این زمینه فرهنگ سازی صورت گیرد و از متنفذین، افراد صاحب نفوذ و تاثیر گذار جهت فرهنگ‌سازی در این زمینه کمک گرفت.
از آنجایی که این موضوع بر خلاف رویه فرهنگ و آداب رسوم استان و فاقد هرگونه مبنای شرعی و دینی بوده و جز ترویج خرافات و البته تحمیل هزینه‌های گزاف بر گُرده مردم بویژه خانواده‌های فقیر و دارای یتیم، منفعتی نه برای خانواده‌ای، قبیله‌ای و حتی اموات ندارد و به عنوان بدعت در حال گسترش است، بنابراین باید سریعا جمع آوری و مدیریت شود.
برخی گمان می کنند جیغ و داد و موکندن زنانه و شلیک تیر و تفنگ و هوار مردانه به نفع متوفی است در حالی که به جای آن قرائت قرآن و فاتحه و ادای نماز ها و تکالیف انجام نشده و خیرات و مبراتی است که باید همچون تکلیفی واجب و به نحو صادقانه و بی ریا انجام گیرد.
رفتارهایی چون طَول ِ چپ ( طبل عزا) که همراه با شعر خوانی و شروه و کِل و سِرو و رفتارهای زنانه است ، پسندیده نیست.
به علاوه تصویربرداری و شاهنامه خوانی که در ذات خود مبالغه و غُلو آمیز است. ریشه در شرع ما ندارد و جنبه بزرگنمایی ، فخرفروشی و رجز خوانی و نمایشی و چشم هم چشمی دارد.
استفاده از خوانندگان محلی همراه با تجهیزات موسیقی در مراسم عزاداری با سیره و روش امامان معصوم مطابقت ندارد. متاسفانه در برخی مناطق استان رسم بدی وجود دارد و این رسم برای مردم این منطقه یک سنت شده که در هنگام مرگ و میر و فوت بستگان خود از خوانندگانی همراه با نوازندگان نی و سایر آلات موسیقی استفاده می‌کنند که کار خیلی اشتباه و بدی است.
هزینه کردن میلیون تومانی در جهت استفاده از این خوانندگانی که یک برنامه اضافی و هزینه‌بر است کاری ناپسند و ضربه زدن به خانواده‌های عزادار است.استفاده از خواندن قرآن، روضه‌خوانی، مداحی و سینه‌زنی بر حسنات میت اضافه خواهد کرد و اجرا کردن این برنامه‌ها در مراسمات عزاداری ذخیره قیامت است.
گرفتن وام و قرض برای برپایی تشریفات زائد در مراسم ترحیم
رییس شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی کهگیلویه و بویراحمد گفت: تشریفات زائدی که در مراسمات امروزی مشاهده می شود نه تنها هیچ سودی برای متوفی نخواهد داشت،بلکه بازماندگان را درگیر مشکلات ودردسرهایی نیز خواهد کرد تا جایی که افراد برای برگزاری مراسمات خو اقدام به قرض گرفتن و وام خواهند کرد.
حجت الاسلام سید جواد خاضع افزود: در روایات سفارش شده برای اموات هدیه بفرستید ومصداق این هدیه قرائت فاتحه وقرآن است وهمچنین در روایات آمده برای بازماندگان متوفی تا سه روزغذا ببرید، که در فرهنگ ما این قضیه برعکس است وخانواده بازمانده باید خرج کنند.
وی تاکید کرد: شیوع چشم وهم چشمی ورقابت های ناسالم وتشریفات سوری که به عدم شناخت صحیح از فرهنگ ناب اسلامی بر می گردد،همچنین از افرادی تحت عنوان مداح استفاده می شود که باید نام مجری برآنان گذاشت،که با سیستم صوتی ایجاد زحمت کرده وبا رقم های میلیونی حضورمی بایند ونوعی خرج اضافی را ایجاد می کنند.
رییس شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی کهگیلویه و بویراحمد عنوان کرد: برگزاری این مراسمات دردی از متوفی دوا نخواهد کرد وتنها چیزی که برای وی سود دارد باقیات صالحات است، که با قرائت دعا وقرآن وبجای آوردن نماز وروزه قضا وسفرهای زیارتی به نیابت از وی برای وی ارزش خواهد داشت، حضورافراد زیاد درمراسم فاتحه اگر با خلوص وبرای رضای خدا باشد ارزشمند است، ولی اگر برای ظاهر سازی وچشم وهم چشمی باشد محل اشکال است.
ازطرفی با توجه به مشکلات تردد، بهتراست به حداقل‌ها بسنده شود، چرا که فاتحه هرجا قرائت شود به متوفی می‌رسد وحتی اگر قرار است افرادی از فاصله زیاد دربرای عرض تسلیت وهمدردی در مراسم شرکت کنند، می‌توانند تلفنی ویا پیامک این کار را انجام دهند، درمساجد نیز برگزاری مراسم دعا وسخنرانی کمرنگ است که این کار با رسالت مسجد منافات دارد.
روایات جالب و شنیدنی از ائمه هنگام برخورد با صاحبان عزا
پس از شهادت جعفر بن ابیطالب (جعفر طیار) پیامبر(ص) دستور داد به خانه جعفر غذا بفرستند تا خانواده‌اش جز مصیبت از دست دادن جعفر، دغدغه دیگری نداشته باشند.
براساس سنت پیامبر، اگر حتی صاحبان عزا دیگران را برای غذا خوردن در خانه متوفی دعوت کنند شایسته نیست بروند زیرا غذا خوردن نزد اهل مصیبت و در منزلشان از اعمال مردم قبل از ظهور اسلام و دوره جاهلیت بوده است.
همچنین در حدیث آمده زمانی که جعفر طیار(ع) در جنگ موته شهید شد، پیامبر(ص) از حضرت فاطمه(س) خواست که به نزد اسماء همسر جعفر و خانواده‌اش برود و برایشان غذا تهیه کند، بعد از این دستور پیامبر، میان مسلمانان رسم شد که وقتی کسی دچار مصیبت می‌شد همسایگان و خویشان او برایش غذا تهیه کرده و می‌بردند.
سنت عقلانی و قرآنی اسلام اقتضا می‌کند تا در جهت همدردی با مصیبت‌زده و کاهش فشار روحی و روانی شرایط به گونه‌ای فراهم شود که او در مدت عزاداری دغدغه نداشته باشد. در روایات شیعی و سنی با استناد به حدیثی از پیامبر اکرم(ص) در شهادت جعفر بن ابیطالب، تصریح شده که مستحب است خویشان و نزدیکان متوفی در تهیه غذا و فراهم آوردن برخی امکانات، به خانواده او که دچار تألمات روحی شده‌اند یاری رسانند و از آنان مراقبت و به آنها مهربانی کنند.
به فرموده امام صادق علیه‌السلام از همان زمان، این کار به صورت «سنت» درآمد. بعد از دفن، مستحب است صاحبان عزا را سر سلامتی دهند ولی اگر مدتی گذشته است که به واسطه سرسلامتی دادن مصیبت، یادشان می‌آید، ترک آن بهتر است و نیز مستحب است تا برای اهل خانه میت غذا بفرستند و غذا خوردن نزد آنان و در منزلشان مکروه است. متأسفانه آداب مجالس عزای میت امروزه از مسیر اصلی و اسلامی خود خارج شده و مصیبت بلکه مصیبت‌های دیگر را بر مصیبت‌زده تحمیل می‌کند؛ زیرا افزون بر صرف هزینه‌های سنگین برای خرید قبر و تهیه وسایل کفن و دفن و ختم؛ مصیبت زده باید با توجه به هزینه‌های سنگین امروزی پذیرای افرادی باشد که برای تسلای خاطر و تعزیت بر مصیبت‌زده وارد می‌شوند و علاوه بر مصیبت اصلی هزینه‌های گزاف بی‌موردی را متحمل شود.
رسوم غلط در مجالس ترحیم اصلاح شود
امام جمعه یاسوج گفت: برخی آداب و رسوم غلط و هزینه های اضافی و هنگفت همچنان در مجالس ترحیم از سوی صاحبان عزا و در مناطق مختلف استان در حال رواج است که باید سعی شود این فرهنگ های غلط و خلاف عرف و منطق و شرع را اصلاح کنیم.
آیت الله «سید نصیر حسینی» اظهار کرد: یکی از رسم های غلط و به شدت در حال گسترش در مجالس ترحیم استفاده از خواننده‌هایی است که هزینه‌های بالایی هم دریافت می‌کنند، است.
وی یادآور شد: این کار کمترین فایده ای به حال خانواده ها و روح آن فرد متوفی ندارد و صاحبان عزا باید از این هزینه تراشی ها دوری کنند.
وی بیان کرد: گزارش های رسیده حاکی است که در برگزاری مجالس ترحیم و سالگرد، چهلمین روز و ختم از خواننده‌ها استفاده می کنند که این کار برای مردم زحمت، رنج و هزینه ایجاد می‌کند.
وی افزود: اگر این مراسم ها به صورت خانوادگی باشد مشکلی وجود ندارد، صرف هزینه‌های بالا در این زمینه و ایجاد رنج و زحمت برای مردم کار پسندیده‌ای نیست.
آیت الله حسینی تاکید کرد: این کارها که در برخی مراسم‌ها به توزیع غذا اقدام می‌کنند، اشتباه و خلاف فرهنگ اسلامی بوده و می‌گویند تا سه روز نباید در منزل افراد صاحب عزا غذا خورده شود که این مکروه است؛ بلکه حتی دیگران در این مدت باید در تامین غذا به صاحبان عزا کمک کنند.
وی اظهار کرد: ما باید آن کاری که برای صاحب عزا انجام می دهیم که در راستای ارتقای فرهنگ و بر پایه عقل و منطق و شرع باشد.
آیت الله حسینی با اشاره به اینکه برخی ایلات و طوایف حرکت‌های خوبی در این زمینه انجام داده‌اند، ادامه داد: باید از هزینه‌های اضافی، رسم‌های غلط و خلاف عقل و شرع جلوگیری کرد.
چاره چیست؟
از گذشته تاکنون تمامی اقوام ایرانی رسم و رسوماتی در اجرای مراسم‌های شادی و عزا داشتند که در گذر زمان برخی از این رسومات به فراموشی سپرده شده و برخی از این رسومات با تحریف مواجه شده و با شیوه‌های غلط در حال اجرا است.
چشم و هم چشمی در برگزاری مراسم عزا و تشییع و خاکسپاری وجود دارد که باید از لحاظ فرهنگی روی این مسایل کار شود.
یکی از کارشناسان اجتماعی در استان معتقد است: برخی از ناهنجاری های موجود در این گونه آیین ها به نقش روحانیت، مراکز علمی و دانشگاهی، رسانه ها و ریش سفیدان محلی در حل این معضلات
حسین محمدی تاکید می کند: باید تلاش شود با فرهنگ سازی مناسب از تداوم ناهنجاری های موجود در این گونه آیین ها جلوگیری شود. برای نهادینه کردن فرهنگ صحیح در مجالس ترحیم و عروسی و حذف بسیاری از عادات و سنت های غلط در بین مردم باید ابتدا از اهرم ها و ابزارهای ظریف فرهنگی و دینی استفاده کرد.
باید بتوان با ایجاد زیرساخت های لازم و آموزش های ضروری مردم و خانواده ها توسط روحانیت، شخصیت های مذهبی و فرهنگ سازی بیشتر توسط رسانه ها بخصوص رسانه ها و صدا و سیما به اعمال و روش های مثبت در این راستا سوق داد.
آن چه که دین مبین اسلام تاکید کرده عیادت و احوالپرسی از حال بیمار و اطرافیان اوست آن هم در حد اختصار و انجام تکلیف و بدون حرکات نمایشی و تفرعنانه.
در گذشته های دور مردم کهگیلویه و بویراحمد هنگام گرفتاری و مرگ نزدیکان و همسایه ها با کمک های پنهانی نزدیکان درجه ی یک و دو و همسایگان و هم محلی ها به بازماندگانی که در حصار تنگ معیشت گیر کرده موجب گشایش در امور و گرم و روشن شدن چراغ و اجاق زندگی شان می شدند.
هنوز هم در برخی روستاها رسم است که خانواده متوفی تا چند روز پس از مرگ عزیزش غذا نمی پزد و همیسایه ها و خویشان نزدیک برای خانواده و میهمانان آن ها انواع غذا های محلی را در حد وسعشان می آورند تا آن خانواده به زحمت نیفتد.
قدردانی نماینده ولی فقیه استان از حرکت زیبای طایفه ای در یاسوج
آیت الله سید نصیرحسینی از مردم استان و بزرگان طوایف خواست تا مراسمات فاتحه خوانی را به سبکی برگزار کنند که برای خانواده داغدار گران تمام نشود و کم هزینه انجام شود.
دیرزمانی است که باورها و سنن زیبای اسلامی در تلاطم های اجتماعی زخم خورده و یا در میان امواج ویرانگر فضاهای مجازی ارزش خود را از دست داده‌اند؛ اما در میان این بلبشوهای طبل‌گونه؛ هستند انسان هایی که جهت آرامش و آسایش همنوعان خود تدابیری اسلامی برمی‌گزینند.
معتمدین و بزرگان طایفه فرهنگ دوست بادلانی و سادات جلیل القدر امام زاده محمود طیار(ع) در اقدامی شایسته با حضور نماینده مردمی ولی فقیه، مرامنامه‌ای تنظیم، که هزینه های کمرشکن ناشی از حضور خوانندگان مدیحه‌گوی، سنگ قبرهای گران قیمت و پذیرایی های چند روزه، برگزاری یادمان سوم، چهلم و سالگرد متوفی حذف شده و بزرگداشت اموات به ساده ترین شکل و در کمترین زمان انجام پذیرد.
آیت الله سید نصیر حسینی گفت:برخی مراسمات علاوه بر غم سنگینی که به خانواده داغدار وارد می کند موجب مشکلات مالی برای عزادار می شود.
این مراسمات را بدون اعلام عمومی خانوادگی، روی قبور اموات می توان انجام داد و نیاز به هزینه های سنگینی که برخی می کنند نیست.
پرداخت حق الله و حق الناس، کمک به امور خیر نیابتی و طلب مغفرت برای اموات مورد تأکید دین اسلام و نیازمندی های انسان بعد از مرگ است.
بزرگان و متنفذین می توانند بیشترین اثرگذاری برای تقویت فرهنگ اسلامی، صحیح و مؤثر را داشته باشند.
آیت الله حسینی از مردم استان و بزرگان طوایف خواست تا مراسمات فاتحه خوانی را به سبکی برگزار کنند که برای خانواده داغدار گران تمام نشود و کم هزینه انجام شود.
رسوم زیبایی که فراموش شدند
در مرگ افراد عادی طایفه، سوگواری نسبتاً ساده است و معمولاً افراد طوائف همسایه و خانواده و فامیل نزدیک مرده شرکت دارند و این عده بنا بر سنت محلی بر مزار متوفی جمع می‌شوند و شیون و زاری می‌کنند و پس از برپائی مراسم هفتمین و پذیرایی مختصر از شرکت کنندگان و فاتحه خوانی مراسم سوگواری به پایان می‌رسد.
با آنکه با گذشت زمان، برخی از سنت های قدیمی مردم استان کهگیلویه و بویراحمد دستخوش تغییراتی شده است اما هنوز مردان و زنان برای سبک کردن بار خانواده متوفی، آذوقه و یا هرآنچه که در چنته دارند، با آنان قسمت می کنند.
در برخی مناطق بویراحمد هنوز رسم است که تا یک هفته پس از فوت نزدیکان زنان غذای ساده همچون کلگ، کنگر پخته، آش دوغ، آش کشک، پلو با سبزی های کوهی بپزند و هر کسی هر چه در توان دارد برای خانواده متوفی بیاورد تا آن خانواده دغدغه غذا پختن نداشته باشد و سوگواری اش را بکند.
روشن کردن چراغ تاسه شبانه روز بر روی گورمرده شاید مهربانی بی شائبه ای باشد برای رفع ترس مرده ای که تنها در گور خفته است. مردم لر زبان در شب اول مرگ عزیز خود، خیرات می دهند و در این شب و شب هایی که ممکن است تا یک هفته به طول بکشد، عده زیادی از فامیل های درجه یک با آنها همدردی می کنند.
رسم است که برای آمرزش مردگان از پنجمین تا هفتمین روز به عید نوروز مانده خانواده‌های سوگوار شیر برنج، حلوای خرما، پلو و گوشت می‌پزند و خانه به خانه تقسیم می‌کنند و آن را « خیرات نیمه برات » می‌گویند، تقسیم پختنی‌ها از سوی افراد خردسال انجام می‌شود و فاتحه‌خوانی و آمرزش طلبی از مقاصد این کار است.
اگر نوعروس یا زن جوانی در خانه فرد عزادار باشد وعزاداری نیز مصادف با شب شنبه شود، برخی از آشنایان اجازه حضور در مراسم را به وی نمی دهند و او را به خانه های خود می برند.
آیین های تشییع جنازه، سوم، هفتم و چهلم مردگان از رسومی است که از دیر باز در این منطقه ادامه داشته است اما اکنون به علت مشکلات فراوانی که برای خانواده های متوفی و فامیل ایجاد می کند، کاهش یافته است.
زنان و مردان این منطقه که پیش از این و پس از مرگ یکی از نزدیکان، لباس سیاه می پوشیدند اکنون این پوشش را که گاهی یک سال ادامه می یافت، کنار گذاشته اند زیرا در صورت تداوم این امر و با توجه به افزایش جمعیت و مرگ و میر، هیچوقت نمی توانند لباس سیاه را از خود جدا کنند.
عده ای اکنون هزینه های آیین چهلم را صرف امور خیر می کنند. هر خانوار عزادار برای برپایی آیین های ترحیم و پذیرایی ازمراجعه کنندگان چادر و سایبانهایی برپا می کند که بین یک هفته تا ۱۵ روز با حضور اقوام و خویشاوندان، از میهمانان خود پذیرایی می کنند.