امام حسن عسکری (ع) یکی از پنج نشانه مومن را زیارت اربعین دانسته‌اند و همین امر از اهمیت حفظ مناسک چهلمین روز از شهادت حسین‌ابن علی (ع)، سالار شهدا حکایت دارد. جابربن‌عبدالله انصاری (۱۶ تا ۷۸ ه. ق) به همراه شاگردش عطیه عوفی نخستین زائران حرم امام حسین (ع) بودند که پس از عاشورای سال ۶۱ هجری از مدینه رهسپار عراق شد و روز اربعین به زیارت سیدالشهدا نائل آمد.
چنانچه از روایات برمی‌آید امامان معصوم (ع) بر زیارت سالار شهیدان؛ به‌ویژه پیاده رفتن به زیارت ایشان تاکید زیادی داشته‌اند. امام صادق (ع) فرمودند: «انَّه مَنْ خَرَجَ مِن مَنزِله یرید زیارۀ قبر الحسین(ع) إِنْ کانَ مَاشِیاً کتِبَتْ لَهُ بِکلِّ خُطْوَةٍ حَسَنَةٌ وَ مُحِی عَنْهُ سَیئَةٌ وَ إِنْ کانَ رَاکباً کتِبَتْ لَهُ بِکلِّ خُطْوَةٍ حَسَنَةٌ وَ حُطَّ بِهَا عَنْهُ سَیئَةٌ حَتَّی إِذَا صَارَ فِی الْحَیرِ کتَبَهُ اللَّهُ مِنَ الْمُفْلِحِینَ الْمُنْجِحِینَ حَتَّی إِذَا قَضَی مَنَاسِکهُ کتَبَهُ اللَّهُ مِنَ الْفَائِزِین...»؛ هر کسی از خانه اش به قصد زیارت قبر حسین بن علی خارج شود، اگر پیاده باشد، با هر قدمی، حسنه‌ای برایش نوشته شده و گناهی از او پاک می شود و اگر سواره باشد، با هر قدمی، حسنه‌ای برایش نوشته شده و به واسطه آن گام، گناهی از او کنار گذاشته می شود تا به در حائر حسینی برسد که در این صورت خداوند نام او را از جمله رستگاران و نجات یافتگان ثبت می‌کند و زمانی که آداب زیارت و اعمالش را به پایان برساند، خداوند نام او را در زمره برندگان می‌نویسد.
شیخ مرتضی انصاری (فقیه و مرجع تقلید ۱۲۱۴ تا ۱۲۸۱ه. ق) از جمله احیاکنندگان سنت پیاده روی برای زیارت امام حسین (ع) بود و خود او نیز پیاده از نجف به کربلا می‌رفت. این سنت در رویه برخی دیگر از علما از متقدم تا متاخیر نیز دیده می‌شود. پیاده‌روی اربعین سنتی بر اساس مبانی شیعی است که در دوره قاجار توسط علمای شیعه احیا شد.
این آیین مقدس که در دوران حکومت حزب بعث در عراق ممنوع بود، با سقوط رژیم صدام در سال ۱۳۸۱ ابتدا توسط شیعیان عراق احیا شد و بعد به‌تدریج و حتی در زمان ظهور داعش در عراق توسط مسلمانان دیگر کشورها به ویژه ایرانیان عاشق سالار شهیدان ادامه یافت و تقویت شد. این سنت در سال های گذشته ادامه یافت، امسال هم بار دیگر اقشار مختلف جامعه در پیاده‌روی اربعین شرکت کردند، تا امروز شماری از عاشقان شهید کربلا به زیارت سالار شهیدان رفته و برگشته‌اند و برخی هنوز در این شهر مقدس حضور دارند. جوانان، دانش‌آموزان و دانشجویان نیز اصرار دارند از این قافله و شرکت در پیاده‌روی مسیر ۸۰ کیلومتری نجف تا کربلای معلی عقب نمانند.
یکرنگی در مسیر؛ مهمترین پیام اربعین برای جوانان
حجت‌الاسلام حمید نیکزاد در گفت‌وگو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، حماسه کربلا را یک فرصت دانست که با به تصویر کشیدن جلوه‌های حرکت امام حسین (ع) و یاران باوفایش می‌توان از آن بهره‌جُست؛ زیرا ذکر وقایع محرم و صفر به ویژه مصائب عاشورا، اگرچه شور و احساسات انسان را بر می‌انگیزاند، اما این شور و احساسات زمینه‌ساز پرورش انسان و رشد ملکات نفسانی می‌شود.
دبیر ستاد همکاری حوزه‌های علمیه و آموزش و پرورش به اثربخشی حضور جوانان و دانشجویان در راهپیمایی اربعین اشاره کرد و گفت: در برهه‌ای که اکنون قرار داریم، شاهد نمایش دنیا و دنیاگرایی و جلوه کردن دنیا از جهات مختلف هستیم که وقتی در چنین فضایی یک انسان قرار می‌گیرد، می‌بیند کسانی که در این اجتماع هستند نگاهشان به مسائل، ماوراء دنیا است و این نشات گرفته از یک حس هم نوعدوستی و یک حس استکبار ستیزی و ایستادن برابر زورگویان است. یعنی روح حاکم بر این مساله همان اربعین است و اربعین این گونه مفهوم می‌یابد که روح چهلم شهادت امامی که در مسیر حق و عدالت از خون خود گذشت و درمقابل زورگویان ایستاد.
حجت السلام نیکزاد ادامه داد: حال فضای عمومی این اجتماع عظیم ایثارگری و فداکاری که مردم انجام می‌دهند ناشی از روح اربعین است و هر انسانی هر آنچه دارد در مسیر راهپیمایی برای رسیدن به ایثار و آن نفطه مطلوب صرف می‌کند؛ زیرا امام حسین به عنوان هدایت کننده به ما آموختند باید در مقابل ظلم ایستاد حتی اگر دستمان خالی باشد.
وی مهمترین پیام راهپیمایی اربعین برای دانشجویان و جوانان را یکرنگ شدن در این مسیر عنوان کرد و گفت: اجتماع حول یک هدف و آن هم در شرایط امروز که همنوعان ما یک تعداد مسلمان مظلوم زیر شدیدترین ظلم یک گروه مستکبر که در دنیا برای خود جریانی ایجاد و با آن ظلم کردند، اینجاست که در اربعین امسال از این وضعیت باید استفاده کرد و این لکه ننگین را فریاد زد و اعلام کرد، زیرا حرکت اربعین یک حرکت عبادی است اما دین به ماد آموخت که سیات ما عین دیانت ما و دیانت ما عین سیاست ماست و همه مکمل ما برای رسیدن به نقطه کمال است. باید در این مسیر ظلم را آشکار کنیم و ایستادن در مقابل آن را تفاوت از هر رنگ و زبان و نژاد و قومیت نشان داد و همه حول یک محور بود و پشت سر امام هدایت کننده مقابل ظلم ایستاد.