به گزارش ایرنا، انگور دومین محصول مهم کشاورزی ایران به‌شمار می‌رود که امروز نقش مهمی را در توسعه اقتصادی و بهبود معیشت کشاورزان و باغداران ایفا می‌کند؛ نقشی اثرگذار که ملایر شهر جهانی انگور در استان همدان به این جایگاه رنگ حقیقت بخشیده است.
در کنار ظرفیت‌های بالقوه انگور، اما موانع و مشکلاتی در مسیر این محصول اقتصادی و استراتژیک جهان شهر ملایر است که امروز باغداران و صاحبان تاکستان‌های زرخیز را دغدغه‌مند کرده، دغدغه برای حفظ و حراست از حدود ۱۲ هزار هکتار باغ انگور که عنوان‌دار جهان است.
"محمد غفاری" یکی از باغداران ملایری است که طی سال‌های ۱۳۹۲ و ۱۳۹۵ به عنوان باغدار نمونه شناخته شده و در حال حاضر ۲ هکتار باغ داربستی دارد که علاوه بر یازده رقم انگور سنتی ملایر، ۱۵ رقم سرشاخه‌کاری نیز وسط ایستگاه تحقیقات انگور شهرستان ملایر در باغ او کشت شده است.
او هر سال حدود ۷۰ تا ۸۰ تن انگور از هر هکتار باغش برداشت می‌کند و این میزان برداشت محصول را به برکت اجرای فراز و داربستی باغ خود می‌داند که از سرما و آفت مصون نگه می‌دارد.
این در حالیست که به گفته غفاری؛ بیش از ۹۰ درصد باغ‌های ملایر در اثر سرمازدگی سال گذشته دچار سرمازدگی شدند و به باغ‌های داربستی کمترین خسارت وارد شد و کشاورزان باید رویکرد خود را در این حوزه تغییر دهند.
طرح فراز؛ ناجی انگور
وی کیفیت بالای محصولات را از دیگر مزایای داربستی بودن باغ عنوان می‌کند و می گوید: فروش محصول همواره یکی از چالش‌های جدی باغداران ملایری بوده و از زمانی‌که یاد دارم، هیچ وقت نتوانستیم برای محصول خود قیمت تعیین کنیم.
در اهمیت جایگاه انگور باید گفت ایران در حال حاضر از نظر تولید انگور و سطح زیر کشت آن هم‌ردیف کشورهایی همچون چین، ایتالیا، آمریکا، اسپانیا، ترکیه، فرانسه و آرژانتین است و رتبه هشتم جهانی را از نظر سطح زیر کشت و رتبه نهم جهانی را در تولید انگور دارد.
اما ایران به واسطه حمایت‌های دولت و برنامه‌های راهبردی، سال ۹۷ موفق شد عنوان جهانی را در این محصول راهبردی کسب کند و نظام تولید انگور درّه جوزان ملایر در استان همدان به عنوان اولین محصول کشاورزی جمهوری اسلامی در سازمان جهانی خواروبار و کشاورزی ملل متحد(فائو) به ثبت رسید.
همدان در کنار استان‌های قزوین، فارس، آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی از تولیدکنندگان عمده انگور در کشور بشمار می‌رود که نیمی از سطح تاکستان‌های این استان با حدود ۱۲ هزار هکتار در شهرستان ملایر واقع شده و سالانه بیش از ۲۷۰ هزار تُن انگور از سطح باغ‌های ملایر برداشت می‌شود.
طبق آمار ۳۱۶ هزار هکتار باغ انگور در کشور وجود دارد که میانگین برداشت آن ۱۵ تُن در هکتار و از این میزان سطح زیر کشت ۲۱ هزار و ۵۳۹ هکتار معادل ۶.۸ درصد باغ انگور در استان همدان واقع شده که میزان تولید سالانه آن ۴۰۴ هزار و ۶۳۱ تُن معادل ۱۰.۶ درصد از تولید کشوری با میانگین تولید ۱۹ تُن در هکتار است؛ در حالی‌که میانگین تولید انگور در ملایر ۲۳ تُن در هکتار است و بالاتر از میانگین کشوری و استانی قرار دارد.
از سویی سرانه تولید انگور در استان همدان ۲۳۷ کیلوگرم است و از نظر سطح زیر کشت و تولید در رتبه نخست محصولات باغی استان قرار دارد و حدود ۵۳ درصد از تولیدات باغی را به خود اختصاص داده است.
انگور نیازمند ایجاد صنایع تبدیلی است
در حال حاضر بیش از ۱۵ رقم انگور در تاکستان‌های ملایر تولید می‌شود که رقم اصلی آن با ۸۵ درصد سطح زیر کشت، رقم انگور بیدانه سفید است و انگور بیدانه قرمز، صاحبی، شاهانی، خلیلی، لعل، یاقوتی، عسگری، شصت‌عروس و انگور سیاه از دیگر رقم‌های انگور در شهر جهانی انگور است.
مدیرعامل شرکت تعاونی باغداران ملایر در عین حال نبود صنایع تبدیلی را از یکی مشکلات حوزه انگور ملایر می‌داند و می‌گوید: با توجه به کیفیت و ارزش بالای غذایی انگور ملایر، اگر صنایع تبدیلی در این شهرستان ایجاد شود، چندین فرآورده می‌توانیم از انگور تولید و روانه بازار کنیم که ارزش افزوده بالایی را هم برای کشاورز دارد.
«احمد غیاثوند» ادامه داد: با توجه به اینکه انگور ملایر تک‌رقمی و بیدانه سفید است و باغداران ما خردادماه نیاز به پول دارند، باید ارقام جدید تازه‌خوری پرورش داده و جایگزین کنیم.
به گفته وی؛ باغداران همچنان مشکل تامین نهاده‌ها را دارند و نهاده‌هایی همچون کود فسفاته و کربنات پتاسیم باید به موقع به دست کشاورز برسد.
حدود ۷۵ درصد از انگور تولید شده در شهرستان ملایر به بیش از ۵۰ هزار تُن انواع کشمش تیزابی، آفتابی و گوگردی تبدیل می‌شود، حدود ۶ درصد از انگور تولیدی ملایر به سه هزار و ۳۹۰ تُن کشمش سایه‌خشک، هفت درصد به سه هزار و ۹۵۵ تُن شیره انگور، یک درصد به ۲ هزار و ۲۶۰ تُن آبغوره و ۲ درصد معادل چهار هزار و ۵۲۰ تُن به سرکه، شربت، باسلق و سایر مشتقات انگور تبدیل می‌شود و ۱۰ درصد انگور تولیدی این شهرستان معادل ۲۲ هزار و ۶۰۰ تُن به صورت تازه‌خوری و ارایه در بازار مصرف می‌شود.
زنجره مو؛ باغ‌های انگور را تهدید می‌کند
به گفته مدیر اداره جهاد کشاورزی ملایر، با وجود منابع آبی فراوان که در اختیار بهره‌برداران این شهرستان قرار دارد، حدود ۲۲ هزار هکتار انواع محصولات باغی در ملایر وجود دارد که از این میزان حدود ۱۲ هزار هکتار آن باغ انگور است و ۱۵ هزار بهره‌بردار باغی از این طریق امرار معاش می‌کنند.
آنچه حائز اهمیت است، حفظ میراث کشاورزی فائو در ملایر است، میراثی که در کنار خشکسالی‌های پی‌درپی، آفت زنجره مو، کمبود یا گرانی سموم کشاورزی و سرمازدگی هم هر از گاهی دفتر رنج باغداران را خاکستری می‌کند.
عضو شورای اسلامی روستای جوزان ملایر آفت «زنجره مو» یا جیرجیرک را تهدیدی جدی برای تاکستان‌ها می‌داند که باید به موقع علاج شود.
«ابوالفضل احمدی» با بیان اینکه منطقه جوزان یک منطقه حاصلخیز و کشاورزی آن باغداری و تک محصولی است، ادامه داد: طی سال‌های اخیر به واسطه کمبود بارش‌ها و پایین رفتن سطح آب قنات‌ها، کشاورزان با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کنند.
وی خواستار حمایت جدی مسوولان در اجرای جدول‌گذاری و لوله‌گذاری باغ ها و لایروبی قنات‌ها شد و تاکید کرد: برای حفظ و نگهداری تاکستان‌های ملایر به عنوان یک قطب مهم اقتصادی، نیاز است مسئولان توجه ویژه‌ای به کشاورزان برای از بین بردن زنجره مو داشته باشند.
به گفته عضو شورای اسلامی روستای جوزان؛ زنجره یا جیرجیرک در تیرماه خودش را نشان می‌دهد و چهار یا پنج سال در خاک پرورش پیدا می‌کند و ماه چهارم یا پنجم تابستان کل موهای انگور را به حالت زیپی از بین می‌برد.
احمدی اضافه کرد: اگر زدن شاخ و برگ اضافی به موقع انجام نشود، تا چهار سال زمان می‌برد که جیرجیرک از خاک بیرون بیاید و چنانچه زنجره مو به موقع از بین نرود، به ریشه مو می‌چسبد و تمام املاح و مواد معدنی خاک را جذب خود می‌کند؛ تا آخر که مو خشک می‌شود و کشاورز هم دستش به جایی بند نیست.
این باغدار ملایری یادآور شد: زنجره مو با شخم عمیق، یخبندان زمستانی و سرمای شدید از بین می‌رود، در حالی‌که طی سال‌های اخیر با کمبود بارش‌ها و کاهش سرمای زمستانه، این آفت رشد زیادی در باغ‌های انگور داشت.
پژوهشکده انگور؛ همراه علمی باغداران
ایجاد پژوهشکده انگور و کشمش در دانشگاه ملایر از آن دست اتفاقات خوب است که بدون شک می‌تواند مسیر شهر جهانی انگور را هموار و موانع و معضلات را از پیش پای باغداران بردارد، وظیفه و هدفی راهبردی که در حال حاضر این پژوهشکده در زمینه‌های مختلف تولید، فرآوری، مبارزه با آفات و بیماری‌های مرتبط با انگور اقدامات پژوهشی و آموزشی در دستور کار دارد.
در همین راستا رئیس پژوهشکده انگور و کشمش ملایر کشت ارقام جدید سازگار با شرایط شور و قلیایی را نیاز کنونی شهر جهانی انگور دانست که فرایندی زمانبر و هزینه‌بر است و به دلیل نبود بودجه پژوهشی مختص پژوهشکده، فعلا اقدام عملی در این حوزه انجام نشده است.
"مجید دکامین" با بیان اینکه پایان نامه هایی برای انجام این کار ارائه شده که شامل تولید رقم جدید، اصلاح شیوه‌ها و روش‌های جدید آبیاری در مورد انگور ملایر است، ادامه داد: دانشجویان مقطع دکتری در سه گروه علوم محیطی، به‌نژادی انگور و تولید و فرآوری انگور مشغول به تحصیل هستند و سعی کرده‌ایم موضوعات رساله‌ها مطابق با نیاز شهرستان و تحقیقات کاربردی باشد.
وی تغذیه، مدیریت علف‌های هرز، آفات و بیماری‌ها و فرآوری و بازاررسانی محصولات بر پایه انگور را از جمله موضوعات رساله دکتری دانشجویان مقطع دکتری برشمرد و بیان کرد: برخی به ثمر رسیده و مقالات آنها چاپ شده‌اند و برخی دیگر در مرحله پژوهش هستند.
رئیس پژوهشکده انگور و کشمش دانشگاه ملایر یادآور شد: اگر آموزش و پژوهش در این حوزه انجام نشود، در آینده این بخش مهم اقتصادی شهرستان با چالش‌های جدی روبرو خواهد شد.
دکامین همچنین طرح فراز را یکی از راهکارهای توسعه محصولات و باغ‌های انگور دانست و گفت: این طرح در باغ‌هایی که به درستی انجام شده، افزایش عملکرد، کاهش خسارت آفات، کاهش نیاز آبی و کاهش آسیب‌دیدگی ناشی از سرمازدگی را به همراه داشته است.
وی؛ زنجره مو، سرطان طوقه و خوشه‌خوار انگور را اصلی‌ترین آفات و بیماری‌های گریبان‌گیر تاکستان‌های ملایر برشمرد و تأکید کرد: باید زمان مبارزه به موقع با آفات و سم مورد نیاز در اختیار کشاورزان هر منطقه قرار گیرد.
ایجاد نخستین پالایشگاه انگور کشور در ملایر
مدیر اداره جهاد کشاورزی ملایر نیز ارائه آموزش‌های لازم به باغداران را یکی از اولویت‌های مهم جهاد کشاورزی برشمرد که به موقع در اختیار آنها قرار می‌گیرد تا بتوانند از تاکستان‌های خود مراقبت کنند.
"علیرضا زنگنه" اجرای طرح فراز را یکی اقدامات اثرگذار ما برای حفظ و توسعه محصول انگور عنوان و بیان کرد: تاکنون در ۲۱۰ هکتار از باغ های انگور این شهرستان طرح فراز (داربستی کردن باغ های انگور) اجرا شده و ۱۷۰ هکتار نیز آماده اجرای طرح است.
وی با بیان اینکه تسهیلات مورد نیاز برای اجرای طرح فراز داده می‌شود،افزود: سال گذشته برای ترویج طرح فراز ۱۵ هکتار به صورت الگویی با اعتبار یازده میلیارد و ۷۳۰ میلیون ریال از محل کمک‌های بلاعوض در سطح این شهرستان اجرا شد.
مدیر اداره جهاد کشاورزی ملایر با اشاره به اینکه کاهش سرمازدگی، آفات و بیماری‌ها از جمله مزایای این طرح است، ادامه داد: سال گذشته عملیات اجرایی پالایشگاه انگور با ظرفیت سه هزار و ۱۰ تُن تولید مشتقات انگور آغاز شد که با پیشرفت فیزیکی حدود ۳۰ درصد در دست اجرا است.
وی گفت: این پالایشگاه به عنوان نخستین طرح پالایشگاهی انگور در کشور است که عملیات اجرایی آن با سرمایه‌گذاری هشت هزار و ۵۰۰ میلیارد ریال در زمینی به مساحت ۲۲ هزار مترمربع و با هدف توسعه صادرات این محصول در دست اجرا است.
رهاورد:
انگور در کنار دیگر صنایع، معادن، ظرفیت‌ها و توانمندی‌های ملایر پیشران رشد و توسعه این شهرستان به شمار می‌رود که بدون شک ایجاد صنایع تبدیلی، تولید ارقام جدید و حرکت به سمت تازه‌خوری انگور، مبارزه به موقع با آفات و بیماری و باغداری نوین، با ایجاد پژوهشکده، مرکز تحقیقات و پژوهش، رشته‌های دانشگاهی و ده‌ها و صدها اقدام اثرگذار، می‌تواند گذرگاه اقتصادی جهان شهر ملایر را بیش از پیش به سوی بازارهای جهانی بگشاید.