به گزارش ایرنا، نخستین بنای آموزشی عروس شهرهای ایران ساختمانی است که بسیاری از پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌های امروز رامسر از آن خاطره دارند. دبستان «اردیبهشت» که اکنون سال‌هاست با نام مدرسه امام خمینی(ره) شناخته می‌شود، مدرسه‌ای قدیمی و پرخاطره برای رامسری‌هاست.
این بنای آموزشی تاریخی مدتی است که مورد توجه برخی میراث‌دوستان قرار گرفته است. دلیلش هم استقرار دفتر نماینده مردم سه شهرستان غربی مازندران در این مدرسه است. شهروندانی که دغدغه میراث فرهنگی این شهر را دارند می‌گویند مدرسه امام خمینی(ره) یا همان «دبستان اردیبهشت» قدیمی‌ترها در نهمین دهه برپا بودن‌اش نباید به محیطی اداری تبدیل شود.
این موضوع طی هفته‌های اخیر به صفحه‌های مرتبط با رامسر در فضای مجازی هم کشیده شده است. از نگاه منتقدان، این مدرسه که بخش مهمی از حافظه تاریخی عروس شهرهای ایران را در خود جای داده و قسمت پررنگی از هویت آموزشی رامسر به آن گره خورده، باید در مسیر برنامه‌های فرهنگی و میراثی قرار بگیرد و به یکی دیگر از جاذبه‌های این شهر تبدیل شود.
پیشینه تاریخی مدرسه
ساخت این بنای آموزشی در دوره پهلوی اول آغاز شد و سال ۱۳۱۷ نخستین دانش‌آموزان در کلاس‌هایش حضور یافتند. معماری این بنای ۸۶ ساله را «ماکسیم سیرو» بر عهده داشت؛ معمار فرانسوی که از نخستین اساتید دانشکده هنرهای زیبا در دانشگاه تهران بود.
سیرو همراه با «آندره گُدار» معمار برجسته فرانسوی که ریاست پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران را بر عهده داشت اقدامات متعددی در زمینه باستان‌شناسی و ساخت بناهای مختلف در ایران انجام داد.
او در کنار معماری چند دانشکده در دانشگاه تهران، کتابخانه ملی ایران، مدرسه ایرانشهر یزد و همراهی با آندره گُدار در ساخت موزه ایران باستان، معماری مدرسه اردیبهشت رامسر را هم انجام داد.
چند سال پیش زمزمه‌ها و وعده‌های تبدیل شدن آن به یک «موزه‌مدرسه» مطرح شده بود تا امروزی‌ها و آیندگان با قدم زدن در محوطه آن و حضور در کلاس‌های قدیمی‌اش تجهیزات آموزشی به جا مانده از گذشته و پرونده دانش‌آموزان چند دهه پیش که امروز پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌های این شهر هستند را تماشا کنند.
ورود به فهرست آثار ملی
قدمت ساختمان و پیشینه تاریخی و فرهنگی مدرسه امام خمینی(ره) رامسر باعث شد که در دهه ۹۰ گام‌هایی برای ثبت ملی آن برداشته شود که این اقدامات به سرانجام رسید و سال ۱۳۹۸ این مدرسه با شماره ۳۲۵۲۱ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و اردیبهشت ۱۴۰۰ هم مراتب ثبت آن از سوی وزیر وقت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به استاندار وقت مازندران ابلاغ شد.
اما اهمیت میراثی و جایگاه فرهنگی این ساختمان سبب شده بود که چند سال پیش از ثبت آن در فهرست میراث ملی نیز زمزمه‌های تبدیل آن به «موزه‌مدرسه» مطرح شود. تیر ۱۳۹۴ حسین سروری فرماندار وقت رامسر در جلسه شورای آموزش و پرورش این شهرستان اعلام کرده بود که قرار است مدرسه تاریخی امام خمینی(ره) به موزه فرهنگ و تعلیم و تربیت تبدیل شود.
پس از ثبت ملی ساختمان هم تفاهم‌نامه‌ای مابین آموزش و پرورش رامسر و اداره کل میراث فرهنگی مازندران به امضا رسید که بر اساس آن مقرر شد مدرسه به مدت ۱۵ سال از کاربری آموزشی به موزه تغییر کند. سال ۱۴۰۰ و در گامِ نخست بخش قدیمی بنا برای فعالیت موزه‌ای به این نهاد واگذار شد و برای مدتی هم بالای ورودی مدسه تابلوی «موزه مدرسه اردیبهشت» نصب شد. اما همان زمان مدیر وقت آموزش و پرورش شهرستان رامسر اعلام کرد که چون دبستان پوررجب تخریب شده و مدرسه امام(ره) نزدیک‌ترین مکان به این فضای آموزشی است ناچار هستند از این مدرسه برای فعالیت تحصیلی دانش‌آموزان استفاده کنند.
همین امر وقفه‌ای در روندِ راه‌اندازی «موزه مدرسه اردیبهشت» ایجاد کرد و در ادامه نیز تغییر مدیریت آموزش و پرورش و تداوم نیاز به این فضای آموزشی سبب شد موزه شدن این مدرسه به تعویق بیفتد. حالا هم از نگاه میراث‌دوستان رامسر استقرار دفتر نماینده مجلس در ۲ کلاس از این مدرسه، شاید این ساختمان را از موزه شدن دورتر کند.
پرسش شهروندان: موزه یا دفتر کار؟
واگذاری ۲ کلاس از این مدرسه به دفتر نماینده مردم در مجلس از سوی آموزش و پرورش رامسر برای بسیاری از میراث‌دوستان رامسر این پرسش را مطرح کرده که چرا مکانی با پیشینه تاریخی و فرهنگی که قرار بود به موزه‌ای بر مبنای خاطرات و گذشته تحصیلی برخی از شهروندان این شهر تبدیل شود، به جای موزه شدن به دفتر کار تبدیل شده است؟
پرسش دیگر هم اینکه آیا در فرآیند استقرار دفتر کار نماینده و بازسازی ۲ کلاس، طرحِ مرمت، نظارت کارشناسان و ضوابط حاکم بر بناهای میراثی انجام شده است؟
البته گروهی هم در مقابل این دیدگاه قرار گرفته‌اند و معتقدند که با وجود اولویت داشتن ایجاد موزه در این ساختمان آموزشی، استقرار دفتر نماینده مجلس در این مکانِ تاریخی می‌تواند زمینه افزایش توجه به آن برای جذب اعتبار و تسهیل روندِ موزه شدن مدرسه را فراهم کند.
این گروه، اقدام آموزش و پرورش را فرصتی برای رسیدن به چشم‌اندازِ ترسیم شده برای این بنا می‌دانند. از نگاه آن‌ها مکان‌های تاریخی دیگری هم در رامسر قرار دارد که با قدمتی بالا و ثبت در فهرستِ آثارِ ملی کاربری اداری پیدا کرده‌اند و فضای داخلی‌شان خارج از ضوابط آثار ثبتِ ملی تغییر کرده است.
جایگاه نظارتِ میراث فرهنگی بر مکان‌های تاریخی رامسر
با همه این اوصاف کارشناسان بر این باورند که کاربری موزه‌ای مکان‌های تاریخی به ویژه این بنا که چندین نسل در آن خاطره دارند باید در اولویت قرار گیرد یا دست کم در صورت تعریفِ کاربری اداری هرگونه باززنده‌سازی بنا باید با طرحِ مرمت و نظارت کارشناسان میراث فرهنگی انجام شود.
پیگیری‌های خبرنگارِ ایرنا برای دریافتِ پاسخی روشن از سرپرستِ میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری رامسر تا لحظه انتشار این گزارش بی‌نتیجه ماند و وی حاضر به پاسخگویی در این زمینه نشد. با این وجود فضا برای پاسخگویی این مسوول وجود دارد.
اما یک کارشناس مطلع میراث فرهنگی پیرامون کاربری اداری این بنا، بازسازی و آسیب‌های احتمالی آن به خبرنگار ایرنا می‌گوید: بر اساس ضوابط میراث فرهنگی زمانی که اثری در فهرست آثار ملی ثبت می‌شود، هیچ نهادی حقِ هرگونه دخل و تصرف اعم از تغییر ساختار و مرمت و حتی رنگ‌آمیزی را بدون هماهنگی و نظارت کارشناسان میراث فرهنگی ندارد.
محمد قاسم کفاشی با بیان اینکه هرگونه فعالیت مرمتی مشروط به داشتن طرح مرمتی است، می‌افزاید: طرحِ مرمتی به این معنی است که شناسنامه‌ای از یک سازه معماری به همراه توانمندی‌ها، آسیب‌های وارد شده و ارایه راهکارِ حفاظتی تهیه و برای مرمت ارایه شود.
به گفته کفاشی، عملیات بهسازی که در مدرسه امام(ره) رامسر انجام شده طرح مرمتی ندارد و بدون هماهنگی و نظارت میراث فرهنگی انجام شده است که مداخله در کالبد این اثر تاریخی محسوب می‌شود.
تفاهم‌نامه بر زمین مانده
این کارشناس تصریح می‌کند: پس از ثبت ملی مدرسه امام خمینی(ره)، تفاهم‌نامه راه‌اندازی موزه مدرسه بین اداره کل میراث فرهنگی استان و اداره آموزش و پرورش رامسر منعقد شد. اما به دلایل گوناگون از جمله تغییرات مدیریتی و نیازِ این نهاد به فضای آموزشی روندِ موزه شدن این مدرسه متوقف ماند.
دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی رامسر می‌گوید: بهتر است که فرآیند اجرای موزه مدرسه همچنان در دستورِ کار این نهاد قرار داشته باشد و از همه ظرفیت‌ها برای عملیاتی شدن این طرح استفاده شود.
کفاشی تغییر و تحولات کالبدی در دیگر مکان‌های تاریخی رامسر که اکنون کاربری اداری دارند را از دیگر نشانه‌های ضعفِ اجرایی و نظارتی میراث فرهنگی در رامسر توصیف می‌کند و می‌افزاید: پرونده‌ای از همه آسیب‌های وارد شده به بناهای تاریخی رامسر در حال تهیه است تا به وزارت میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری فرستاده شود.
یک تیر و دو نشان
البته مدرسه ثبت ملی امام خمینی (ره) رامسر پیش از این هم دستخوش برخی تغییرات ساختاری غیرکارشناسی شده و با تمام حساسیت‌های گفته شده پیش از آن که ثبت ملی شود تغییراتِ کالبدی قابل توجهی را از سرگذارنده است. تعویض پنجره‌های چوبی نصب پنجره‌های فلزی، تخریب سالن اجتماعات و اضافه شدن نمازخانه و یک سالن آموزشی که با نقشه اصلی ساختمان همخوانی ندارد و ساختار طرح اولیه بنا را تغییر داده بخشی از این تغییرات هستند.
با این حال دوستداران میراث فرهنگی و تاریخ معاصر رامسر به راه‌اندازی موزه تعلیم و تربیت در این مدرسه هنوز دل‌خوش هستند و انتظار دارند که این موزه حالا که دفتر نماینده نیز در ساختمان مستقر شده با پیگیری‌های نماینده و مسئولان شهرستان راه‌اندازی شود.
رئیس آموزش و پرورش رامسر درباره توقف روندِ راه‌اندازی موزه مدرسه و واگذاری آن به عنوان دفترِ نماینده مجلس به خبرنگار ایرنا می‌گوید: این واگذاری طی تماس تلفنی با سرپرست میراث فرهنگی رامسر انجام و مقرر شد رنگ‌آمیزی و جداکننده‌های فضا بدون دخل و تصرف در کالبد بنا و تغییرات ساختاری انجام شود.
رحمت‌الله حسینعلی ثانی درباره نگرانی‌های ایجاد شده بابت کاربری اداری این مدرسه می‌افزاید: راه‌اندازی موزه مدرسه امام خمینی(ره) از ابتدا مشروط به تخلیه دانش‌آموزان بود. اما هنوز دانش‌آموزان دبیرستان پوررجب در این فضای آموزشی مستقر هستند و شرایط انتقال آن‌ها به فضای آموزشی جدید فراهم نشد. در چنین شرایطی تصمیم گرفتیم برای آنکه امور مردم در ارتباط با نماینده مجلس بر زمین نماند، ۲ کلاس از این مدرسه را به صورت موقت به نماینده مردم واگذار کنیم.
راه‌اندازی موزه مدرسه اردیبهشت از دستور کار خارج نشد
ثانی با بیان اینکه آموزش و پرورش پیشگام اجرای طرحِ موزه مدرسه بود اظهار می‌کند: قراردادی مبنی بر اینکه این فضا به موزه مدرسه تبدیل شود منعقد نشد. با این وجود آموزش و پرورش به دنبال آن است که به زودی ساختمان سرایداری این مدرسه را برای استقرار بنیانگذاران موزه تجهیز کند.
وی با بیان اینکه تا تجهیز این بخش، فرایند تعیین هیئت امنا، هیئت مدیره، اساسنامه و برنامه‌های اجرایی و عملیاتی موزه تصویب خواهد شد، می‌افزاید: در فاصله تجهیز این ساختمان نیز منابع مالی لازم تامین خواهد شد و ما به صورت موازی در خدمت نماینده و بنیانگذاران موزه خواهیم بود.
دفتر ارتباط مردمی سید شمس‌الدین حسینی با مردم رامسر پیش از این در بخشی از مصلای امام جواد(ع) رامسر قرار داشت. اما به دلیل اینکه موعد اجاره این محل رو به پایان بود، برای اجاره محل جدید به آموزش و پرورش شهرستان مراجعه شد و آموزش و پرورش نیز ۲ کلاس از مدرسه امام خمینی(ره) را برای اجاره واگذار کرد.
مسوول دفتر سید شمس‌الدین حسینی در رامسر نیز ضمن تایید این موضوع به خبرنگار ایرنا می‌گوید: همه اقدامات انجام شده در این ۲ کلاس شامل رنگ‌آمیزی و نورپردازی در راستای بهسازی و قابل استفاده شدن محل حضور مردم انجام شده و تخریبی صورت نگرفت.
به گفته ابوالفضل زبرجد با توجه به موعد قرارداد و محدودیت زمانی برای استقرار دفتر نماینده مجلس، این فضا نیز در فرصت محدود ۲۰ روزه و با هدف اینکه مطالبات مردمی بر زمین نماند اجرا شده است.
ضرورت هماهنگی با میراث فرهنگی
مداخله و آسیب به آثارِ تاریخی از سوی نهادهایی که بافت‌های تاریخی را در اختیار دارند و در آن مستقر هستند موضوع جدیدی نیست و با وجود ضوابط و قوانین مشخص شده همواره در مازندران و دیگر نقاط کشور رخ داده است. چراکه به دلیل حساسیت زیاد این بناها، کوچک‌ترین ناهماهنگی و مداخله خسارت‌های جبران‌ناپذیری را برای آثار تاریخی به همراه دارد.
درحالی که همه این اقدامات با هماهنگی بین‌بخشی، ارایه طرح و نظارت قابلیت اجرایی با کمترین آسیب را دارد. نمونه موفق این هماهنگی هم باززنده‌سازی سالن آمفی‌تئاتر رامسر بود که دی ۱۳۹۸ به طور کامل در آتش سوخت و با نظارت و همراهی میراث فرهنگی و بنیاد مستضعفان نقشه‌های سازه جدید بر اساس پلان قدیمی تهیه و بدون تغییر ساخته شد.
عمده نگرانی میراث‌دوستان رامسری برای مدرسه پرخاطره اردیبهشت نیز شاید صرفا استقرار دفتر نماینده مجلس در مدرسه نباشد. بلکه نگران عادی شدن کاربری اداری این ساختمان پس از خروج دانش‌آموزان و فراموشی وعده‌ای هستند که برای تبدیل شدن این ساختمان به موزه داده شده بود.