تهران- ایرنا- در چند سال گذشته، نظام حاکمیتی چین به طور پیوسته در حال آزمایش‌های گسترده روی طراحی، خلق و انتشار نخستین رمز ارز ملی خود یعنی یوان دیجیتال (e-CNY) بوده و اکنون به نظر می‌رسد آماده تبدیل شدن به نخستین اقتصاد بزرگی جهان است که ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) خود را به‌طور رسمی در سال جاری میلادی راه‌اندازی می‌کند.

با این حال، پروژه ارز دیجیتال ملی چین با چالش‌های مختلفی در داخل و خارج از کشور مواجه است. اگرچه چین بیش از هر اقتصاد بزرگ دیگری در تحقیقات ارزهای دیجیتال پیشگام‌تر عمل کرده اما این چالش‌های اقتصادی و سیاسی به این معناست که پس از نزدیک به یک دهه توسعه و چند سال آزمایش روی یوان دیجیتال، هنوز تاریخ مشخصی برای انتشار رسمی آن اعلام نشده است.
با توجه به این مسائل، به نظر می‌رسد بررسی ماهیت، کارکردها، ویژگی‌ها و چالش‌های پیش روی یوان دیجیتال برای بازارهای مالی اقتصادهای دیگر به خصوص ایران، حائز اهمیت باشد.

الف) آشنایی با ماهیت یوان دیجیتال (e-CNY)
رمز ارز ملی یا ارز دیجیتال بانک مرکزی چین که با نام یوان دیجیتال (e-CNY)، شناخته می‌شود، نسخه دیجیتال ارز قانونی چین، رنمینبی (RMB) یا یوان کاغذی است و یک ارز دیجیتال بانک مرکزی متمرکز محسوب می‌شود. این رمز ارز ملی توسط بانک مرکزی چین(PBOC) صادر می‌شود؛ در واقع امتیاز انتشار، مدیریت و بازخرید یوان دیجیتال، به طور انحصاری فقط در اختیار این نهاد قرار دارد. این رمز ارز ملی برای ایجاد سهولت در مبادلات، پرداخت هزینه‌های روزانه کالاها و خدمات شهروندان چینی و در نهایت، افزایش سرعت معاملات تجاری در این کشور طراحی شده است.
همچنین یوان دیجیتال بخشی از پایه پولی (M۰) چین را تشکیل می‌دهد، به این معنی که این ارز دیجیتال بخشی از «پول نقد» در گردش این کشور محسوب می‌شود.

ب) درآمدی بر تاریخ توسعه و انتشار یوان دیجیتال از ابتدا تا به امروز
بانک مرکزی چین از سال ۲۰۱۴ تحقیق و بررسی برای خلق و انتشار یک رمز ارز ملی را آغاز کرد. رئیس بانک خلق چین در جولای ۲۰۱۴ ( ۱۳۹۲) اعلام کرد چین، نخستین کشوری خواهد بود که رمز ارز ملی خود یعنی یوان دیجیتال را علاوه بر مناسبات اقتصادی داخلی شهروندان چینی، به سرعت وارد عرصه تجارت بین‌الملل اکرده و در پیمان‌های پولی دو یا چندجانبه به کار خواهد گرفت. اما شرایط آن‌طور که پیش‌بینی شده بود، پیش نرفت.
چالش‌های جدی اقتصاددانان و متخصصان حوزه مالی که گروهی طرفدار و گروهی مخالف انتشار یوان دیجیتال بوده‌اند، صدور این رمز ارز ملی را به مدت ۶ سال به تعویق انداخت، به‌گونه‌ای که از سال ۲۰۱۴ تا ابتدای سال ۲۰۲۰، پیشرفتی جز راه‌اندازی آزمایشی اولیه یوان دیجیتال در شنژن، سوژو، چنگدو و شیونگان انجام نشد. این انتشار آزمایشی در سال ۲۰۲۱ به استان هاینان، شانگهای و تعدادی شهر دیگر گسترش یافت.
بازی‌های المپیک زمستانی ۲۰۲۲، اولین رویداد و مجمع بزرگ بین‌المللی بود که استفاده آزمایشی یوان دیجیتال(e-CNY) در آن به وقوع پیوستاز آوریل ۲۰۲۲، برنامه توسعه آزمایشی یوان دیجیتال در سایر شهرهای بزرگ چین و همچنین هنگ کنگ (به عنوان نخستین اقلیم خارج از محدوده چین) انجام شد. بازی‌های المپیک زمستانی ۲۰۲۲، اولین رویداد و مجمع بزرگ بین‌المللی بود که استفاده آزمایشی یوان دیجیتال(e-CNY) در آن به وقوع پیوست.
بازدیدکنندگان خارجی این رویداد ورزشی، برای نخستین‌بار در قالب حساب‌های کاربری از پیش طراحی‌شده، توانستند بخشی از هزینه‌های روزمره خود در طول برگزاری بازی‌های المپیک زمستانی پکن را با این رمز ارز ملی پرداخت کنند. در حقیقت این اتفاق، نخستین مواجه به نسبت رسمی کشورهای خارجی با یوان دیجیتال بود.
با این حال امروز که در سال ۲۰۲۴ میلادی قرار داریم، هنوز تاریخ دقیقی مبنی بر انتشار و صدور رسمی این رمز ارز ملی توسط بانک خلق چین اعلام نشده است. به گفته کارشناسان حوزه مالی، علت اصلی تأخیر در راه‌اندازی رسمی یوان دیجیتال، مخالفت‌ها و کارشکنی‌های داخلی و خارجی در افزایش به‌کارگیری ارز ملی چین (یوان کاغذی و یوان دیجیتال) برای تراکنش‌های فرامرزی بوده است. حاکمیت چین در چند سال اخیر در راستای اهداف بلندمدت پکن در جهت افزایش استفاده از یوان کاغذی و دیجیتال در خارج از بازار داخلی چین تلاش زیادی کرده است.



ج) یوان دیجیتال؛ بازوی پرقدرت حاکمیت چین در عرصه اقتصاد بین‌الملل
ارز قانونی چین، رنمینبی (RMB) یا یوان کاغذی، نزدیک به سه درصد از سهم پرداخت‌های بین‌المللی را به خود اختصاص داده و پس از دلار آمریکا با نزدیک به ۴۰ درصد، یورو با بیش از ۳۵ درصد و پوند انگلیس با چیزی در حدود ۲۲ درصد، با اختلاف در جایگاه چهارم قرار گرفته است
ارز قانونی چین، رنمینبی (RMB) یا یوان کاغذی، نزدیک به سه درصد از سهم پرداخت‌های بین‌المللی را به خود اختصاص داده و پس از دلار آمریکا با نزدیک به ۴۰ درصد، یورو با بیش از ۳۵ درصد و پوند انگلیس با چیزی در حدود ۲۲ درصد، با اختلاف در جایگاه چهارم قرار گرفته است.

اما این سهم بسیار کم، در تضاد آشکار و نامتناسب با رتبه دوم سهم چین از تولید ناخالص داخلی جهانی (۱۷.۹ درصد) قرار دارد. در همین حال، در داخل کشور، دولت چین مدت‌هاست که قصد خود را برای محدود کردن قدرت و سهم بازار بانک‌های تجاری و شرکت‌های پرداخت دیجیتالی که مستقل از دولت فعالیت می‌کنند، به ویژه Alipay (متعلق به علی‌بابا) و WeChatPay (متعلق به Tencent) اعلام کرده است.
خلق و انتشار یوان دیجیتال به عنوان یک ارز دیجیتال متمرکز به چین این امکان را می‌دهد که هم افزایش سهم خود از پرداخت‌های فرامرزی و جهانی را افزایش دهد و هم بخش قدرتمند فناوری مالی خصوصی خود را با دقت بیشتری رصد کند. د) مهم‌ترین مشخصه و ویژگی شاخص یوان دیجیتال مهم‌ترین مزیت انتخاب پلتفرم و شبکه مبادلات مبتنی بر یوان دیجیتال، افزایش سطح امنیت و حفظ حریم خصوصی کاربران است.
طبق بخشنامه‌ پایان سال ۲۰۲۲(۱۴۰۱) بانک خلق چین (PBOC)، توضیح داده می‌شود که چگونه در طراحی یوان دیجیتال از «انواع فناوری‌های مدرن مبادلاتی و امنیتی از جمله سیستم گواهی دیجیتال، امضای دیجیتال و ذخیره‌سازی رمزگذاری‌شده برای غیرممکن کردن حملات سایبری، سیستم ضد کپی‌برداری غیرقانونی و جعل حساب کاربری و سیستم ضد جعل تراکنش، استفاده شده است».

ه) چالش‌های پیش‌روی حاکمیت چین در عرضه فراگیر و رسمی یوان دیجیتال
اگرچه چین اکنون بازار و زیرساخت پرداخت دیجیتال قابل توجهی دارد، اما یوان دیجیتال تاکنون برای ورود به این بازار با چالش‌های زیادی مواجه بوده است. یکی دلایل عمده این چالش‌ها این است که بازار خدمات پرداخت دیجیتال بخش خصوصی در چین بسیار محبوب بوده و این بازار متعلق به دو قطب اصلی در چین یعنی علی بابا (با بیش از ۵۰ درصد سهم بازار) و وی‌چت پی (با حدود ۴۰ درصد سهم بازار) و هر کدام با بیش از یک میلیارد کاربر اختصاصی است. همچنین پلتفرم و شبکه مبادلات یوان دیجیتال، هنوز از لحاظ ظرفیت و مقیاس‌پذیریِ فناوری‌های پرداخت دیجیتال نسبت به این کمپانی قدرتمند، پایین‌تر است.
روی کاغذ بیش از ۲۶۱ میلیون کیف پول الکترونیکی یوان دیجیتال وجود دارد، اما بیشتر این کیف پول‌ها در عمل خالی هستنددر واقع، مشکل اصلی پیش‌روی یوان دیجیتال در داخل کشور در ابتدا در سیاست‌های تشویقی برای استفاده از این رمز ارز ملی نهفته است. روی کاغذ بیش از ۲۶۱ میلیون کیف پول الکترونیکی یوان دیجیتال وجود دارد که افزایش قابل توجهی در تعداد کاربران آن در یک سال اخیر است. با این حال، بررسی دقیق‌تر نشان می‌دهد بیشتر این کیف پول‌ها در عمل خالی هستند (با متوسط موجودی ۳ یوان/ کمتر از ۵۰ سنت) و به احتمال زیاد مورد استفاده فعال قرار ندارند. بازخوردهای چند سال اخیر راه‌اندازی آزمایشی این رمز ارز ملی نشان می‌دهد که اقبال چندانی در شهرورندان چینی نسبت به سیستم یوان دیجیتال، زمانی که سازوکارهای جایگزین‌ توسعه‌یافته‌تر و راحت‌تر موجود هست، وجود ندارد.

چالش مهم بعدی این است که در یک نظرسنجی با حجم نمونه بالا در چین در سال ۲۰۲۱ (۱۴۰۰) مشخص شد که شهروندان چینی نسبت به موضوع حفظ حریم شخصی، اعتماد کافی به بانک مرکزی ندارند. بنابراین استفاده از «علی پی« و «وی چت» را ترجیح می‌دهند. حتی برخی از تحلیلگران اقتصادی چینی حدس می‌زنند که یوان دیجیتال به هیچ وجه نمی‌تواند از غول‌های بخش خصوصی چین که بدون دخالت قابل توجه دولت فعالیت می‌کنند، پیشی بگیرد.
مساله بعدی، نبود اقبال یوان دیجیتال نزد شهروندان غیرچینی و خارجی است که نمونه بارز آن در المپیک زمستانی ۲۰۲۲ پکن آشکار شد. در حالی که این رویداد، نخستین‌بار بود که یوان دیجیتال و پلتفرم آن با تبلیغات گسترده در معرض بازدیدکنندگان خارجی قرار می‌گرفت اما بیشتر ورزشکاران غیرچینی و توریست‌های حاضر در این رقابت‌ها ترجیح دادند از ویزا کارت، اسپانسر رسمی المپیک و تنها پلتفرم پرداخت دیجیتال بخش خصوصی موجود در این بازی‌ها یا پول نقد فیزیکی استفاده کنند.
بنابراین این پرسش مطرح می‌شود هنگامی که یوان دیجیتال برای استقرار و استفاده فراگیر در کشور خود و در بین شهروندان چینی، با مشکل جدی روبه‌روست، پس چگونه می‌تواند در عرصه بین‌الملل، حرفی برای گفتن داشته باشد؟