تغییر ۵۰ درصدی کابینه
چند روز پیش بود که با استعفای هفت وزیر، زلزله‌ای سیاسی در دولت اوکراین به وقوع پیوست. نقطه عطف این تکانه سیاسی را باید در استعفای غیرمنتظره «دیمیتری کولِبا» وزیر امور خارجه و یکی از نزدیک‌ترین افراد به «ولادیمیر زلنسکی» دانست که در سال‌های پس از جنگ وظیفه مهم تسهیل ارتباطات و جمع‌آوری کمک از سوی کشورهای غربی را برعهده داشت.
در همان روز، رئیس‌جمهوری اوکراین در دیدار با نخست‌وزیر ایرلند اعلام کرد، قصد دارد با تغییرات گسترده در کابینه دولت، نیروی تازه به بدنه اجرایی این کشور تزریق کند تا در ماه‌های سرنوشت‌ساز پیش‌رو، دولت توان اداره همزمان کشور و مسائل جنگی را داشته باشد.
از سوی دیگر «دیوید آراخامیا» رئیس حزب «مردم» در «رادا ورخوونا» (مجلس اوکراین) اعلام کرد زلنسکی تصمیم گرفته است بیش از ۵۰ درصد از کابینه را با تغییرات پیش‌رو ترمیم کند. این درحالی است که در ۳۱ مارس (۱۲ فروردین) یعنی تقریبا ۶ ماه پیش، دوره قانونی ریاست‌جمهوری ولادیمیر زلنسکی در اوکراین به‌سر آمده و اکنون وی با قانون ابقا دولت در زمان جنگ بر سر کار است. هرچند ادامه فعالیت‌های سیاسی زلنسکی در پست ریاست‌جمهوری اوکراین براساس این قانون، از سوی احزاب مختلف و نزدیکان سابق رئیس‌جمهوری با چالش‌های بسیاری مواجه شده است اما در شرایط کنونی سران کشورهای غربی به صداهای اعتراضی داخل اوکراین اهمیت نداده و همچنان زلنسکی را با حمایت‌های بی‌قید و شرط در جایگاه ریاست‌جمهوری اوکراین ابقا کرده‌اند.
زلنسکی در توضیح اقدام خود چند دلیل عمده را برای تغییرات در کابینه برای دستیابی به اولویت‌های مهم این دولت در پاییز پیش‌رو اعلام کرده است. اولویت‌هایی مانند:
تعامل با جامعه اوکراین: در طول آماده‌سازی برای فصل زمستان، تقویت همکاری بین دولت مرکزی و جامعه این کشور که اکنون به دلایلی مانند شرایط بحرانی در جبهه نزدیک پوکروفسک، نداشتن دستاوردی محسوس در جبهه کورسک، مشکلات تامین برق و انرژی در آستانه فصل سرما و ناتوانی در بسیج عمومی، به‌شدت تحت فشار قرار گرفته ضروری به نظر می‌رسد. اما باتوجه به شرایط جامعه اوکراین بعید است که چرخش و جابه‌جایی نیروها، به تغییر اساسی در سطح زندگی اکثریت جامعه منجر شود.
اکنون شرایط بحرانی در جبهه نزدیک پوکروفسک، نداشتن دستاوردی محسوس در جبهه کورسک، مشکلات تامین برق و انرژی در آستانه فصل سرما و ناتوانی در بسیج عمومی به‌شدت زلنسکی را تحت فشار قرار داده استتولیدات دفاعی: اوکراین پیشتر در این زمینه به موفقیت دست یافته است و باید موقعیت خود را با تسهیل جذب سرمایه‌گذاری در بخش های استراتژیک تقویت کند. یکی از دلایلی اصلی که زلنسکی در خصوص تغییر در پست وزارت‌خارجه بیان کرد ناتوانی کامل «کولبا» در جذب سرمایه لازم برای گسترش صنایع نظامی در این کشور بوده است.
تقویت همکاری با ناتو: تعامل ویژه برای ادغام و همکاری بیشتر با سران ناتو و کشورهای غربی.
مذاکرات با اتحادیه اروپا: آغاز مذاکرات واقعی برای عضویت در اتحادیه اروپا که نیازمند کار حقوقی و سیاسی روشن است.
حفاظت از میراث فرهنگی و مقابله با تبلیغات روسیه: لزوم ادغام قدرت و اعتماد به‌دست آمده در اوکراین با وظایف جدید، توسعه اطلاعات، فعالیت‌های فرهنگی و دیپلماتیک.
سناریوهای محتمل
تغییرات بی‌سابقه در دو سال نیم گذشته در هیات دولت اوکراین گمانه‌زنی‌هایی را بین کارشناسان و ناظران سیاسی در خصوص چرایی و دلایل این تحولات به‌وجود آورده است. در این بین سه سناریو در ارتباط با تغییر وزیران و جابه‌جایی آنان از سوی ولودیمیر زلنسکی و «آندری یرماک» رئیس دفتر رئیس‌جمهوری و شخص دوم اوکراین بیشتر از همه مطرح است.
توصیه آمریکا و کشورهای غربی
یکی از سناریوهای محتمل در خصوص تغییرات گسترده در کابینه دولت اوکراین، خواست سران کاخ سفید و دیگر پایتخت‌های اروپایی باهدف تغییر در تصویر رهبری سیاسی اوکراین در میان افکار عمومی و رسانه‌های جهانی پیش از شروع پاییز سرنوشت‌ساز برای کی‌یف بوده است.
یکی از مهم‌ترین این تغییرات در تصویر ارائه شده باید در رویکرد سیاست‌خارجی کی‌یف اتفاق می‌افتاد. گفته می‌شود غرب خواهان تغییر رفتار و اقدامات دستگاه دیپلماسی اوکراین به رهبری دیمیتری کولِبا بود.
در این زمینه گفته می‌شود در سفری که «یرماک» رئیس‌دفتر ریاست‌جمهوری اوکراین در هفته‌های پیش به واشنگتن داشته، دستوراتی در خصوص تغییراتی در سیاست‌های داخلی و خارجی کی‌یف به وی ابلاغ شده است. شاید بتوان بسته آخر کمک‌های ایالات‌متحده به اوکراین که در سفر بلینکن به این کشور ارائه شد را پاداشی در راستای عمل به بسته سیاستی کاخ سفید دانست.
پایتخت‌های کشورهای غربی گسترش و ادامه حمایت‌های مالی و لجستیکی خود از دولت زلنسکی را منوط به تغییر در تصویر رهبری سیاسی اوکراین دانسته‌انددرگیری‌های داخلی پس از شکست در حمله به کورسک
پس‌از حمله یک ماه پیش ارتش اوکراین به خاک روسیه در منطقه کورسک و دست نیافتن این کشور به قسمت زیادی از اهداف تعیین‌شده و همچنین شکست‌های پیاپی در جبهه دونستک به‌ویژه در دفاع از شهر راهبردی «پوکروفسک» به نظر می‌رسد اختلاف‌های زیادی در میان کابینه وزیران، معاونان و مشاوران ریاست‌جمهوری نسبت به شیوه عملیاتی شدن طرح‌های مختلف در میدان‌های نبرد بالا گرفته است.
فقدان جابه‌جایی نیروهای روسی از جبهه‌های غربی (دونستک) به سمت جبهه‌های جدید در شمال غرب و سرزمین‌های داخلی روسیه که یکی از مهم‌ترین اهداف اعلامی ارتش اوکراین در اجرایی حمله به کورسک بود و همچنین شکست در تصرف نیروگاه هسته‌ای کورسک و توقف صادرات گاز روسیه به اروپا از طریق تصرف ایستگاه پمپاز گاز سودژا، همگی فشار بیش‌از اندازه‌ای را به دولت زلنسکی وارد کرد به نوعی که پیامدهای این شکست‌ها در همان روزهای اولیه خود را آشکار کرد و فرمانده نیروی‌هوایی این کشور به بهانه منهدم شدن نخستین هواپیمایی اف-۱۶ (تاکنون اوکراین ۱۰ فروند از هواپیماهای اف-۱۶ را از طرف‌های غربی دریافت کرده است) و رئیس ستاد فرماندهی سیستم‌های پهبادی ارتش اوکراین از سمت‌های خود برکنار شدند.
اما شاید مهم‌ترین تغییر در این سناریو را باید وزیر امور خارجه زلنسکی بدانیم. گفته می‌شود یکی از دلایل اصلی برکناری و یا استعفای کولبا، اعتراض به شیوه عملکرد میدانی ارتش اوکراین زیر نظر «سیرسکی» فرمانده ستاد کل ارتش، یرماک مسئول دفتر رئیس‌جمهوری و نفر دوم دولت و شخص زلنسکی بوده است.
در اختیار گرفتن انحصار قدرت توسط دفتر رئیس‌جمهوری
اما محتمل‌ترین سناریو در خصوص تغییرات گسترده در کابینه وزیران اوکراین را می‌توان به ایجاد انحصار و تجمیع قدرت در دستان زلنسکی و از آن مهم‌تر یرماک رئیس دفتر ریاست‌جمهوری و وکیل حقوقی سابق زلنسکی مرتبط دانست. از آنجا که در دوران شرایط جنگی هیچ انتخاباتی در اوکراین اعم از انتخابات مجلس و ریاست جمهوری برگزار نخواهد شد، تغییرات فقط در محدوده کابینه اتفاق خواهد افتاد؛ حتی این تغییرات شامل حال نخست‌وزیر نیز نمی‌شود چون هرگونه جابه‌جای در پست نخست وزیری به معنای ساقط شدن دولت است و انتخاب دوباره نخست‌وزیر در این شرایط به انتخابات دوباره مجلس نیاز دارد.
از این رو هرگونه تغییر در کابینه، اتکای دولت به دفتر رئیس جمهور اوکراین و شخص یرماک را به‌شدت افزایش می‌دهد؛ با نگاهی به تغییر و تحولات انجام شده در هیات دولت اوکراین به وضوح می‌توان دید که به جز وزیر امور خارجه، بقیه وزیران در پست‌های مختلف جابه‌جا شده و افراد جدیدی به دولت اضافه نشده‌اند و این موضوع دقیقا برخلاف ادعای زلنسکی مبنی‌بر تزریق انرژی تازه به دولت اوکراین است.
از سوی دیگر وزیران تازه منصوب شده از جمله «آندری سیبیها» وزیر امور خارجه، «الکسی کولبا» وزیر توسعه منطقه‌ای و زیرساخت‌ها (همچنین معاون نخست وزیر) و «نیکولا توچیتسکی» وزیر فرهنگ و سیاست اطلاعاتی، پیش از این به‌عنوان معاونان یرماک در دفتر ریاست‌جمهوری خدمت کرده‌اند.
محتمل‌ترین سناریو در خصوص تغییرات گسترده در کابینه وزیران اوکراین را می‌توان به ایجاد انحصار و تجمیع قدرت در دستان زلنسکی و از آن مهم‌تر «آندری یرماک» رئیس دفتر ریاست‌جمهوری دانستبراساس این شواهد گفته می‌شود با جابه‌جایی‌ها و انتصاب‌های جدید، کنترل و نظارت دفتر ریاست‌جمهوری بر همه شئون حکومتی اوکراین به مقدار بسیار زیادی تقویت خواهد شد. شاید در این بین وزیر امور خارجه سابق آدیمیتری کولبا» تنها فردی بود که به‌دلیل نوع ارتباط با سران کشورهای غربی و وظیفه مهمی که در دولت برعهده داشت توانسته بود در مقابل «یرماک» ایستادگی کند و در زمان‌هایی، درگیری‌های نیز میان آنان به وجود آمده بود.
اما سرانجام با دلایلی مانند روابط شخصی قوی و خارج از نظارت دفتر ریاست‌جمهوری با شرکای‌غربی، ناتوانی در دستیابی به اهداف سیاست خارجی تعیین‌شده توسط کی‌یف از جمله «نداشتن پیشرفت واقعی در بحث ادغام در اتحادیه اروپا و ناتو، ناتوانایی ترویج فرمول صلح زلنسکی در میان کشورهای جنوب جهانی، فقدان توانایی و قاطعیت کافی در مذاکرات دریافت تسلیحات اضافی و همچنین محبوبیت عمومی در میان اوکراینی‌ها» مجبور به ترک دولت شد.
جمع‌بندی
با توجه به موضوع‌های مطرح شده، تهاجم همه‌جانبه روسیه به اوکراین به شکل طبیعی سبب تبدیل اوکراین به یک جمهوری فوق ریاست‌جمهوری شده است که در آن وظایف دولت واقعی توسط دفتر رئیس‌جمهوری انجام می‌شود؛ بنابراین، فراخوان زلنسکی برای دادن قدرت جدید به نهادهای دولتی این کشور را نباید بیش از اندازه مهم و تاثیرگذار در روند تحولات آینده میدان‌های جنگ روسیه و اوکراین ارزیابی کرد.
منابع:
https://www.osw.waw.pl/en/publikacje/analyses/۲۰۲۴-۰۹-۰۶/ukraine-a-major-government-reshuffle
https://www.osw.waw.pl/en/publikacje/osw-commentary/۲۰۲۴-۰۸-۱۴/zelensky-yermak-and-ukraines-wartime-governance
https://www.atlanticcouncil.org/blogs/ukrainealert/ukraines-biggest-wartime-government-shakeup-prompts-muted-reaction-in-kyiv
https://www.bbc.com/news/articles/cn۰۲v۵x۵expo
https://foreignpolicy.com/۲۰۲۴/۰۹/۰۴/zelensky-ukraine-cabinet-reshuffle-kuleba
https://www.gmfus.org/news/shakeup-wartime-ukraine-consolidates-power-presidents-office
https://www.economist.com/europe/۲۰۲۴/۰۹/۰۴/as-his-popularity-fades-volodymyr-zelensky-culls-his-cabinet
https://hromadske.radio/en/podcasts/ukraine-calling/a-cabinet-shake-up-in-ukraine-political-divide-and-geopolitical-perspectives-for-kyiv
https://apnews.com/article/kuleba-ukraine-russia-war-cabinet-resignations-۵c۲۵eff۹ca۵c۷۹۳۵۲۳۸fd۱۵۲afbb۲۸۸۹
https://www.ft.com/content/۴a۳۷ac۴۶-d۳ee-۴۲ec-۸۶۹۴-dc۸۸۰۵۹d۷f۳۶
https://www.reuters.com/world/europe/ukraine-foreign-minister-tenders-resignation-parliament-speaker-says-۲۰۲۴-۰۹-۰۴
https://www.voanews.com/a/united-states-pledges-support-ukraine-new-cabinet/۳۳۰۳۸۶۶.html
https://www.theguardian.com/world/article/۲۰۲۴/sep/۰۴/ukraine-war-briefing-zelenskiy-reshuffle-begins-ukrainians-reel-from-poltava-strike
https://www.lemonde.fr/en/international/article/۲۰۲۴/۰۹/۰۴/foreign-minister-leaves-in-ukraine-s-biggest-government-reshuffle-since-invasion-began_۶۷۲۴۷۴۵_۴.html
https://abcnews.go.com/International/wireStory/ukraine-gets-new-chief-diplomat-war-russia-enters-۱۱۳۴۱۵۶۱۳
https://peacediplomacy.org/۲۰۲۴/۰۹/۰۳/from-battlefield-to-diplomacy-the-emerging-contours-of-russia-ukraine-talks
https://www.stopwar.org.uk/article/when-will-the-war-in-ukraine-end
https://edition.cnn.com/۲۰۲۴/۰۹/۰۴/europe/ukraine-foreign-minister-kuleba-resigns-intl-hnk/index.html
https://www.hoover.org/research/what-americas-strategic-interest-ukraine
https://www.rferl.org/a/ukraine-government-kuleba-shakeup-zelenskiy/۳۳۱۰۵۱۴۴.html
https://www.nytimes.com/live/۲۰۲۴/۰۹/۰۴/world/ukraine-russia-missile-attacks
https://www.nytimes.com/live/۲۰۲۴/۰۹/۰۴/world/ukraine-russia-missile-attacks
https://www.dw.com/ru/bolsaa-perestanovka-v-pravitelstve-smygala-zacem-v-ukraine-smenili-polovinu-kabmina/a-۷۰۱۵۴۲۸۴
https://ru.euronews.com/my-europe/۲۰۲۴/۰۹/۰۵/ukraine-new-government
https://lenta.ru/brief/۲۰۲۴/۰۹/۰۴/otstavkistavki
https://carnegieendowment.org/russia-eurasia/politika/۲۰۲۴/۰۹/ukraine-government-new?lang=ru
https://www.delfi.lt/ru/abroad/global/perestanovki-v-pravitelstve-ukrainy-chto-proishodit-۱۲۰۰۴۷۷۰۱
https://www.rbc.ru/politics/۰۴/۰۹/۲۰۲۴/۶۶d۸b۲۲۸۹a۷۹۴۷f۱cc۵ff۸d۱
https://www.vedomosti.ru/politics/articles/۲۰۲۴/۰۹/۰۵/۱۰۶۰۱۰۲-s-chem-svyazani-massovie-uvolneniya-ministrov-na-ukraine
https://www.forbes.ru/society/۵۲۰۵۱۵-v-verhovnoj-rade-anonsirovali-smenu-bolee-۵۰-pravitel-stva-ukrainy
https://rg.ru/۲۰۲۴/۰۹/۰۴/zelenskij-obiasnil-massovye-uvolneniia-ministrov-v-pravitelstve-ukrainy.html