به گزارش ایرنا گونه‌زایی جانوران فسیلی در میوسن فوقانی و تراکم بالای قطعات فسیلی در واحد حجم لنزهای فسیلی نیز از دیگر مواردی است که به اهمیت این منطقه می‌افزاید.
همچنین لنزهای فسیل‌های مهره‌دار در مساحت حدود ۴۰ هزار هکتار در مراغه پراکنش دارد و تنوع خانواده‌های جانوری موجود در لنزهای حفاری شده بیانگر ظرفیت بالای فسیل‌های مهره‌دار این منطقه است.
دیرینه‌شناسان علاوه بر این ویژگی‌های منحصربفرد، معتقدند که در این منطقه دسترسی به نسبت آسانی به لنزهای فسیل‌های مهره‌دار و حفظ‌شدگی مناسب قطعات فسیلی وجود دارد و بر همین اساس از آن به عنوان بهشت دیرینه‌شناسان جهان یاد می‌شود.
«غلامرضا زارع» از دیرینه‌شناسان آشنا با منطقه فسیلی مراغه معتقد است که این سازند از نظر ذخیره‌گاه دیرینه‌شناسی و مطالعه جغرافیای دیرینه صفحه اوراسیا دارای اهمیت ویژه است و چه بسا با کاوش و استخراج نمونه‌های جدید فسیلی، می‌توان به رکوردهای جهانی دست یافت.
وی تاریخچه مطالعات دیرینه‌شناسان جهان روی فسیل‌های سازند مراغه را هم توصیف، و بیان کرد: یک بازرگان روسی در سال ۱۸۴۰ فسیل‌های جمع‌آوری شده از منطقه «مردق» و «کرج‌آباد» مراغه را خریداری کرد و با انتقال آنها به دانشگاه «تورتوستات» در کشور استونی، زمینه را برای مطالعه روی آنها طی سال ۱۸۵۸ از سوی پژوهشگری با عنوان «آبیش» فراهم کرد و وی برای اولین‌بار آنها را به پستانداران نسبت داد.
به گفته «زارع» مطالعات بیشتر روی آن مجموعه توسط «برانت» در سال ۱۸۷۰ میلادی و «گرینونیک» در سال ۱۸۸۱ میلادی انجام یافت و آنان فسیل‌هایی از هیپاریون، کرگدن، ماستودونت، زرافه و گوزن را معرفی و «فون» مراغه را با «پیکرمی» یونان مشابه خواند.
«پوهلیگ» اتریشی هم فسیل‌های مراغه را به پستانداران نسبت داد
یک «پالئونتولوژیست» یا پژوهشگر دیرینه اتریشی به نام «پوهلیگ» در سال ۱۸۸۴ میلادی با یک گروه در نزدیکی تبریز و با همکاری زمین‌شناسان ایرانی فعالیت داشت و منطقه فسیلی مراغه را مشاهده و رسوبات آن را مطالعه کرد؛ مطالعه‌ای که تعلق داشتن فسیل‌های مراغه به پستانداران را تایید کرد.
تا جایی که در گزارش «پوهلیگ» نوشته شد: «استخوان‌های فسیل اکتشاف شده که در مارن‌های قرمز در ۶ نقطه و در فاصله ۳۰ مایلی شهر در افق‌های مختلف پیدا شده‌اند، از لحاظ سن و هم سایر مشخصات فون پستانداران اختلافی ندارد».
وی مابقی نمونه‌های جمع‌آوری شده را به موزه پریویت (Private museum) نزد پروفسور «وَن فریتش» در «هال» آلمان فرستاد اما این همه ماجرای حضور اتریشی‌ها در مراغه نیست و دو اتریشی دیگر از موزه تاریخ طبیعی «هوف» وین به نام‌های «رودلر» و «کیتل» در سال ۱۸۸۵ میلادی از مراغه بازدید کردند.
«کیتل» در سال ۱۸۸۵ میلادی برخی مناطق دارای فسیل‌های مهره‌دار در مراغه شامل «کوپران» و «کرج‌آباد» را کاوش کرد و «فون» نیز مراغه را مشابه «پیکرمی» در یونان دانست.
بونژور فرانسوی‌ها به منطقه فسیلی مراغه
رئیس اداره محیط زیست مراغه می‌گوید: در سال ۱۸۹۷ میلادی دیرینه‌شناس فرانسوی با همکاری «دِمورگان» در منطقه مراغه فعالیت، و در سال ۱۹۰۴ یک گروه دیرینه‌شناس در ۱۲ منطقه حفاری کردند و نمونه‌های فسیلی بزرگ را از کرج‌آباد، رودخانه مردق، کوپران، شلیوند، کرمجوان و غرب شهر مراغه یافتند.
«زارع» افزود: «مک‌کوئینم» آنها را در سال‌های ۱۹۰۶- ۱۹۰۵ مطالعه کرد و گزارش آن در سال ۱۹۲۴، ۱۹۲۵ چاپ شد؛ او در سال ۱۹۰۸ و ۱۹۱۱ یک کلکسیون تأسیس و گزارشی منتشر کرد که در این گزارش هفت فامیل، ۲۶ جنس و ۳۲ گونه از فسیل‌های پستانداران را به‌همراه دو جنس از فسیل پرندگان معرفی کرد که این کلکسیون هم‌اکنون در موزه تاریخ طبیعی پاریس موجود است.
ژاپنی‌ها هم بی‌نصیب نماندند
«تاکایی» از دانشگاه توکیو ژاپن طی سال ۱۹۵۰ میلادی از مراغه دیدن و به جمع‌آوری فسیل‌های مهره‌دار از منطقه کرج‌آباد اقدام کرد تا ژاپنی‌ها هم از توسعه علم دیرینه‌شناسی با تکیه بر فسیل‌های منطقه مراغه بی‌نصیب نمانند.
پای آلمانی‌ها هم به منطقه فسیلی مراغه باز شد
«توبین» از دانشگاه «گوتنبرگ ماینز» آلمان طی سال‌های ۱۹۶۸ و ۱۹۶۷ میلادی در توالی رسوبات مراغه حفاری کرد اما پس از آن پای دیگر آلمانی‌ها هم به این منطقه باز شد و طی سال ۱۹۷۰ سه دانشمند پالئونتولوژیست، چینه‌شناس و ژئوکرونولوژیست شامل دانشمندان آلمانی – هلندی به سرپرستی پروفسور «اردبرینک» از مراغه بازدید کردند و تا نوامبر ۱۹۷۳ مطالعات آنها به طول انجامید.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست مراغه می‌گوید: آنان نمونه‌های کوچکی از فسیل‌های مراغه، تعدادی از تون‌های آتشفشانی جهت تعیین سن رادیومتریک و تعدادی نمونه برای پالئومگنتیک جهت مطالعات چینه‌شناسی جمع‌آوری کردند.
«زارع» افرود: طی سال ۱۹۷۳ میلادی نیز ترکیبی از دانشگاه «کیوتو» به همراه اکیپ سازمان زمین‌شناسی ایران از مراغه بازدید کردند و بار دیگر پای ژاپنی‌ها به این منطقه باز شد.
آمریکایی‌ها هم دست به مطالعه سیستماتیک زدند
به گفته رئیس اداره محیط زیست مراغه تیم مشترک دریاچه رضائیه متشکل از دانشگاه «لس‌آنجلس» در ایالت کالیفرنیای آمریکا به همراه موزه تاریخ طبیعی ایران از بهار ۱۹۷۴ میلادی تا تابستان ۱۹۷۶ پروژه‌ای را به سرپرستی «برنارد کمپبل» انجام دادند.
زارع افزود: برنامه این گروه مطالعه سیستماتیک، چینه‌شناسی فیزیکی، رسوب‌شناسی، بیوستراتیگرافی، بیوکرونولوژی، پالئواکولوژی و تعیین سن رادیومتریک بود.
وی اضافه کرد: تحقیقات زمین‌شناسی و دیرینه‌شناسی اطلاعات دقیقی از «میوسن» بالایی نشان می‌دهد که این اطلاعات را تحقیقات محلی و قبلی نشان نداده است؛ به هر حال این اطلاعات عمومی‌اند و توسط «توبین» و «اردبرینک» ارایه شدند و بعدها توسط «برنور» و همکاران (۱۹۷۹) و «کمپب» و همکاران (۱۹۸۰) ادامه یافت و تکمیل شد.
وی بیان کرد: «اردبرینک» و همکاران در سال ۱۹۷۶ چهار افق فسیلی را گزارش کردند و «کمّی» و همکاران (۱۹۷۷) محدوده کرونولوژی را تا ۶.۶ تا ۶.۹ میلیون سال برای افق‌های مراغه در نظر گرفتند؛ در نهایت توصیفات رادیومتریک با تطابق کرونولوژی تکمیل و رنج فون فسیلی آن حدوداً ۵.۹ تا هفت میلیون سال قبل تخمین زده شد.
به گفته وی «سولونیاس» در سال ۱۹۸۱ میلادی مطالعات سیستماتیک «بوویده‌ها» و «هیانیده‌ها» را انجام، و نشان داد که شبیه پستانداران «سیناپ» و «ساموس» پیکرمی است که زمینه آن فون کلاسیک «پونسین» است.
مطالعه‌های داخلی زمینه را برای تاسیس مرکز دیرینه‌شناسی کشور فراهم کرد
رئیس اداره محیط زیست مراغه بیان کرد: در سال ۱۳۸۰ شمسی دفتر موزه تاریخ طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست با همکاری دانشگاه تبریز به مدت چهار سال حفاری‌هایی در منطقه مراغه انجام داد و نمونه‌های مختلفی از فسیل پستانداران را استخراج کرد، که هم‌اکنون در این اداره نگهداری می‌شود و همین مطالعه به سرآغازی برای تاسیس مرکز دیرینه‌شناسی کشور در مراغه و ایجاد موزه‌های فسیل در سطح کشور تبدیل شد.
«زارع» اضافه کرد: از سال ۸۴ تاکنون کارشناسان سازمان حفاظت محیط زیست کار حفاری و استخراج فسیل‌ها را انجام داده و تعداد قابل توجهی نمونه استخراج، مطالعه و شناسایی کرده‌اند.
در این مدت ۶ رساله دکتری و ۱۴ رساله کارشناسی‌ارشد با موضوع فسیل‌های مهره‌دار در منطقه فسیلی تحت نظارت سازمان حفاظت محیط زیست به سرانجام رسیده است.