گروه جامعه ایرنا - تصور کنید اگر انسان به ناگاه از روی زمین محو شود چه اتفاقی برای طبیعت و هرآنچه در آن است می افتد؛ قطعا بعد از مدتی گیاهان رشد می کنند و از در و دیوار بالا می روند، آلودگی ها برطرف و رنگ آبی آسمان نمایان می شود، حیوانات آزادانه رفت و آمد می کنند و سکوتی خاص جهان را در بر می گیرد و فقط صدای طبیعت شنیده می شود، در یک جمله دنیا به گلستانی تبدیل می شود که تمام گونه های موجود در آن به راحتی در آن روزگار می گذرانند.
حال تصور کنید در این شرایط چه اتفاقی برای زیستمندان کره زمین به جز انسان رخ خواهد داد، قطعا هیچ، آنها راحت تر زندگی خواهند کرد، اما اگر برعکس این مساله اتفاق بیفتد یعنی ناگهان جنگل ها نابود، رودخانه ها، تالاب ها و دریاها خشک شوند، حیوانات و پرندگان از بین بروند و سکوت و تاریکی وهم آوری جهان را فرا بگیرد، دنیای ترسناکی خواهد شد، انسان در چنین دنیایی چگونه زندگی خواهد کرد؟ برای لحظاتی این دنیای سیاه و بی روح را تصور کنید، قطعا زندگی در آن برای ما انسان ها به راحتی سایر موجودات نخواهد بود، با علم بر این اما باز هم با زیاده خواهی خود را مالک تمام آنچه بر روی کره زمین است، می دانیم در حالیکه اگر انسان نباشد اتفاقی برای طبیعت، کره خاکی و در مجموع زیستمندان آن نمی افتد اما اگر یک زنبور از طبیعت حذف شود آنوقت است که چرخه تولید محصولات کشاورزی و به دنبال آن امنیت غذایی دچار اختلال می شود.
با این وجود بشر به بهانه توسعه در بخش های مختلف شهری، توسعه‌ای و کشاورزی اقدام به تخریب زیستگاه ها که خانه انواع موجودات روی زمین است، کرده غافل از اینکه ادامه این روند موجب کاهش کیفیت زندگی مطلوب خود خواهد شد، بنابراین سالها و سالها مسیر نادرست را ادامه داد تا اینکه ناگهان متوجه شد که دیگر هوایی پاک برای نفس کشیدن، آبی سالم برای نوشیدن و خاکی حاصلخیز برای کشت و زرع ندارد، پس تلنگری خورد و خواست راه رفته را برگردد اما می دانیم که چنین چیزی ممکن نیست، پس در صدد جبران برآمد و تلاش کرد زیستگاه های باقیمانده را حفظ و تخریب شده ها را تا جای ممکن بازسازی کند، این شد که یک روز را در تقویم محیط زیستی جهان به نام روز جهانی زیستگاه ها نامگذاری کرد، در واقع اولین دوشنبه ماه اکتبر هر سال را سازمان ملل تحت عنوان روز جهانی زیستگاه ها نامگذاری کرده است که امسال مصادف با ۷ اکتبر برابر با ۱۶ مهرماه است.
هر سال برای این روز شعاری در نظر گرفته می شود که شعار امسال در زمینه بحث سرپناه برای جوانان و سکونتگاه های شهری و انسانی است که رئیس دفتر مدیریت زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست درباره این شعار می گوید: اعتقاد ما این است که عرصه ها و زیستگاه های طبیعی به نوعی با سکونتگاه های انسانی مرتبط است، در واقع امنیت غذایی و حفظ ذخایر ژنتیکی در زیستگاه ها شکل می گیرد و خدماتی را به انسان ها می رسانند بنابراین جدا از هم نیستند.
علیرضا نجیمی در گفت و گو با خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: از سوی دیگر خیلی از روستاها داخل مناطق و عرصه های طبیعی قرار دارند و معیشت مردم آن وابسته به این عرصه ها است بنابراین حفاظت از آنها به نوعی امنیت انسان ها در آن عرصه ها را تامین می کند.
وی افزود: اولین دوشنبه ماه اکتبر هر سال را سازمان ملل تحت به عنوان روز جهانی زیستگاه ها نامگذاری کرده است که امسال مصادف با ۷ اکتبر برابر با ۱۶ مهرماه است، در واقع به واسطه اینکه بشر برای زندگی به مسکن و سکونتگاه نیاز دارد، از طرف دیگر موجودات دیگر هم به زیستگاه نیاز دارند این روز را نامگذاری کردند که همان تاکید بر یک کره زمین، یک سیاره است که باید برای حفاظت از آن تلاش کنیم و با نامگذاری آن، بار این روز را بر شانه انسان گذاشتند.
نجیمی ادامه داد: تنوع زیستی در سه سطح زیستگاه، گونه و ژن است، زیستگاه بستر حیات است و ژن و گونه هر دو در آن زندگی می کنند، بنابراین اصلی ترین مامن حیات وحش در زیستگاه ها است برای همین هم تخریب زیستگاه ۷۰ درصد در نابودی تنوع زیستی تاثیرگذار است.
وی به عوامل تخریب زیستگاه ها اشاره کرد و گفت: عوامل متعددی برای تخریب زیستگاه ها وجود دارد، یک سری مخاطرات طبیعی ناشی از تغییرات اقلیمی مانند خشکسالی، سیل و آتش سوزی ها است که هر کدام سهمی در تخریب زیستگاه ها دارند، بخشی هم ناشی از فعالیت های انسان است.
۳ برابر ظرفیت مراتع کشور دام وجود دارد
وی ادامه داد: بحث چرای دام یکی از عوامل مهم در تخریب زیستگاه است، اکنون چرای دام مازاد بر ظرفیت مراتع به شدت به زیستگاه ها آسیب وارد می کند، حدود ۲.۵ تا ۳ برابر ظرفیت مراتع کشور دام وجود دارد که باعث از بین رفتن پوشش گیاهی، فرسایش خاک و در ادامه بروز گرد و غبار می شود، در واقع با توسعه بیابان زایی، تالاب ها خشک و به کانون گرد و غبار تبدیل می شوند، به عبارتی تمام اینها به صورت حلقه وار به هم مرتبط هستند که حذف یکی کار دیگری را مشکل می کند.
نجیمی گفت: سازمان حفاظت محیط زیست در زمینه چرای دام نقش نظارتی دارد، ممیزی، طرح های مرتعداری و صدور پروانه های چرا همه به سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری مرتبط است، البته سازمان محیط زیست با توجه به امکانات و توانمندی که در اختیار دارد بحث چرای دام را در مناطق چهارگانه کنترل می کند اما با این وجود باز هم در مناطق چهارگانه چرای دام مازاد وجود دارد که این یکی از عوامل اصلی تخریب زیستگاه است.
خسارات معدنکاوی جزو صدمات برگشت ناپذیر است
وی فعالیت های معدنی را عامل دیگر تخریب زیستگاه ها عنوان کرد و افزود: معدنکاوی و فعالیت های معدنی بسیار مخرب است، فرض کنید حتی با بهترین فناوری روز دنیا هم فعالیت های معدنی انجام شود باز هم تخریب های بسیار جبران ناپذیری بر جای می گذارد حالا چه برسد به اینکه از روش های سنتی استفاده شود که متاسفانه در کشور ما فعالیت های معدنی همچنان به روش های قدیمی و انفجاری انجام می شود البته سازمان حفاظت محیط زیست در نظارت های خود سعی می کند که ملاحظات را در نظر بگیرد تا آسیب کمتری به محیط زیست و زیستگاه ها وارد شود.
نجیمی درباره اینکه آیا منطقه ای که به علت تخریب معدنکاوی تخریب شد دوباره به شرایط اولیه بر می گردد توضیح داد: برگشت یک منطقه بعد از عملیات معدنکاوی به میزان تخریب بستگی دارد، وقتی تخریب در حد آلودگی یک رودخانه یا آتش سوزی در مقیاس کوچک باشد طبیعت خودش را بازسازی می کند اما در عرصه های بزرگ برگشت بسیار دشوار است.
وی ادامه داد: در مجموع به نظر من آن عرصه حتی در صورت احیا و بازسازی دیگر هیچ وقت قابل برگشت نخواهد بود، حال بگذریم که معمولا بازسازی هم انجام نمی شود، وقتی از یک منطقه برای ۲ تا سه دهه به طور مداوم بهره برداری می شود دیگر چیزی از آن باقی نمانده تا بخواهد احیا شود به نظر جزو صدمات جبران ناپذیر است و قابل احیا نخواهد بود برای همین هم در مناطق چهارگانه فعالیت معادن محدودیت دارد و سازمان محیط زیست با فعالیت معادنی که بخواهند در مناطق چهارگانه بهره برداری شوند به شدت مخالفت می کند مگر اینکه موارد خاصی مثلا معدن استراتژیک و یا ذخیره خاصی باشد که آنهم باید در شورای عالی محیط زیست بررسی و تصمیم گیری شود وگرنه در مناطق چهارگانه اجازه فعالیت به معادن جدید داده نمی شود.
طبیعت گردی مسوولانه باشد
رئیس دفتر مدیریت زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: گردشگری هم از دیگر عوامل تخریب است؛ به رغم اینکه همیشه می گوییم طبیعت گردی فعالیتی سازگار با محیط زیست است اما گردشگری غیرمسوولاانه و بی ضابطه را تایید نمی کنیم چون موجب تخریب می شود، حالا جاهایی که طبیعت گردی هدفمند، باضابطه و با برنامه ریزی است می تواند هم به محیط زیست و هم به حفاظت و بهره برداری صحیح کمک کند.
وی تاکید کرد: ما از طبیعت گردی یا همان گردشگری طبیعی اگر با هدف مشخصی باشد و بتواند در راستای حفاظت انجام شود استقبال می کنیم، در این راستا دستورالعمل ها و برنامه های خوبی داریم که بتوانیم زون های تفرجی را در اختیار گروه های علاقه مند قرار دهیم تا بتوانند در کنار حفاظت از آن منطقه، از منافع آن عرصه ها هم برخوردار شوند، بحث حفاظت مشارکتی یک سویه نمی تواند موفق باشد مثلا اینکه انتظار داشته باشیم اقدامات حفاظتی همیشه داوطلبانه و یک سویه باشد و هیچ نفعی برای فرد داوطلب نداشته باشد، این خواسته جواب نخواهد داد؛ برای همین در برنامه های خود حتما طرف مقابل را مد نظر قرار می دهیم تا آنها هم از منافعی که وجود دارد بهره مند شوند.
نجیمی ادامه داد: جنگل زدایی، قطع درختان، پروژه های متعددی که در عرصه های طبیعی بدون ضابطه و بدون ارزیابی ها و ملاحظات زیست محیطی اجرا می شوند مانند خطوط انتقال برق، جاده سازی، سدسازی، تغییر کاربری ها، تصرفات، شکار غیرقانونی، بیماری ها و گونه های مهاجم هم از عواملی هستند که می توانند موجب تخریب زیستگاه شوند.
حفاظت مشارکتی راه حل برون رفت از کمبودها
وی درباره اینکه راه حل چیست و سازمان محیط زیست به عنوان یک سازمان حاکمیتی چه کار باید انجام دهد؟ گفت: در گزارش هایی که از سال ۱۳۵۰ که سازمان حفاظت محیط زیست شکل گرفت تا به امروز همواره مشکلاتی مانند نبود سوخت کافی، نیرو ، تجهیزات و اعتبارات لازم در راستای حفاظت مطرح بود بنابراین انتظار اینکه معجزه شود تا اعتبارات سازمان چندین برابر شود و نیروها افزایش یابند و سازمان از تنگاها عبور کند وجود ندارد، از این رو سازمان به سمت حفاظت مشارکتی حرکت کرد تا اقشار مختلف مردم در حفاظت نقش داشته باشند چون هر جا که مردم آگاهانه ورود کردند موفق بود، وقتی آموزش ببیند و اطلاعات کافی به آنها داده شود می توانند در کنار دولت قرار بگیرند و کمک های لازم را انجام دهند.
وی تاکید کرد: البته این روند هم الزامات خودش را دارد، سازمان حفاظت محیطزیست یک نهاد حاکمیتی است و تابع قوانین حفاظتی مربوط به خودش است، اما در ۲ تا سه سال گذشته معاونت طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیطزیست اقداماتی در زمینه حفاظت مشارکتی انجام داده است، در این راستا لایحه‌ای با عنوان حفاظت و بهره برداری پایدار توسط سازمان محیط زیست پیشنهاد و در کمیسیون های دولت بررسی و مصوب شد، اکنون در صحن دولت است.
نجیمی ادامه داد: این لایحه به نوعی بازنگری قانون شکار و صید است که در سال ۱۳۴۶ مصوب شد و با توجه به شرایط آن روز نوشته شده بود؛ از این رو نیازمند بازنگری بود که این کار انجام شد، امیدواریم هرچه سریعتر از دولت عبور کند و به مجلس برود و تصویب شود چون تحت عنوان قانون بسیار راهگشا است، مفاد قانونی خوبی در آن دیده شده که بتواند در حفاظت مشارکتی کمک کند، بنابراین تا حدودی از لحاظ قانونی دست ما را باز می کند تا بتوانیم از ظرفیت مشارکت به صورت قانونمند استفاده کنیم.
رئیس دفتر مدیریت زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست افزود: در ۶ ماه اول سال چند آیین نامه تصویب شد که یکی از آنها بحث " آیین نامه طبیعت گردی " است که در زمینه طبیعت گردی و زون های تفرجی مفاد قانونی خوبی دارد، دیگری هم آیین نامه " مشارکت در حفظ محیط طبیعی و رونق کسب و کارهای محیط زیستی " است، همه آنها به کمک ما آمدند تا بتوانیم با کمک آنها و اسناد بالادستی مانند اصل پنجاهم قانون اساسی، سیاست های ابلاغی رهبری، برنامه هفتم و سند چشم انداز از این ظرفیت قانونی جدید هم استفاده کنیم تا با اسناد به آنها از کمک سایر بخش ها در حفاظت بهره مند شویم.
وی تصریح کرد: در کنار تمام این اقدامات اما بحث آموزش از اهمیت زیادی برخوردار است، در واقع فرد باید در زمینه یک موضوع به یقین و باور ذهنی برسد برای همین می گویند که آموزش باید از دوره کودکی شروع شود تا به عنوان یک امر ضروری در فکر و ذهن فرد نهادینه شود تا بتواند در حفاظت موثر باشد، در این راستا اقداماتی را آغاز کرده ایم.
فعالیت در مناطق چهارگانه طبقه بندی شده است
نجیمی درباره نوع فعالیت ها در مناطق چهارگانه حفاظتی گفت: مناطق حفاظت شده به نوعی درجه بندی هم هستند، به ترتیب بالاترین درجه حفاظتی و پتانسیل تنوع زیستی در پارک های ملی است، بعد از آن اثر طبیعی - ملی، مناطق حفاظت شده و پناهگاه حیات وحش است، بعد از اینها مناطق شکار ممنوع به عنوان پشتوانه حفاظتی برای ارتقا سطح این چهار طبقه است و ۱۹۵ منطقه شکار ممنوع در کشور وجود دارد که اگر شرایط لازم را داشته باشند ارتقا سطح پیدا می کنند.
وی تاکید کرد: از تمام این مناطق به صورت عام حفاظت می کنیم اما فعالیت های قابل انجام متفاوت است، مثلا در پارک های ملی چرای دام به طور کامل ممنوع است، در مناطق حفاظت شده و پناهگاه حیات وحش صرفا در مناطق امن این فعالیت ها ممنوع است که ۲۰ درصد سطح این مناطق را شامل می شود، در سایر جاها چرای دام البته در حد ظرفیت برد و در حد مجاز منافاتی ندارد، همچنین استقرار واحدهای تولیدی، خدماتی و صنعتی پارک ملی کاملا ممنوع است اما در سایر مناطق در رده هایی امکان پذیر است.
رئیس دفتر مدیریت زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست اظهار داشت: این روزها افراد بسیار آگاه شده اند و دوست دارند در حفظ محیط زیست سهیم باشند، قانونگذار هم در ماده ۱۴ قانون بودجه ۱۴۰۳ به مسوولیت اجتماعی اشاره کرده است تا افراد علاقه مند بتوانند بدون شبهه ای کمک کنند، از طرفی صندوق ملی محیط زیست هم ظرفیت خوبی دارد که می توان از آن استفاده کرد تا بتوانیم در راستای اصل پنجاهم قانون اساسی که حفظ محیط زیست را وظیفه عمومی تلقی کرده از افراد داوطلب استفاده کنیم.