به گزارش گروه علمی ایرنا از موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، نشست تخصصی احصا و تبیین مفهوم مشارکت مردمی در آموزش عالی در موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی برگزار و در آن به چالش‌ها و فرصت‌های پیش روی مشارکت مردمی در آموزش عالی ایران پرداخته شد.
در این نشست مدیرعامل اندیشکده موج در خصوص چالش‌های مشارکت مردمی در حکمرانی گفت: وقتی قرار است از ظرفیت مردمی در حاکمیت استفاده کرد، عنوان مردمی‌سپاری مطرح می‌شود؛ زیرا واژه‌ای مناسب است. وقتی از مشارکت مردم صحبت می‌شود باید مشخص شود از چه ابزاری و به چه نحوی باید استفاده کنیم.
مهدی هاشم زاده افزود: وقتی از مشارکت مردم صحبت می‌شود و پای مردم به میدان می‌آید، نباید دنبال کار تخصصی باشیم بلکه با گروه‌های مردمی مواجه هستیم تا بتوان از ظرفیت‌های آنها در حکمرانی کشور بهره‌مند شد.
وی اظهار داشت: وقتی از حکمرانی صحبت به میان می‌آید با سه لایه روبرو هستیم. در بخش دولتی نهادها و دستگاه‌های دولتی را داریم. در بخش خصوصی بازار نماینده آن است و در لایه سومی که بخش مردمی است؛ تشکل‌های مردمی و انجمن‌های علمی نماینده این گروه هستند.
مشارکت تمام این عناصر در سه دسته‌ای که ذکر شد روند تحولی نظام حکمرانی را رقم می‌زند و اگر هر کدام از این لایه‌ها با مشکل مواجه شوند کارآمدی نظام را با مشکل روبرو می‌کنند. در سال‌های اخیر هم توجه به بخش مردمی توجه ویژه حکمرانان شده است فارغ از اینکه مدل کشورداری و حکمرانی آنها به چه صورت است.
وی بیان کرد: نکته دیگر در اکثر مدل‌های حکومتی مدل دولت ملت مطرح است. کشورها با دولتی روبرو هستند که روند روبه‌افول به خود گرفته است. آن چیزی که اکنون با ان روبرو هستیم مدل دینی اسلامی است که به مدل دینی امتی هم شباهت دارد؛ طوری‌که جایگاه رهبران اجتماع از دولتمردان بیشتر است. الگوریتم افراد متنفذ شبکه‌های اجتماعی در این میان جایگاهی بهتر و نفوذ بیشتری دارد.
هاشم زاده اظهار داشت: اکثر کشورهایی که مدل آنها مدل دولت ملت است با موضوع کاهش مشارکت مردم در امور سیاسی کشور روبرو هستند. بی‌توجهی به ظرفیت‌های مشارکت مردمی در ارتقا و تحول و کارامدی سیستم توسط حکمرانان وجود دارد؛ بنابراین تصمیم گیری‌های آنها با مشکلاتی مواجه می‌شود که کاهش مشارکت مردمی را در بر خواهد داشت.
وی خاطر نشان کرد: وقتی به بحث مشارکت مردمی می‌رسیم از چهار منظر قابل بحث است که در قانون اساسی هم به آن اشاره شده است. مشارکت در سطح مطالبه گری، مشارکت در سطح اجرا، مشارکت در سطح نظارت و تصمیم سازی چهار موردی هستند که باید به این ۴ سطح به عنوان پایه مشارکت مردم توجه شود. یکی از چالش‌های امروزه کشور نحوه مطالبه گری اعتراض مردم به تصمیمات حاکمیت است. اگر در مورد مشارکت در حوزه آموزش عالی صحبت می‌شود باید به این ۴ سطح دقت شود. برای نقش استاد و دانشجو در تصمیم گیری، نظارت و اجرا فکر کنیم و آن را بررسی کنیم.
هاشم‌زاده ادامه داد: نقش دولت بایست نقش بسترسازی، مانع زدایی، تنظیم گری و تسهیل گری باشد. هر وقت نقش دولت در برگزاری یک رویداد علمی پررنگ باشد و اجازه دخالت و تصمیم گیری را از استاد و دانشجو بگیرد خیلی نباید در مشارکت افرینی جامعه نخبه دانشگاهی انتظار داشته باشیم و باید به سمتی حرکت کنیم که کاهش تولی گری حاکمیت را شاهد باشیم.
مدیرعامل اندیشکده موج بیان کرد: برای کاهش چالش‌های مشارکت مردم باید حمایت کافی قوانین در بخش مردمی را حتما در دستور کار قرار دهیم. چه برنامه هفتم و چه برنامه ششم و چه برنامه پنجم و چه آیین نامه‌های مجلس را که بررسی می‌کنیم حمایت کافی را از بخش مردمی نمی‌بینیم و شکل نگرفته است. نقشی که آموزش عالی در طراحی، ایده پردازی، گفتمان سازی و حتی عملیات اجرایی برای افزایش مشارکت مردم می‌تواند داشته باشد بدون شک تاثیرگذار است.
دانش آموخته، سفیر نام دانشگاه و ذینفع کلیدی است
در ادامه عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق بیان کرد: اخیرا یک پژوهشی در بریتانیا انجام شده که به مشارکت مردم در بحث‌های محلی می‌پرداخت و در آن دو سوال مطرح شده بود؛ چرا مردم در پروژه‌های محلی مشارکت می‌کنند و چرا بعضی مشارکت نمی‌کنند که در آن پاسخ‌ها خیلی قابل توجه بود.
مریم برادران ادامه داد: در آن دو دلیل عمده برای مشارکت کنندگان مطرح شده بود که یا آن مساله‌ای مهم بوده است و برای آنها موضوعیت داشته و با منافعشان در ارتباط بوده است و این نکته را روشن می‌کند که اگر می‌خواهیم مشارکت دیگران را داشته باشیم باید سعی کنیم مساله‌های مهمی را که با منافعشان در ارتباط است، شناسایی کنیم. دلیل اینکه چرا مردم مشارکت نمی‌کنند را به بحث احساس دیگری بودن و بی علاقگی به تفکر مردم نسبت داده بود.
مهم‌ترین اصل در این خصوص، پذیرش اصول عدالت و برابری است؛ به طوری که باید دولت و جامعه دانشگاهی و مردمی همدیگر و با هم بودن را بپذیرند.
وی ادامه داد: مسئولیت اجتماعی دانشگاه انتظاری هنجارین از دانشگاه به عنوان نهاد اجتماعی است که به نیازهای حال و آتی ذینفعان درونی و بیرونی، رفاه اجتماعی، کیفیت زندگی، برابری بخت‌های زندگی، رفع آسیب‌های اجتماعی و زیست محیطی، صلح و همزیستی و پایداری توسعه توجه می‌کند و کارکردهای آموزشی، پژوهشی، خدمات تخصصی و سایر کارویژه‌های خود را به پاسخگویی اجتماعی به انتظارات اجتماعی یاد شده معطوف می‌دارد و دانشگاه بدون مشارکت موثر و همه جانبه اعضای هیات علمی، دانشجویان، دانش آموختگان و کارکنان خود نمی‌تواند مسئولیت اجتماعی را به اعضای خود دهد.
این استاد دانشگاه با اشاره به نقش دانش آموخته به عنوان سفیر نام دانشگاه و ذینفع کلیدی عنوان کرد: نیاز به مشارکت دانش آموختگان به عنوان قدرت نرم یکی از مواردی است که باید به آن توجه ویژه‌ای کرد.
در دانشگاه‌های آمریکا تعهد دانش آموختگان به دانشگاه مشهود است، زیرا بعد از فارغ التحصیلی دانشگاه رابطه خودش را با آنها برقرار دارد و روابط و شبکه‌های ارتباطی با فارغ التحصیلان بخشی از فرهنگ دانشگاه‌های آمریکا است. با توجه به این تحلیل باید گفت دانشجو و دانشگاه با روابط نهادی می‌توانند حلقه ارتباطی خوبی را شکل دهند.
برادران به یک تحقیق دیگر در دانشگاه‌های هند هم اشاره کرد و گفت: در هند فرهنگ داوطلبی و مشارکت فعال در دانشگاه پایین است؛ در حالیکه تعداد دانش آموختگان هندی از دانشگاه‌های آمریکا که به آن جا کمک مالی کرده اند بیشتر است. در این کشور به آیین خیرات توصیه‌های مکرر شده است؛ طوری که این کار فرد در زمان و مکان مناسب به وی برخواهد گشت.
وی ادامه داد: در یک تحقیق که در دانشگاه آزاد انجام شده است نقص شایستگی شبکه سازی را با فارغ التحصیلان شاهد هستیم که این موضوع نیازمند ارتباط با صنایع و تجاری سازی وبین المللی کردن آموزش عالی را می‌طلبد.
عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق خاطر نشان کرد: توجه به مسئولیت اجتماعی دانشگاه باید با ایجاد جو اعتماد مبتنی بر عدالت و دموکراسی همراه باشد. توانمندسازی وشبکه سازی، استقلال نهادی دانشگاه و فراهم کردن زیر ساخت‌ها هم از جمله مواردی است که باید در هموار کردن مسیر مشارکت دانشگاه‌ها به آن توجه لازم داشت.
مردمی سازی یعنی افزایش قدرت تاثیر گذاری عموم مردم
عضو هیات علمی موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی در توضیح مردمی سازی گفت: مردمی سازی یعنی افزایش قدرت تاثیر گذاری عموم مردم در عرصه‌های مختلف. وقتی بحث خصوصی سازی شد فقط عده‌ای از مردم حق مالکیت بر ان‌ها را داشتند. مهم است که همه مردم در معرض رقابت قرار بگیرند و قدرت تاثیرگذاری در عرصه‌های مختلف را داشته باشند.
احمد رضا روشن ادامه داد: مردمی سازی ابعاد مختلفی دارد که می‌توان آن را در آموزش، پژوهش، خدمات اجتماعی و تأمین مالی دید. ما باید به این پژوهش‌ها سطحی نگاه نکنیم بلکه برای آنها به عنوان قدرتی در تصمیم گیری‌های کلان کشور نگاه کنیم.
وی در خصوص مردمی سازی تامین مالی گفت: باید به کمک‌های اندک در مردمی سازی برای مشارکت باید مورد توجه قرار گیرد. بدون شک حمایت اندک و گسترده مردم می‌تواند تفاوت بزرگی را ایجاد کند به علاوه اهداف مبالغ کم، برای مردم نیز سخت نیست و به بودجه خانوار فشار وارد نمی‌کند.
روشن تصریح کرد: یکی از معروف‌ترین کمک‌های فردی به دانشگاه‌ها کمک یک میلیارد و هشتصد میلیون دلاری مایکل بلومبرگ به دانشگاه چانزهاپکینز است که در سال ۲۰۱۸ اعطا شد. او که خود فارغ التحصیل این دانشگاه است گفته بود که می‌خواهد با این پول بودجه کمک به دانشجویان کم در آمد و آن‌هایی که درآمدشان در سطوح متوسط است را تقویت کند. این میزان کمک بزرگترین مبلغی است که تاکنون به یک موسسه آموزشی در آمریکا اهدا شده است.
عضو هیات علمی موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی در پاسخ به این سوال که چرا مردمی سازی پژوهش‌های دانشگاهی مهم است، پاسخ داد: بحران اعتماد به علم مهم‌ترین بحران آموزش عالی است. رفع این بحران نیازمند توانمند سازی مردم و مسئولیت اجتماعی است و باید محور اصلی مردمی سازی پژوهش‌های دانشگاهی تقویت علم شهروندی قرار گیرد.
وی در پایان با ارائه پیشنهادی خاطر نشان کرد: راه اندازی یک نشریه برای ارتقای کیفیت و تاثیر تلاش‌های علوم شهروندی برای نقد و به اشتراک گذاری یافته‌ها در انواع تلاش‌های علم شهروندی یکی از شروط لازم است. تهیه دستورالعمل‌های خاص برای مشارکت دانش پژوهان غیر رسمی و درج برنامه‌های علمی شهروندی در دروس روش تحقیق، اصلاح آیین نامه ارتقا جهت حمایت از علم شهروندی و توجه به هوش مصنوعی در انجام تحقیقات مبتنی بر علم شهروندی از مواردی است که حتما باید در افزایش مشارکت عمومی مد نظر قرار داد.