به گزارش ایرنا؛ «درّه جوزان» ملایر منطقه‌ای سرشار از ظرفیت‌ها و استعدادهای گردشگری و کشاورزی است که نظام تولید انگور آن سال ۱۳۹۷ در سازمان جهانی خواروبار و کشاورزی ملل متحد(فائو) به ثبت رسید و مقدمه‌ای شد تا دست‌اندرکاران شهر جهانی انگور، از این گذرگاه به فکر توسعه گردشگری باشند.
شهر جهانی انگور آغازگر راهی بود که موجب شد تاریخ ۱۲ هزار ساله کشاورزی ایران در سازمان فائو به رسمیت شناخته شود و این دستاورد مهم با طی مسیر پُر فراز و نشیب در عرصه جهانی، ایران را بر بام نخست باغداری جهان بنشاند، راهی که بدون شک می‌تواند شکل دیگر گردشگری کشاورزی کشور را به دنیا نشان دهد.
قدمت بیش از ۷۰۰ ساله نظام تولید انگور درّه جوزان ملایر در کنار تنوع زیستی و کشاورزی، فعالیت باغداری، برخورداری از دانش و مهارت تولید فرآورده‌های انگور، وجود روحیه مشارکتی در امور باغداری، دسترسی آسان به شبکه راه‌های اصلی کشور، برخورداری از جذابیت‌های گردشگری، همجواری با منطقه حفاظت شده لشگردر، وجود چاه‌های عمیق و چشمه‌های فصلی و یک رودخانه دائمی در این منطقه از جمله شاخص‌های مطرح در کسب این عنوان جهانی و پرداختن به بخش گردشگری کشاورزی است.
طبق بررسی‌های سازمان فائو سهم استان همدان از باغ‌های انگور کشور بیش از ۶ درصد و از نظر تولید بیش از ۱۰ درصد است که ملایر با بیش از ۱۲ هزار هکتار و تولید سالانه بیش از ۲۷۰ هزار تُن، بیشترین سهم را از نظر سطح زیرکشت و تولید انگور در این استان را به خود اختصاص داده است، این در حالیست که بیش از نیمی از محصولات باغی استان همدان مختص انگور است و سالانه بیش از ۴۰۴ هزار تُن انگور در این استان تولید می‌شود و همچنان ملایر در سرانه تولید انگور بالاتر از میانگین جهانی است.
درّه جوزان؛ تلفیقی از جاذبه‌های گردشگری
طبق آمار سرانه تولید انگور در ایران به ازای هر نفر ۴۵ کیلوگرم، در استان همدان ۲۳۵ کیلوگرم و در منطقه درّه جوزان ملایر بیش از ۱۱ تُن است، ویژگی منحصر به فرد انگور دره جوزان، سطح زیر کشت و میانگین تولید آن است که از این نظر با بیش از سه هزار هکتار باغ انگور در منطقه درّه جوزان ملایر، میانگین تولید آن ۳۵ تُن در هکتار است؛ در حالی‌که میانگین تولید انگور در ملایر در هر هکتار ۲۲ تُن است.
در تشریح جغرافیای منطقه درّه جوزان باید گفت از اواخر فروردین تا قبل از شروع برگ‌ریزان پاییز، سرتاسر منطقه همچون یاقوتی سبز می‌شود و پذیرای مسافران و گردشگران بسیاری است، تنوع زیستی و کشاورزی، فعالیت باغداری، برخورداری از دانش و مهارت تولید فرآورده‌های انگور، وجود روحیه مشارکتی برای انجام امور باغداری، مجاورت با منطقه حفاظت شده لشگردر، قرار گرفتن روستای هدف گردشگری مانیزان در درّه جوزان، دسترسی آسان به شبکه راه‌های اصلی کشور و برخورداری از جذابیت‌های گردشگری از جمله نقاط قوت این منطقه به شمار می‌رود.
وجود ۱۷ پارچه آبادی با جمعیتی بیش از ۱۰ هزار نفر، وجود ۴۴ حلقه چاه عمیق، ۳۹ رشته قنات، ۲۰ دهنه چشمه دائمی، ۳۹ دهنه چشمه فصلی و یک رودخانه دائمی، جمعیت، قومیت، زبان روستاهای درّه جوزان، تمایز انگور این منطقه، جاذبه‌های گردشگری، تنوع زیستی، فناوری‌های کشاورزی بومی، در کنار بیش از ۴۰۰ اثر شاخص تاریخی، طبیعی و دست‌ساز ملایر و بیش از یک‌هزار و ۸۰۰ اثر تاریخی و دیدنی استان همدان، بستری بسیار ناب و مهیا را برای گردشگران فراهم کرده که می‌تواند روند توسعه گردشگری و جذب توریست این منطقه در استان همدان را سرعت ببخشد.
البته وجود سوغات‌هایی همچون آبغوره، غوره غوره، سرکه، آب انگور طبیعی، سبزه، روغن هسته انگور، سُرمه انگور، انواع مربای انگور، رُب انگور، شیره سفید، شیره عسلی، کف شیره، حلوای پاکوب، مسقطی، باسلق آرد و نشاسته، سُجوق، سِکنجَبین و انواع حلوای کنجد از جمله فرآورده‌های انگور در درّه جوزان است که قابلیت‌های این منطقه را برای گردشگران صد چندان کرده است.
مستندسازی دانش بومی؛ لازمه حفظ نظام تولید انگور ملایر
در این چارچوب می‌توان برای توسعه گردشگری و اکوتوریسم انگور در فرآیند ویژه‌ای همچون آموزش افراد برای خدمت در گردشگری کشاورزی بر اساس اصول توسعه پایدار، آماده کردن افراد برای مدیریت محیط زیست، آموزش افراد در توسعه، انجام فعالیت‌ها و تفریح برای گردشگران بر اساس اصول توسعه پایدار و همچنین آماده کردن افراد برای مشارکت در تصمیم‌گیری گام برداشت و ظرفیت‌ها و جاذبه‌های گردشگری و توریستی منطقه را معرفی کرد.
در همین رابطه یکی از اساتید دانشگاه ملی ملایر معتقد است: در حال حاضر در بسیاری از روستاهای شهرستان ملایر حدود ۹۰ درصد از درآمد مردم به صورت مستقیم و غیرمستقیم وابسته به تولید انگور است و به همین دلیل معرفی و تلفیق جاذبه‌های خاص مرتبط با سیستم تولید و روش کاشت، داشت و برداشت انگور به همراه جاذبه‌های طبیعی این مناطق، می‌تواند ظرفیت ویژه‌ای برای جذب گردشگران باشد.
«مجید رستمی» با اشاره به روش‌های تولید، فرآوری و تبدیل انگور در این شهرستان، تفاوت در روش‌های مورد استفاده در روستاهای مختلف را یکی از عوامل توجه علاقه‌مندان به گردشگری روستایی در این منطقه برشمرد و افزود: علاوه بر این وسعت قابل توجه تاکستان‌ها و نحوه کاشت در اراضی مسطح این شهرستان، چشم‌اندازهای وسیع و سرسبزی را ایجاد کرده که در فصل تولید و برداشت انگور منحصر به فرد است.
استاد دانشگاه ملایر: ثبت نظام تولید انگور درّه جوزان ملایر، این منطقه را شایسته گردشگری کرده و در زمان برداشت انگور و تولید کشمش با توجه به اینکه زمان خشک کردن انگور در تمامی تاکستان‌ها یکسان نیست، از اواخر تابستان در محل بارگاه‌های کشمش طیفی از رنگ‌های سبز، زرد و قهوه‌ای تشکیل می‌شود که در سایر نقاط کشور کمتر می‌توان این چشم‌اندازهای زیبا را مشاهده کرد.
وی با اشاره به ثبت نظام تولید انگور درّه جوزان ملایر، این منطقه را شایسته گردشگری دانست و اظهار کرد: در زمان برداشت انگور و تولید کشمش با توجه به اینکه زمان خشک کردن انگور در تمامی تاکستان‌ها یکسان نیست، از اواخر تابستان در محل بارگاه‌های کشمش طیفی از رنگ‌های سبز، زرد و قهوه‌ای تشکیل می‌شود که در سایر نقاط کشور کمتر می‌توان این چشم‌اندازهای زیبا را مشاهده کرد.
استاد دانشگاه ملایر با تشریح اهمیت ثبت میراث مهم کشاورزی جهان(جیاس)، خاطرنشان کرد: قدمت تولید انگور در منطقه درّه جوزان بیش از ۸۰۰ سال است و بیانگر این است که در چند قرن گذشته مردم این منطقه با اتکا به این محصول توانسته‌اند امنیت غذایی خود را از طریق تولید و فروش انگور، شیره، کشمش و سایر فرآورده‌های جانبی حفظ کنند.
رستمی اتکای مردم به تولید انگور را دارای اهمیت ویژه‌ای برای فائو دانست و ادامه داد: این سیستم تولیدی موجب حفظ تنوع زیستی در منطقه و حتی افزایش این تنوع شده و دانش بومی مردم منطقه درّه جوزان ملایر از دیگر شاخص‌های مهم و ضروری برای جیاس بود، در کنار آن سبک احداث و نگهداری تاکستان به صورت خزنده، زیر خاک کردن بوته‌ها در زمستان، روش تهیه شیره، انواع کشمش و سایر فرآورده‌های انگور از دیگر عوامل ثبت جهانی این میراث کشاورزی بود.
او تاکید کرد: برای حفظ و جلوگیری از خطر فراموشی این دانش بومی با وجود گسترش فناوری‌های نوین، مستندسازی همین دانش بومی، راز ماندگاری این نظام مهم کشاورزی جهان است، در عین حال که این روش نگهداری تاکستان و همچنین خاک کردن انگور در زمستان، یک جاذبه طبیعی برای گردشگران خارجی به شمار می‌رود.
آداب و رسوم دره جوزان برجسته‌سازی شود
این استاد دانشگاه ملایر با بیان اینکه دره جوزان ملایر به راحتی تمامی جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی را برای گردشگری و اکوتوریسم به عنوان مزیتی که در بسیاری از روستاهای این منطقه تلفیق شده را دارد، گفت: روستای هدف گردشگری مانیزان و برگزاری آیین سنتی شیره‌پزی یکی دیگر از جاذبه‌های فرهنگی و گردشگری این منطقه است که می‌تواند تاثیر مهمی در آشنایی گردشگران با منطقه و پیرامون آن داشته باشد.
رستمی با تاکید بر اینکه آئین‌ها، آداب و رسوم این منطقه جاذب گردشگر است، ادامه داد: این ظرفیت‌های گردشگری در منطقه درّه جوزان ملایر باید مستندسازی و حمایت شود و خرده فرهنگ‌ها نیز شناسایی و در کنار آیین‌هایی همچون شیره‌پزی به گردشگران معرفی شود.
وی همچنین مهیا کردن بسترهای لازم برای توسعه گردشگری را در این منطقه یک ضرورت دانست و بیان کرد: برای حفظ این میراث کشاورزی جهان، مردم منطقه باید شاخصه‌های مورد نظر فائو را حفظ کنند، در حالی‌که این امر ممکن است با شرایط اقتصادی جدید برای بسیاری از کشاورزان توجیه نداشته باشد و حتی در برخی از موارد ممکن است کشاورزان نسبت به تغییر روش احداث تاکستان، تغییر محصول و یا حتی تغییر کاربری اقدام کنند که در این شرایط جذب گردشگر و کمک به شرایط اقتصادی منطقه، می‌تواند با تامین درآمد روستاییان آنها را به نگهداری از این نظام تولید انگور تشویق کند.
لزوم معرفی سنت‌های محلی و غذاهای سنتی دره جوزان برای گردشگران
وی با بیان اینکه بسیاری از گردشگران روستایی فقط به دیدن جاذبه‌های روستا اکتفا نمی‌کنند، بلکه تمایل به حضور کوتاه‌مدت در شرایط طبیعی روستا را دارند، اظهار کرد: برای این نوع گردشگری امکانات به روز و اقامت در هتل‌های چند ستاره جذابیتی ندارد، بلکه گردشگر روستایی به دنبال تجربه ناب زندگی در فضای روستایی اصیل و فاصله گرفتن از ازدحام و شلوغی فضای شهری است.
این استاد دانشگاه ملایر ادامه داد: اقامت کوتاه مدت در یک خانه روستایی سنتی، استفاده از محصولات و غذاهای سنتی آنها، همکاری با روستاییان در انجام فعالیت‌های روزانه آنها، شرکت در آیین‌ها و مراسم سنتی، استفاده از پوشش سنتی منطقه و هم‌نشینی با اهالی روستا از جمله مواردی است که می‌تواند برای گردشگران روستایی خاطره‌ساز باشد.
رستمی: هر یک از سالخورگان این منطقه همچون کتابخانه‌ای از علوم مختلف هستند که باید از دانش بومی آنها در ارتباط با آداب و رسوم، نوع پوشش، انواع غذاهای محلی، طب سنتی و استفاده از گیاهان دارویی در راستای توسعه گردشگری روستایی استفاده کرد.
به گفته رستمی؛ هر یک از سالخورگان این منطقه همچون کتابخانه‌ای از علوم مختلف هستند که باید از دانش بومی آنها در ارتباط با آداب و رسوم، نوع پوشش، انواع غذاهای محلی، طب سنتی و استفاده از گیاهان دارویی در راستای توسعه گردشگری روستایی استفاده کرد.
وی با بیان اینکه گردشگر جدید تمامی جذابیت‌ها را در کنار یکدیگر می‌خواهد، یادآور شد: چنانچه هسته اولیه گردشگری در این منطقه شکل گیرد، مردم منطقه در یک فضای رقابتی تلاش می‌کنند با شناسایی علاقه‌های گردشگران و با اتکا به نقاط قوتی همچون پوشش محلی و غذاهای سنتی، سهم بیشتری از درآمد گردشگری را به خود اختصاص دهند که تاکنون اقدامات خوبی در این زمینه صورت گرفته است.
رهاورد:
پس از گذشت حدود ۶ سال از ثبت جهانی نظام تولید انگور دره جوزان ملایر، امروز متولیان امر گام‌های خود را به اندازه‌ای بلند برداشتند که ملایر به عنوان شهر جشنواره‌ها شناخته شده و سالانه میزبان هزاران گردشگر و علاقه‌مند به گردشگری کشاورزی است که انگور و کشمش سهم عمده‌ای در جذب این گردشگران دارد، سهمی که امروز راهی همواره را پیش‌روی ملایر در عرصه ملی و جهانی قرار داده است.