به گزارش پژوهشگر ایرنا، در سالهای اخیر موضوع جمعیت و نگرانی از بسته شدن پنجره جمعیتی و افتادن به ورطه سالمندی در ایران یکی از نگرانی‌های جدی مسئولان کشور بوده است. کارشناسان جمعیت نیز نسبت به این موضوع هشدار می‌دهند اما در مورد راهکار آن بین کارشناسان اختلاف نظر وجود دارد.
تفاوت نگاه کارشناسان درباره راهکار رفع مساله کاهش رشد جمعیت و موالید در ایران به رویکرد آنها درباره علت این پدیده اجتماعی در ایران برمی‌گردد. گروهی معتقدند علت مهم کاهش رشد جمعیت اجرای برنامه کنترل جمعیت در دهه ۱۳۶۰، تبلیغ برنامه دو تا بچه کافیه و توزیع لوازم پیشگیری از بارداری است و به همین علت راهکار آنها نیز این است که با تبلیغات فرهنگی برای افزایش جمعیت، نشان دادن خانواده‌های پر جمعیت شاد در رسانه‌ها و فقدان دسترسی مردم به خصوص خانواده‌های کم درآمد به لوازم پیشگیری از بارداری و مبارزه با سقط جنین به رشد جمعیت مطلوب برسیم.
این کارشناسان مهمترین دستگاه و متولی جمعیت را وزارت بهداشت می‌دانند و معتقدند مقصر حرکت به سمت سالمندی و کاهش رشد جمعیت وزارت بهداشت است که به ویژه با دسترسی آسان به لوازم پیشگیری و تبلیغات کنترل جمعیت در دهه‌های قبل، عامل کاهش رشد جمعیت بوده است.
در مقابل این گروه، کارشناسان دیگری نیز هستند که مساله و بحران جمعیتی را در یک دایره وسیع‌تر می‌بینند و مسائل پیچیده اجتماعی و اقتصادی را در بروز این پدیده دخیل می‌دانند. آنان معتقدند راهکار تغییر شاخص‌های جمعیتی، رفع ریشه‌ای مشکلات و مسائل اقتصادی و اجتماعی مانند گرانی، بیکاری، مسکن، آموزش، رفاه عمومی، کاهش نرخ طلاق، افزایش تمایل به ازدواج و فرزندآوری در جامعه با تامین نیازهای اولیه و ثانویه مردم و برقراری ثبات اجتماعی و اقتصادی است و تمرکز بر مسائلی مانند مبارزه با سقط جنین یا محدودیت در دسترسی به لوازم پیشگیری از بارداری، ساده سازی مساله است و راه حل این مساله پیچیده اجتماعی نیست.
دو رویکرد جمعیتی در ایران
در رویکرد اول تمرکز برنامه‌ریزی‌ها برای رشد جمعیت در دستگاههایی مانند وزارت بهداشت و حوزه پزشکی متمرکز است و در نگاه دوم که راهکار سخت‌تر، پیچیده‌تر و جامع‌تر دارد به همه شاخص‌های مهم اقتصادی و اجتماعی مثل تورم، اشتغال پایدار، مسکن مناسب، میزان درآمد سرانه، ضریب جینی و فاصله طبقاتی، شاخص‌های ازدواج و طلاق و شاخص‌های فرهنگی و رفاهی، آموزش و پرورش کارآمد و سیاست‌های موثر تشویقی توجه می‌شود.
با تاکید بر رویکرد اول وزارت بهداشت در سه سال گذشته با تشکیل قرارگاه جمعیت مساله جمعیت را یکی از اولویت‌های اصلی خود معرفی کرد و برنامه‌های مختلفی را مانند مبارزه با سقط جنین، برخورد با پزشکانی که به سقط جنین اقدام می‌کنند و کاهش دسترسی به لوازم پیشگیری در شبکه بهداشتی را در حوزه بهداشت و درمان برای افزایش جمعیت اجرا کرد.
در حوزه برنامه‌های جمعیتی دو رویکرد وجود دارد، یکی تمرکز بر برنامه‌های بهداشتی شامل مبارزه با سقط جنین و جلوگیری از توسعه خدمات پیشگیری از بارداری و دیگری نگاه به ابعاد رفاهی، اقتصادی، اجتماعی و آموزشی
دکتر بهرام عین اللهی وزیر سابق بهداشت ۱۹ اردیبهشت سال ۱۴۰۱ تشکیل قرارگاه جمعیتی را در این وزارتخانه اعلام کرد و در مراسم افتتاح این قرارگاه گفت: در وزارت بهداشت، قرارگاه جوانی جمعیت و فرزندآوری را تشکیل داده‌ایم. آن گونه که وزارت بهداشت یکی از عوامل کاهش جمعیت بوده باید به عنوان عاملی برای افزایش جمعیت، اقدام کنیم. دو سال بعد فاطمه محمد بیگی نایب رئیس کمیسیون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده مجلس گفت: قرارگاه جوانی جمعیت و حمایت از خانواده وزارت بهداشت یکی از موفق‌ترین قرارگاه‌های دولت در بین سایر وزارتخانه‌ها است.
محمدبیگی با اشاره به برگزاری نخستین جایزه ویژه جمعیت و کسب مقام نخست از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گفت: در بدو تشکیل مجلس یازدهم نمایندگان دغدغه‌مند در حوزه جوانی جمعیت و ارتقای سلامت مادر و کودک دور هم جمع شدند و ریل‌گذاری جدیدی برای قانون‌گذاری جمیعتی کشور ایجاد کردند. با شناسایی ۲۱ چالش و نیاز خانواده‌ها در حوزه جمعیت و تصویب ۳۴ ماده از قانون جوانی جمعیت در حوزه سلامت، پیشگیری و ارتقای حوزه سلامت از جمله اقداماتی است که در این کمیسیون صورت گرفته است.
تصویب قانون جوانی جمعیت
عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، اختصاص نسبت یک ماما به ازای هر دو زایمان، ایجاد مراکز درمان ناباروری سطح ۳ در همه استانها و ایجاد مراکز زایمان ایمن به ازای هر شهرستان از جمله تکالیفی است که در قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده بر وزارت بهداشت تکلیف شده است. در قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده تمامی مراکز آزمایشگاهی غربالگری جنین مکلف به کاهش خطاهای آزمایشگاهی خود و ارتقای کیفیت آزمایشگاهی شدند. طبق این قانون، غربالگری جنین، هم ساماندهی شد و هم تحت پوشش بیمه قرار گرفت.
همزمان با اجرای این سیاست، اداره کل تجهیزات پزشکی وزارت بهداشت در مرداد ۱۴۰۲ اعلام کرد: از این پس دیگر مجوز تولید و واردات کیت‌های آزمایش غربالگری سه ماه بارداری سندروم داون برای دستگاههای سیستم باز (Free (PAPP-A صادر نمی‌شود. موضوعی که سوالات و شایعات زیادی را در جامعه برانگیخت و نگرانی از تولد نوزادان مبتلا به بیماری‌های ژنتیکی را افزایش داد تا جایی که «پدرام پاک آیین» سخنگوی وقت وزارت بهداشت را وادار به پاسخگویی کرد. او گفت: محدودیتی برای توزیع کیت‌های استاندارد غربالگری وجود ندارد و غربالگری جنین با رعایت استانداردها ممنوع نیست. اما استانداردهایی که پیش از این به منظور کنترل کیفی کیت‌ها اعمال می‌شد، کماکان رعایت می‌شود.
مبارزه با سقط جنین اولویت وزارت بهداشت بود
با این حال سیاست جلوگیری و مبارزه با سقط جنین و برخورد با پزشکان و متخصصانی که در این زمینه فعالیت می‌کنند یکی از مهمترین محورهای برنامه‌های وزارت بهداشت برای افزایش جمعیت در سه سال گذشته بوده است. پاک آیین سخنگوی وقت وزارت بهداشت فروردین ۱۴۰۲ در این مورد گفته بود: برنامه‌ها و دستورالعمل‌های زیادی برای جلوگیری از سقط جنین سالم در حال اجراست و جمع آوری داروی سقط یکی از این برنامه‌هاست. با توجه به اینکه سقط جنین جرم انگاری شده است، وزارت بهداشت نیز برنامه‌هایی برای برخورد با سقط عمدی در دستور کار قرار داده است.
راه‌اندازی سامانه ملی باروری یکی از برنامه‌های وزارت بهداشت در این راستاست. این سامانه در راستای صیانت از جنین سالم، راه‌اندازی شده است. غربالگری جنین نیز که تاکنون اجباری بوده از این پس اختیاری شده و با دستور پزشک متخصص انجام می‌شود.
سازمان نظام پزشکی نیز همزمان با این سیاست اعلام کرد: بر اساس اعلام سازمان غذا و دارو هر گونه فروش یا مباشرت کادر پزشکی در انجام فرایند سقط جنین جرم است و در صورتی که پزشک، ماما یا دارو فروش مرتکب این جرم شود، پروانه فعالیت وی باطل می‌شود.
ممنوعیت استفاده از کلمه بارداری پر خطر برای زنان بالای ۳۵ سال
یکسال قبل آن در اردیبهشت ۱۴۰۱ نیز سعید کریمی معاون درمان وزارت بهداشت گفته بود: عوامل مختلفی در کاهش باروری نقش دارد اما مسائل مالی نقش اصلی را ندارد. مهمترین مساله بحث‌های فرهنگی است از جمله استفاده از کلماتی مانند بارداری پر خطر برای زنان بالای ۳۵ سال. این کلمات استرس و اضطراب را به خانواده‌ها وارد می کند و نباید استفاده شود. بهرام عین اللهی وزیر اسبق بهداشت نیز اردیبهشت امسال گفته بود: اجرای قانون جوانی جمعیت یکی از سیاست‌های اصلی وزارت بهداشت در دولت سیزدهم بود و ۲۵ جلسه قرارگاه جوانی جمعیت تشکیل شد.
با این حال «حسین فرشیدی» معاون بهداشت وزیر بهداشت بعد از اتمام فعالیت دولت سیزدهم در شهریور امسال گفت: بخش زیادی از عوامل مرتبط با جوانی جمعیت خارج از وزارت بهداشت است که نیازمند هماهنگی های بین بخشی و نگاه جامع است.
وزارت بهداشت در دولت سیزدهم یکی از مهمترین اولویت‌های خود را توجه به افزایش جمعیت گذاشت و برای این کار مبارزه با سقط جنین و افزایش مراکز درمان ناباروری را در دستور کار قرار داد
«صابر جباری فاروجی» دبیر قرارگاه سلامت و جوانی جمعیت وزارت بهداشت نیز همان زمان گفت: بارداری زیر ۱۷ سال و بالای ۴۳ سال، بارداری طلایی محسوب می‌شود بنابراین هیچ نوع خط قرمزی برای فرزندآوری قائل نیستیم و هر چه مادران در سن پایین فرزند بیاورند، فرزند سالمتر و با ضریب هوشی بالاتری خواهند داشت. نباید باروری را به تاخیر بیندازند. یک تا دو فرزند داشتن حتما اشتباه است و خانواده‌ها می‌توانند با توجه به سبک زندگی ۳ یا ۴ فرزندی را انتخاب کنند. ضمن اینکه مرگ و میر فرزندان را در سنین بالاتر باید در نظر بگیریم. غربالگری جنین به هیچ وجه حذف نشده و بلکه تخصصی‌تر شده است. از سطح یک به سطح دو و تخصصی آمده، استانداردتر شده، نقش والدین پررنگتر شده و به صورت اجباری نخواهد بود. بلکه با درخواست خانواده انجام می‌شود.
با وجود این سیاست وزارت بهداشت، دو سال بعد فاطمه محمدبیگی عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس و رئیس کمیسیون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده مجلس از کمبود بودجه برای اجرای قانون جوانی جمعیت گلایه کرد و گفت: چرا باید بودجه این قانون از ۱۰ و نیم همت در سال ۱۴۰۱، به ۷ و نیم همت در سال ۱۴۰۲ و سپس به ۶ و نیم همت در سال ۱۴۰۳ کاهش یابد؟
اکنون سه سال از زمان اجرای این سیاست وزارت بهداشت گذشته و دولت چهاردهم آمده است. با شروع فعالیت دولت چهاردهم، محمدرضا ظفرقندی وزیر بهداشت در اوایل شهریور و در اولین روزهای شروع فعالیت خود در نشست کشوری سلامت مادران و جوانی جمعیت شرکت کرد و بر اولویت اجرای برنامه‌های افزایش جمعیت تاکید کرد و گفت: با «بحران جمعیتی» روبرو هستیم و اگر به آن توجه نکنیم، ایران به پیرترین کشور دنیا تبدیل خواهد شد.
او ۱۶ مهر ماه در جلسه قرارگاه جوانی جمعیت، با تاکید بر لزوم تعیین بودجه مناسب برای اجرای قانون جوانی جمعیت، گفت: در حوزه جوانی جمعیت باید نگاه سیستمی داشته باشیم و بهتر است بهورزها را وارد برنامه جوانی جمعیت کنیم و در این زمینه باید مشوق‌هایی را نیز برای بهورزان در نظر بگیریم.
شکست یا موفقیت برنامه‌های قبلی جمعیت؛ چراغ راه آینده
اکنون پس از سه سال اجرای برنامه‌های جوانی جمعیت در وزارت بهداشت و در حالی که وزیر بهداشت دولت جدید نیز افزایش و رشد جمعیت را از جمله اولویت‌های خود اعلام کرده، بررسی نتایج، دستاوردها و عملکرد اجرای این برنامه در وزارت بهداشت دولت گذشته می‌تواند چراغ راه آینده باشد.
«صابر جباری فاروجی»دبیر قرارگاه سلامت و جوانی جمعیت وزارت بهداشت درباره دستاوردهای اقدامات وزارت بهداشت در حوزه جوانی جمعیت در دولت سیزدهم و شاخص های جمعیتی به پژوهشگر ایرنا گفت: اکنون رشد جمعیت کشور حدود ۶ دهم درصد و نرخ باروری حدود ۱.۶ است. نرخ باروری کل یا TFR نیز ۱.۶ است. این شاخص میزان فرزندآوری زنان در بازه سنی ۱۵ تا ۴۹ سال را نشان می دهد و برای اینکه رشد جمعیت و جایگزینی صورت بگیرد باید حداقل ۲.۱ باشد. اگر کمتر از این باشد به سمت سالخوردگی می رویم و بر اساس برنامه هفتم این عدد باید به ۲.۵ برسد.
رشد جمعیت ۰.۶ و نرخ باروری ۱.۶ است
رئیس مرکز جوانی جمعیت و سلامت خانواده وزارت بهداشت افزود: شاخص نرخ باروری ۱.۶ و رشد جمعیت ۶ دهم در ایران به هیچوجه شاخص خوبی نیست و رشد جمعیت حداقل باید «یک» باشد.
نرخ موالید در کشور از سال ۹۴ همواره کاهشی بوده است
وی گفت: رشد جمعیت به شاخص موالید و مرگ و میر بستگی دارد. میزان مرگ و میر در کشور با توجه به آمار مرگ‌های طبیعی و تصادفات در سالهای اخیر تغییر زیادی نداشته است اما میزان موالید از سال ۱۳۹۴ در کشور تاکنون همواره سیر نزولی داشته است. فقط در سه سال اخیر سرعت کاهش جمعیت اندکی کمتر شده و میزان کاهش موالید در سال ۱۴۰۲ نسبت به ۱۴۰۱ حدود ۱.۷ درصد کمتر شده اما روند کاهشی رشد جمعیت و تعداد موالید در همه این سالها وجود داشته است و واقعا باید تلاش کنیم که میزان موالید در کشور افزایش پیدا کند و گرنه در چاله جمعیتی گیر می‌افتیم به کشوری سالمند تبدیل می‌شویم و دیگر قابل جبران نخواهد بود.
ادامه روند کاهش نرخ موالید در ایران
وی درباره آمار مرگ و موالید در کشور به پژوهشگر ایرنا گفت: آمار میزان مرگ را دقیق نمی‌دانیم اما حدود ۴۰۰ هزار نفر در سال است که خیلی تغییرات اساسی ندارد اما میزان موالید در سال ۱۴۰۲ یک میلیون و ۵۷ هزار و ۹۵۹ نفر بود، میزان موالید در سال ۱۴۰۱ در ایران یک میلیون و ۷۵ هزار نفر و ۲۲۴ و در سال ۱۴۰۰ یک میلیون و ۱۱۶ هزار و ۱۹۰ نفر بود و در این سالها نیز سیر کاهشی داشته است.
جباری افزود: بیشترین میزان کاهش جمعیت در سال ۹۸ بود که حدود ۱۲.۴ درصد کاهش جمعیت داشتیم و حدود ۱۷۰ هزار نفر موالید سالانه کاهش پیدا کرده است، میزان موالید در سال ۱۴۰۱ نسبت به ۱۴۰۰ حدود ۳.۶ درصد کاهش جمعیت داشت و ۱۴۰۲ نسبت به ۱۴۰۱ حدود ۱.۶ درصد جمعیت کاهش پیدا کرده است.
جمعیت ایران حدود ۸۹ میلیون نفر است
دبیر قرارگاه سلامت خانواده و جوانی جمعیت وزارت بهداشت ادامه داد: ایران از نظر جمعیت در رتبه ۱۸ دنیا قرار دارد، در آسیا نهم و در منطقه بعد از پاکستان و مصر سوم هستیم و جمعیت ایران حدود ۸۹ میلیون نفر است. این آمار فقط جمعیت ایرانیان است و شامل اتباع خارجی مجاز و غیر مجاز نیست.
وی گفت: مساله مهم این است که با افزایش سن جامعه زنان بعد از سن ۴۹ سالگی از جرگه باروری خارج می‌شوند، اگر با همان الگوی کاهشی قبل پیش می‌رفتیم میزان موالید کشور در سال ۱۴۰۲ به زیر یک میلیون نفر می‌رسید، اتفاق دیگری که در دو سال گذشته افتاده این است که الگوی باروری خانواده‌های دارای بیش از دو فرزند به سمت فرزند بیشتر بوده است یا به عبارتی تعداد خانواده دارای سه فرزند، چهارفرزند و پنج فرزند افزایش یافته است ولی خانواده‌هایی که در طول سال فرزند اول یا دوم را به دنیا آورده‌اند کاهش یافته است.
شاخص باروری کل در سه سال اخیر ثابت مانده است
جباری افزود: با وجود این، روند کاهشی جمعیت در یک دهه گذشته و از جمله سه سال اخیر نیز همواره وجود داشته است. تعداد موالید سالانه ایرانیان در یک دهه گذشته حدود ۵۰۰ هزار نفر کاهش یافته است. میزان شاخص TFR یا همان شاخص باروری کل نیز از سال ۶۵ که حدود ۶.۳ بوده در چهار دهه گذشته کاهشی بوده تا به حدود ۱.۶ رسیده و در همین حد تقریبا ثابت مانده که زیر نرخ جایگزینی است. البته در سال ۱۴۰۲ نرخ باروری در چند استان (هر چند اندک) افزایشی شد و در سه استان ثابت ماند اما این شاخص در بیشتر استانها همچنان کاهشی است البته در سطح کشور میزان شاخص نرخ باروری تغییری نکرده و روی عدد ۱.۶ ثابت مانده است.
وی گفت: در دولت سیزدهم در سال ۱۴۰۱ اعتبار چندانی برای برنامه جوانی جمعیت داده نشد در سال ۱۴۰۲ حدود ۷۵۰ میلیارد تومان برای کل کشور اعتبار تخصیص داده شد و در سال ۱۴۰۳ هنوز منتظریم که با استقرار دولت بودجه‌ها مشخص شود و هنوز خود ما نمی‌دانیم که اعتبار برنامه‌های جوانی جمعیت در قانون بودجه امسال چقدر است.
هیچ اعتباری امسال برای برنامه جمعیت به وزارت بهداشت نداده‌اند
دبیر قرارگاه سلامت خانواده و جوانی جمعیت وزارت بهداشت گفت: پیشنهاد وزارت بهداشت برای بودجه این وزارتخانه در حوزه جمعیت ۱۵هزار میلیارد تومان بود اما هنوز هیچ اعتباری برای جوانی جمعیت در سال جاری مشخص نشده است. در سالهای گذشته هم وزارت بهداشت در همین حدود بودجه درخواست می کرد اما سازمان برنامه هیچ وقت چنین ارقامی را اختصاص نداد. این درخواست وزارت بهداشت برای ایجاد مراکز درمان ناباروری، احداث خوابگاههای متاهلی و برنامه‌های آموزشی، فرهنگی و اقناعی است. از بودجه ۷۵۰ میلیارد تومانی وزارت بهداشت در سال ۱۴۰۲ نیز حدود ۱۰۰میلیارد تومان برای کارهای عمرانی بود و حدود ۶۵۰ میلیارد تومان برای کارهای فرهنگی و اقناعی هزینه شد.
وی گفت: اکنون تقریبا در همه استانها حداقل یک مرکز درمان ناباروری سطح سه (فوق تخصصی) داریم. بیش از ۸۰ مرکز درمان تخصصی درمان ناباروری نیز در کشور راه اندازی شده است. قبل از قانون جوانی جمعیت پوشش بیمه‌ای خدمات ناباروری کامل نبود اما اکنون ۹۰ درصد هزینه‌های این درمان در مراکز دولتی تحت پوشش بیمه است، در مراکز درمان ناباروری خدمات طب ایرانی هم به زوجین ارائه می‌شود و خدمات پیشگیری و تشخیص بهنگام نیز به خدمات این مراکز اضافه شده است.
سالانه حداکثر ۵ هزار نوزاد به کمک درمانهای ناباروری متولد می‌شوند
دکتر جباری در پاسخ به این پرسش ایرنا که میزان موفقیت درمانهای ناباروری گفت: آمار دقیق از میزان هزینه برای درمان ناباروری نداریم البته با تکرار بیشتر این درمانها میزان موفقیت از ۲۸ درصد به ۳۲ درصد رسیده اما به طور متوسط با همه این هزینه‌هایی که برای درمانهای ناباوری در کشور شده، سالانه حدود ۵ هزار تولد به میزان موالید کشور اضافه می‌شود و از حدود ۲۰ سال پیش که برنامه‌های ناباروری در کشور اجرا شده تقریبا در همین حد بوده و در سالهای اخیر هم تغییر زیادی نداشته است.
دبیر قرارگاه سلامت و جوانی جمعیت وزارت بهداشت درباره میزان موفقیت وزارت بهداشت در برنامه‌های مقابله با سقط جنین گفت: در دولت سیزدهم اولین اقدامی که انجام شد این بود که کارگاه مقابله با سقط جنین شکل گرفت. در این کارگاهها به این نتیجه رسیدم که علت اصلی سقط جنین مسائل اقتصادی نیست، مسائل فرهنگی و نخواستن فرزند مهمتر است مثلا این انگاره که تا ۵ سال بعد از ازدواج بچه دار نشویم، زیر ۱۸ سال و بالای ۳۵ سال باردار نشویم و فاصله سه سال را بین بچه‌ها حفظ کنیم.
وزارت بهداشت فاصله بارداری زیر ۳ سال را توصیه نمی‌کند، ولی منعی ندارد
وی گفت: البته وزارت بهداشت فاصله بارداری زیر سه سال را توصیه نمی‌کند چون ۹ ماه بارداری و دو سال شیردهی باید باشد اما اگر هم در این فاصله بارداری رخ داد، مشکل ندارد چون در تمام دنیا بخش مهمی از بارداری‌ها ناخواسته است یا حتی برای بارداری در سن بالای ۳۵ سال هم منعی نداریم فقط برخی زنان که مشکلی دارند ممکن است به مراقبت‌های بیشتری در دوران بارداری نیاز داشته باشند و در آمریکا هم برای زنانی که در سن بالای ۵۰ سال باردار می‌شوند،؛ تسهیلات ویژه قائل می‌شوند.
جباری در پاسخ به پرسش پژوهشگر ایرنا درباره اثربخشی برنامه‌های مبارزه با سقط جنین وزارت بهداشت گفت: در این زمینه برای برخورد با پزشکان و ماماهای مجرم از جمله متخصصان زنان در دولت سیزدهم کارهای خیلی خوبی انجام شد البته در بخش مهمی از این پرونده‌ها باید دستگاههایی که ضابط قضایی هستند مثل وزارت اطلاعات و دستگاههای امنیتی مداخله می‌کردند که به نظرم با وجود زحماتی که در این زمینه کشیدند، خیلی خوب عمل نکردند، قوه قضاییه هم طبق قانون باید پروانه فعالیت این پزشکان را باطل می‌کرد که این کار را انجام نداد.
طبق قانون جوانی جمعیت پروانه فعالیت این پزشکان باید به صورت دائمی باطل می‌شد اما قوه قضاییه با حدود ۵ نفر در سه سال گذشته برخورد کرد و این پزشکان نیز پروانه مطبشان موقتا باطل شد، در حالی که ما در وزارت بهداشت خواهان ابطال دائم پروانه فعالیت پزشکان متخلف بودیم. قانون خیلی خوبی است که قوه قضاییه اجرا نکرد.
وی گفت: نکته مهمی که از سالهای قبل جا افتاده بود، این بود که قبل از چهارماهگی جنین یعنی زمان ولوج روح می‌شود چنین را سقط کرد در حالی که بر اساس نظر فقهای ما بعد از لانه گزینی حتی اگر عمر جنین یک روز باشد، سقط جنین گناه کبیره و مصداق قتل نفس کامل است.
قانون سقط درمانی در ایران ملغی شد
جباری در پاسخ به پرسش ایرنا درباره سقط قانونی جنین‌های دچار ناهنجاری‌های شدید گفت: قانون سقط درمانی بعد از قانون جوانی جمعیت ملغی شده است. اما بر اساس ماده ۵۶ این قانون در مواردی که بارداری برای مادر حرج یا خطر جانی داشته باشد، با درخواست مادر و بعد با تایید کمیسیون سه نفره پزشکی قانونی و بعد حکم قاضی امکان سقط جنین وجود دارد.
رئیس مرکز جوانی جمعیت و سلامت خانواده وزارت بهداشت درباره آمار سقط جنین در ایران توضیح داد: بر اساس اعلام پزشکی قانونی سالانه حدود ۱۰هزار سقط جنین قانونی داریم که عدد بزرگی نیست در مورد سقط غیر قانونی برآورد ما این است که تقریبا روزی هزار و سالی ۳۵۰ هزار سقط جنین غیر قانونی در کشور داریم. عمده این سقط‌ها با استفاده از دارو و در منزل انجام می‌شود.
وی در پاسخ به این پرسش که در سه سال گذشته با اقدامات و سختگیری‌های انجام شده آیا میزان سقط جنین کاهش یافته است یا خیر گفت: در این مورد اطلاعات دقیقی نداریم، چند پژوهش در حال انجام است که بر اساس نتایج آن می‌توانیم پاسخ سوال شما را بدهیم.
هر سال ۳۵۰ هزار سقط جنین غیر قانونی در ایران داریم
از دکتر جباری پرسیدم با توجه به صحبت‌های دکتر فرشیدی معاون سابق بهداشت وزارت بهداشت و مسئولان جدید وزارت بهداشت که برنامه‌های جمعیت باید همه جانبه باشد، آیا چشم اندازی وجود دارد که برنامه‌های رشد جمعیت از اقداماتی مانند مبارزه با سقط جنین و افزایش مراکز درمان ناباروری به سمت مسائل سیاسی، اجتماعی و اقتصادی سوق پیدا کند.
رئیس مرکز جوانی جمعیت وزارت بهداشت در پاسخ به این پرسش ایرنا گفت: دکتر ظفرقندی وزیر بهداشت جدید بعد از فرمایشات مقام معظم رهبری، در حال برنامه ریزی برای حوزه جمعیت است. در حوزه جمعیت یکسری مولفه‌ها در اختیار وزارت بهداشت است مثل کمک به درمان ناباروری، مقابله با سقط، مولفه‌های دیگری هم هست مثل مولفه‌های فرهنگی، اجتماعی و مباحث امنیت، سیاستگذاری و اقتصاد و معیشت که در اختیار وزارت بهداشت نیست. اکنون در حال مذاکره هستند که مسئولان ارشد کشور در این زمینه ها چه سیاستی دارند و در کل ستاد ملی جمعیت باید در این زمینه تقسیم کار کند.
وی افزود: در حوزه فرهنگی دستگاههای تبلیغاتی مثل صدا و سیما، خبرگزاری‌ها، وزارت ارشاد، شهرداری‌ها، دهیاری‌ها و وزارت کشور باید به میدان بیایند و در زمینه تبلیغاتی محیطی اقداماتی را انجام دهند تا نگاه مردم به کرامت مادری و فرزندآوری تغییر کند و به این باور برسند که فرزند صرفا هزینه نیست. مادری هم در تضاد با سایر شئون و فعالیت‌های اجتماعی نیست.
شاخص‌های رشد جمعیت، نرخ باروری و میزان موالید در سالهای اخیر همواره کاهشی بوده و در سال اخیر نیز رشد جمعیت روی عدد ۶ دهم و شاخص نرخ باروری کل روی عدد ۱.۶ و زیر نرخ جانشینی ثابت مانده است
از دکتر جباری پرسیدم فکر نمی‌کنید غفلت دولت سیزدهم از مسائل اقتصادی مثل اشتغال، بیکاری، درآمد، تورم، مسکن، آموزش و پرورش و سایر شاخص‌های اقتصادی باعث شد، برنامه‌های رشد جمعیت که یکی از سه اولویت اول وزارت بهداشت بود به نتیجه نرسد و شاخص‌های رشد جمعیت و نرخ باوری تقریبا ثابت بماند و حتی روند کاهشی را ادامه دهد.
وی گفت: قبول دارم که شاخص‌های رشد جمعیت و باروری در دولت سیزدهم تکان نخورد. به نظر من شاخص‌های اقتصادی حتما مهم و موثر است ولی بالاتر از آن نگاه، انگاره‌ها و سبک زندگی مردم است زیرا در جاهایی بیشترین کاهش موالید را داریم که استانهای برخوردار کشور هستند و افرادی که مشکل مالی و مسکن ندارند، تمایل شان به فرزندآوری کمتر است البته این فقط در ایران نیست در کل دنیا این طور است، بنابراین سبک زندگی و انگاره‌های زندگی مهمتر از مسائل اقتصادی است.
افراد باسوادتر و پولدارتر کمتر بچه می‌آورند
دکتر جباری افزود: من نمی‌گویم به اقتصاد و معیشت مردم توجه نکنیم و مشکل مسکن مردم را حل نکنیم اما افراد با سوادتر و پولدارتر در تمام دنیا کمتر بچه می‌آورند. زندگی دیجیتالی، رفاه طلبی و لذت جویی و تغییر نگاه به فرزند باعث این موضوع شده البته در جامعه ما خوشبختانه این نگاه غالب نیست اما به هر حال بخشی از جامعه این نگاه را دارد که فرزند، سرمایه نیست، هزینه است.
از او پرسیدم به نظر شما اگر در وزارت بهداشت تمام بودجه‌هایی که برای درمان ناباروری نیاز دارد تامین شود و بتواند همه برنامه‌هایش را انجام دهد، آیا نرخ رشد جمعیت و فرزندآوری در کشور بالا می‌رود، گفت: ما فقط اگر بتوانیم جلوی سقط عمدی را بگیریم جمعیت کشور بالا می‌رود. وقتی سالانه حدود ۳۶۰ هزار سقط عمدی داریم یعنی معادل یک سوم کل موالید سقط عمدی داریم.
وی در پاسخ به این پرسش که چطور وزارت بهداشت می‌خواهد جلوی سقط‌های عمدی را بگیرد در حالی مخفی و حتی در مواردی نامشروع هستند گفت: موارد نامشروع که در ایران خیلی کم است اما مساله این است که نباید در مورد جنین شیء پنداری داشته باشیم و بگوییم یک لخته خون است و اگر نبود هم مشکلی پیش نمی‌آید. با اصلاح این ذهنیت خود خانواده‌ها از سقط جلوگیری می‌کنند. ما در وزارت بهداشت هر چه بیشتر هزینه‌های دوران بارداری و زایمان را کاهش می‌دهیم، دستگاههای دیگری مثل وزارت رفاه و بهزیستی هم به خانواده‌های کم بضاعت که مشکل معیشتی دارند کمک می‌کنند ولی فقط اگر نگاه مردم تغییر کند مشکل حل می‌شود. قبول دارم که برنامه های درمان ناباوری در تغییر شاخص‌های جمعیت خیلی موثر نیست زیرا حداکثر باعث تولد ۵ هزار نفر می‌شود. اما برای خانواده‌های که نابارور هستند مهم است و باید انجام دهیم.
تصمیم نهایی برای فرزندآوری به عهده خانواده‌هاست
وی در پاسخ به این پرسش که با وجود همه واقعیت‌های اجتماعی در ایران از جمله تغییر سبک زندگی و روندهای جهانی چقدر به تغییر شاخص‌های رشد جمعیت و فرزندآوری با توجه به جمیع عوامل امیدوار هستید، گفت: ما که به آینده امیدواریم در همین مدت هم تعداد خانواده‌های سه فرزندی و چهارفرزندی بیشتر شده و زایمان‌های زنان در سنین بین ۲۰ تا ۲۴ سال هم اندکی افزایش یافته است. همه این عوامل نشان می‌دهد اگر اقدامات لازم از طرف دولت انجام شود می‌توانیم به افزایش جمعیت امیدوار باشیم. اما جمعیت تک مولفه‌ای نیست و حوزه‌های اجتماعی و فردی در آن نقش دارد و در نهایت این زوجین هستند که باید تصمیم بگیرند که فرزند بیاورند یا نه و چند تا بیاورند.
جباری گفت: پیش بینی من این است اگر دولت قانون را درست اجرا کند و فرهنگ سازی را به خوبی انجام دهیم و پیام های دقیق و منطقی به مردم برسد حتما می‌توانیم این بحران را سپری کنیم اما روند جمعیت در آینده قابل پیش بینی نیست فرض کنید ما خودمان را محکوم به شکست بدانیم که دچار سالخوردگی شدیم باز هم باید همین کاری که تا حالا انجام داده‌ایم را ادامه بدهیم، راهی غیر از این نداریم، در هر صورت باید حداکثر تلاشمان را بکنیم که کشور را نجات دهیم.
جمع‌بندی
آنچه در حوزه جمعیت در سالهای گذشته در حوزه بهداشت و درمان انجام شده نشان می‌دهد، با وجود هزینه‌های هنگفتی که به بهانه رشد جمعیت از سوی وزارت بهداشت برای تجهیز و توسعه مراکز درمان ناباروری انجام شده که البته افزایش تجویزهای القایی و بی‌مورد به نفع برخی گروه‌های پزشکی و آزمایشگاههای طبی را نیز به دنبال داشته و البته سختگیری‌هایی که در حوزه سقط جنین با عناوین مختلف مانند سامانه ملی بارداری یا لغو پروانه طبابت پزشکان انجام شده، نشان می‌دهد همه این اقدامات و تجربه‌ها، به خصوص در سه سال اخیر با اولویت امر جمعیت برای وزارت بهداشت چندان موثر نبوده و تاثیری در شاخص‌های جمعیتی نداشته است و مشکل جای دیگری است.
بنابراین لازم است سیاست‌گذاران ارشد کشور در ستاد ملی جمعیت، دولت، مجلس، مجمع تشخیص مصلحت و نهادهای بالادستی فکر اساسی کنند و طرحی نو دراندازند. باید نگاه مسئولان در برنامه ریزی‌های کلان جمعیت توسعه یابد و به جای تمرکز در حوزه بهداشت و درمان نگاهی واقع بینانه به وضعیت اقتصادی، اجتماعی مانند بیکاری، درآمد سرانه، تورم، مسکن، آموزش و دیگر شاخص‌های ملی بیندازند.